Vinnan - 01.12.1943, Blaðsíða 23

EINAR OLGEIRSSON:
Gamalla brautryðjenda minnst
Verkamannafélag Akureyrarkaupstaðar
Er bað fvrsta
verkalýðsfélag íslands,
stofnað 1894?
Vér köllum oss söguþjóð, íslendingar, og stærum
oss af afrekum forfeöra vorra — og um leið er aö hníga
hjá oss í gleymsku og dá þaö, sem feður vorir hafa
unnið. Það kveöur nú hver á fætur öðrum af þeirn,
sem stóöu í félagslegri baráttu þjóðarinnar og hinna
ýmsu stétta hennar fyrir og um síöustu aldamót — og
meÖ þeim eru aö hverfa upplýsingar, sem aldrei fást
framar. KveÖur nú svo ramt aö, aö þaö getur verið und-
ir tilviljun einni komiö, hvort nöfn brautryöjenda fé-
lagsskapar eins og verkalýösfélagsskaparins geymast eða
gleymast, og hvort jafnvel minningin um stofnun og
tilveru heilla félaga helzt án þess að færast úr lagi til
muna.
Verkalýðshreyfingin á íslandi er nú orðin „voldug og
sterk“. Það er gleðilegur vottur tryggðar hennar viö
upphaf sitt, hve vel er nú leitazt við, einmitt í þessu
tímariti, að forða frásögnunum um baráttu og þróun
verkalýðsfélagsskaparins frá gleymsku og brýna það fyr-
ir uppvaxandi kynslóð, hverja baráttu feður hennar
hafa háð síðustu hálfa öld. Ég skal nú leitast við að
bæta nokkru við í þær frásagnir, — upplýsingum um
það verkamannafélag, sem öll líkindi benda nú til, að
verið hafi fyrstu verkamannasamtök á íslandi, — og
lá nærri um sumar þessar upplýsingar, svo sem um
fyrsta formann þess félags, að þær glötuðust með öllu.
Vonast ég þó til síðar meir, að geta nánar um þetta
ritað (og birt þær heimildir, sem til eru), þegar allar
þær heimildir eru fengnar og krufnar til mergjar, sem
nokkur kostur er á að fá. En þær upplýsingar, sem nú
eru framsettar, höfum við Áskell Snorrason, kennari á
Akureyri, aflað og byggjum þar bæði á munnlegum
heimildum gamalla manna og skriflegum skjölum,
er tveir af forvígismönnum félagsins, þeir Lárus Thor-
arensen og Olgeir Júlíusson, hafa skrifað fyrir okkur
um það, Lárus í vetur, en Olgeir snemma á þessu ári,
svo sem hálfu ári áður en hann dó. Ekki ber þessum
heimildum vorum öllum saman og hef ég þá reynt að
velja það, sem líklegast er, — en efasamt er að úr því
fáist skorið héðan af með meiri líkindum en nú eru,
hvað sannast sé. Og samkvæmt þessum heimildum lítur
helzt út fyrir, að saga þessa félags hafi verið svona í
höfuðdráttum:
Verkamannafélag Akureyrarkaupstaðar
stoínað í júlí 1894
Það var einn sunnudag í júlímánuði 1394, líklega
annan eða þriðja sunnudag þess mánaðar, að nokkrir
tugir verkamanna á Akureyri komu saman í Billiard-
salnum í veitingahúsi einu á Oddeyri, er kallað var
„Baukurinn“. Eigandi þess var Ölafur „vert“ Jónsson
(faðir Ragnars og Péturs konsúla og þeirra systkina)
og nafn hússins varð síðar „Hótel Oddeyri“. Brann það
í brunanum mikla á Oddeyri eftir aldamótin.
Verkamenn þessir munu líklega hafa verið um 40 að
tölu, eða að minnsta kosti voru stofnendur þess félags-
skapar, er þarna var hafinn, svo margir, en máske hafa
ekki allir mætt á fundinum.
Það var Jóhannes Sigurðsson frá Hólum í Laxárdal,
sem hóf máls á fundinum og stýrði honum, en auk hans
VIN N A N
233