Vinnan - 01.12.1943, Page 36

Tímarnir breytast
Þættir úr sögu fluglistarinnar
FYRRI HLUTI
Hinn 5. júní árið 1783 var uppi fótur og fit í borginni Ann-
anay á Frakklandi. Háar trönur höfðu verið reistar á aðaltorgi
borgarinnar og á þeim hékk að þessu sinni geysimikill lérefts-
poki, fóðraður með pappír. Mikill mannfjöldi var þarna saman
kominn og heyrðist vantrúarkurr í hópnum, þegar Etienne Mont-
golfier, sem ásamt bróður sínum, Joseph, hafði stofnað til þess-
arar sýningar, hóf upp rödd sína og hrópaði:
Herrar mínir og frúr! Við ætlum að fylla þenna léreftspoka,
sem þið sjáið hér fyrir framan ykkur, sérstakri lofttegund, sem
okkur einurn er kunnugt um hvernig hægt er að framleiða, og
pokinn mun svífa í loft upp.
Hvílík fjarstæða, sögðu menn. En sjá — hið ótrúlega skeði.
Eftir tíu mínútur var pokinn kominn í 2000 metra hæð. Hann
sveif þar stundarkorn fram og aftur, en seig svo aftur til jarðar
og lenti óskaddaður með öllu í nokkurra km. fjarlægð.
Þegar fregnin um afrek þetta barst til Parísar skömmu síðar,
þótti íbúum borgarinnar það allmikil óvirðing, að slíkur atburð-
ur skyldi gerast, án þess að þeir ættu þar hlutdeild í. Þessu
hlutskipti gátu þeir ekki unað. París varð að eignast loftbelg
og það án tafar. Og fjársöfnun var hafin í þessu skyni þegar í
stað.
En nú kom fyrir einkennilegt atvik. Upphaflega hafði verið
ákveðið að Montgolfierbræðurnir smíðuðu loftbelginn, en hinir
óþolinmóðu borgarbúar gátu ekki beðið eftir komu þeirra. Söfn-
unarféð var afhent Cesar A. Charles, prófessor í eðlisfræði og
honum falið að finna ráð, til þess að gera belginn flughæfan.
Smíðin skyldi hinsvegár framkvæmd af verkfæraverksmiðju
einni í borginni, sem nýlega hafði fundið upp efnablöndu (kát-
sjúk) sem talin var sérstaklega hentug til þess að þétta með
slíka belgi.
Það var erfitt hlutverk, sem Charles hafði verið falið, því að
auðvitað hafði hann ekki hugmynd um hverskonar lofttegund
hafði verið notuð af Montgolfierbræðrunum við tilraunir þeirra.
En prófessorinn var ekki ráðalaus. Hann dældi vatnsefni inn á
Móttökurnar, sem flugbelgur Charles prófessors fékk í þorpinu
Gonesse á Norður-Frakklandi, 27. ágúst 1783
F/ugbelgur svífur
i fyrsta skipti upp
með menn innan
borðs 21. nóv.
1783
belginn, en það er léttara en venjulegt loft. Þetta var aðferð,
sem þeir Montgolfierbræðurnir höfðu upphaflega ætlað að nota,
en hún mistókst hjá þeim og hefur það sennilega stafað af því,
að brennisteinseimur hafði borizt með vatnsefninu, er því var
dælt inn á belginn og brennisteinninn gert belginn óþéttan. Þessi
mistök urðu til þess, að Montgolfierbræðurnir hurfu frá vatns-
efnisnotkuninni, en notuðu í stað þess, í sínum belgjum, upp-
hitað loft! Sá galli var þó á þeirri aðferð, að sérstök hitunar-
tæki varð að hafa til þess að halda loftinu heitu, en af þeirri
ástæðu urðu Montgolfierbelgirnir ekki samkeppnisfærir við flug-
belgi Charles, eftir að þeir komu til sögunnar.
Flugbelgur Charles var reyndur í París 27. ágúst 1783, að
viðstöddu fjölmenni. Hann sveif um 2 klst. í loftinu og hefði
vafalaust gert það lengur, ef hafður hefði verið á honum ör-
yggisloki til þess að varna því að vatnsefnisþrýstingurinn yrði
of mikill inni í belgnum, þegar þrýstingurinn minnkaði utan á
hann eftir því sem fjær dró yfirborði jarðar. En þessara varúðar-
ráðstafana hafði ekki verið gætt og afleiðingin varð sú, að belg-
urinn sprakk og féll til jarðar með miklum gný. Kom hann nið-
ur í sveitaþorpi einu alllangt frá borginni og urðu íbúarnir lostn-
ir skelfingu, er þeir sáu þetta ferlíki falla hvæsandi til jarðar,
en brennisteinssvækjan, sem af því lagði, styrkti þá í þeirri trú,
að hér væri urn sendingu að ræða frá Kölska sjálfum. Þegar
mesta ofboðinu linnti, réðist fólkið því á loftbelginn með alls-
konar vopnum, hnífum, garðkvíslum og byssum og var hann
gjörsamlega eyðilagður í þeirri hatrömu viðureign.
Næsti merkisdagur í sögu fluglistarinnar er 21. nóvember, en
þann dag, árið 1783, var í fyrsta skipti sendur flugbelgur upp í
loftið með menn innanborðs. Mikið hafði verið rætt um það,
hverjir fyrst ættu að verða aðnjótandi þessa óvenjulega heiðurs,
en engum virtist áhugamál, að leggja líf sitt í slíka hættu.
Konungurinn stakk þá upp á því, að sendir yrðu í ferðalagið
tveir glæpamenn, sem biðu lífláts, en því var afstýrt af ráð-
herrum hans. Töldu þeir óverjandi að stofna á þann hátt til svo
sögulegs viðburðar. Slíkan smánarblett mátti ekki setja á eina
246
VINNAN