Vinnan - 01.05.1975, Blaðsíða 18

Vinnan - 01.05.1975, Blaðsíða 18
EDVARD MUNCH Vinnan birtir nú í fyrsta sinn eftir- prentanir verka eftir þekkta myndlist- armenn á Norðurlöndum. Það er dönsk stofnun, sem hefur látið gera eftirprentanirnar og dreift þeim síðan til verkalýðsblaða og tímarita í Dan- mörku, Finnlandi, Noregi, Svíþjóð og á Islandi. Sakir þess hve vel er vandað til prentunar myndanna, skal mönnum bent á að þær má losa auðveldlega úr blaðinu og hengja upp á vegg til prýð- is. Myndunum fylgja skýringar á norð- urlandamálum, ritaðar af sérfræðing- um. Samt þykir okkur hæfa að segja í örfáum orðum frá frumverkunum og höfundum þeirra. í þessu blaði er fjallað um norska málarann Edvard Munch — einn þekktasta myndlistarmann Norður- ianda bæði fyrr og síðar. Munch fædd- ist í Osló árið 1863. Faðir hans var læknir, sem ferðaðist um veröldina ungur að árum, m. a. sem skipslæknir, en settist að lokum að í einu fátækari hverfa höfuðborgar Noregs og tók ó- gjarnan greiðslu af sjúklingum sínum. Af þessum sökum var oft þröngt í búi hjá fjölskyldunni, sem óx hratt og taldi brátt sjö manns. Lára móðir Ed- vards dó þegar hann var aðeins fimm ára og elsta systirin lést einnig úr brjóstveiki nokkrum árum seinna. Önnur systir hans átti við geðræn vandamál að stríða. Það var því ekki að undra að æska Edvards og systkina hans væri harla dapurleg. Faðir þeirra hafði verið vanur að segja þeim sögur og heimatilbúin ævintýri þegar fjöl- skyldan safnaðist saman. En nú gekk hann um þungbúinn, lokaði sig inni og sökkti sér niður í lestur biblíunnar. Edvard Munch byrjaði snemma að teikna og mála. Það var móðursystir hans sem kom því til leiðar að hann fékk að innritast í málaraskóla og helga sig því eina starfi, sem hann hafði áhuga á að sinna. Munch var tæplega kominn af unglingsárum þeg- ar hann lenti í hópi stjórnleysingja og listamanna, sem hafði aðsetur á Grand Café í hjarta Oslóborgar. Ó- krýndur konungur hópsins var rithöf- undurinn og heimspekingurinn Fíans Jæger. Flann ritaði nokkrar bækur, sem þóttu svo djarfar að þær voru gerðar upptækar af lögreglunni og Iiöfundurinn var hnepptur í fangelsi. Jæger og félagar hans réðust gegn öllum borgaralegum dyggðum. Krist- in trú var eitur í þeirra beinum og hjónabandið næsta úralt stofnun. FIóp- urinn setti sér tíu boðorð með nýrri hljóðan orðanna. Hið fyrsta var: Þú skalt ekki heiðra föður þinn og móð- ur; fjórða: Þú skalt pípa á Björn- stjerne Björnsson og tíunda: Þú skalt fremja sjálfsmorð. Sagt var um Ed- vard Munch að hann hafi átt miklu betra með að tileinka sér lífsskoðun hópsins en framkomu hans. Og nú fór hann reyndar að gefa meiri gaum að málaralistinni og taka þátt i sýning- um. Myndir hans vöktu hvarvetna at- hygli en flestir hneyksluðust á þeim, töldu þær grófar og fremur lýsa sora mannlífsins en fegurð þess. Meira að segia náfrændi Munchs, sem var sjálf- ur málari, sagði um myndina Sjúka barnið: Þú málar eins og svín, Ed- vard. Að þú skulir geta fengið af þér að teikna hendurnar svona, eins og klossa! Það geta ekki allir málað trjá- greinar og kvisti, svaraði Munch. En það voru aðrir starfsbræður hans sem skildu snemma að hér var óvenjulegur málari kominn fram á sjónarsviðið. Einn þeirra var Christian Krogh, ann- ar Erik Werenskiold. Þessir tveir studdu Munch með ráðum og dáð, þótt hann hefði fátt gott að segja um verk þeirra. Þeir skrifuðu hlýlega um verk hans og útveguðu honum styrki til utanlandsferða. Fyrst þeirra var Parísarferðin 1885 sem stóð í þrjár vikur. Margar aðrar fylgdu í kjölfarið. Frægust var ferðin til Berlínar 1892. Munch hafði verið boðið að sýna myndir hjá Listamannasamtökum í Berlín. Þangað hélt hann með rösk- lega fimmtíu verk í farangrinum. En sýningunni hafði varla verið hleypt af stokkunum þegar skriffinnar dagblað- anna og ýmsir hinna íhaldssamari listamanna tóku að krefjast þess að henni yrði lokað þegar í stað vegna siðspillandi áhrifa listaverkanna. Sýn- ingunni var lokað. Þetta olli hinu mesta hneyksli og nafn Munchs barst út um alla Evrópu. Munch kunni að færa sér þetta hneyksli í nyt en það var að ýmsu leyti sigur hans. En hvað var það, sem olli slíku um- róti í listrænum efnum í Berlín skömmu fyrir aldamótin síðustu og „bitnaði“ á þessum norræna málara? Ný listastefna var í fæðingu. Hún nefnist Ekspressjónismi. Tæplega verður gerð grein fyrir henni með ör- fáum orðum eða setningum. Kannski má fyrst og fremst benda á mikilvægi sálarlífslýsinga og hið hreina táknmál litanna. Edvard Munch lifði sín bestu ár frá því um 1913 til 1930. Þá sóttust fjöl- margir einstaklingar, sýningarsalir og listasöfn víðsvegar um heiminn eftir verkum hans. En smám saman dró hann sig inn í skel sína og lokaði sig inni í bústað sínum að Ekely, utan við Osló. Hann var mjög afkastamikill og einskorðaði sig hvorki við sérstakar aðferðir né efni. Munch andaðist árið 1944. VINNAN BIRTIR EFTIRPRENTANIR NORRÆNNA MYNDLISTARMANNA 18 VINNAN

x

Vinnan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vinnan
https://timarit.is/publication/1513

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.