Börn og menning - 01.04.2007, Qupperneq 17

Hetjur og varðeldar
15
Ævar Örn Jósepsson
Hetjur og varðeldar
Sundurlausar vangaveltur um uppruna illmenna og nestispakka í tjaldútilegum,
eða „hversvegna er ég ekki rasisti þrátt fyrir allt"?
Mig rámar í að Bob Moran hafi oftar
en einusinni bjargað heiminum frá
tortímingu. Bob Moran var liðsforingi í
franska flughernum, það man ég skýrt og
greinilega. Moran fíugforingi, það varhann.
Ég man líka að höfuðandstæðingurinn i
fleiri en einni og fleiri en tveimur sögum af
afrekum hans var Guli skugginn, öðru nafni
herra Ming, skáeygður djöfull frá Mongólíu
ef mér skjöplast ekki. Það var ekki búið
að finna upp pólitíska rétthugsun þegar
sögurnar um Bob Moran voru skrifaðar. En
ég efast um að höfundur þeirra hefði mikið
verið að eltast við slíkt þó svo hefði verið.
Gott ef systurdóttir Gula skuggans var ekki
lika stærsta ástin í lífi hins snöggklippta
heljarmennis og hjálpaði honum að knésetja
fólið að lokum. Það er alltjent eitthvað.
Ástina og andann er torvelt að temja
Segið svo að ekki sé tekist á um
grundvallaratriði siðfræðinnar í
barnabókmenntum fyrri tíma: Má maður
elska frænku illmennis sem ógnar öllum
heiminum - og er þaraðauki af öðrum
kynþætti? Eiga syndir frændanna að bitna á
undurfögrum og töfrandi frænkum þeirra?
Og síðast en ekki síst: Eru virkilega engin
takmörk fyrir því hve mikla hættu er hægt að
ætlast til að tiltölulega lágt settur yfirmaður í
franska flughernum leggi sig í þegar öryggi
alheimsins er annars vegar?
Eftir því sem ég man best, þá er svarið
við fyrstu spurningunni skýrt já og báðum
hinum seinni jafn afdráttarlaust nei. Og ég
hlýt að spyrja, á fullorðinsárum - hvernig
gæti annað verið? Holdið er jú torvelt að
temja, og andann og ástina enn frekar.
Ættingjarnir eru aukaatriði í því sambandi,
hversu fyrirlitlegir sem þeir kunna að vera.
Ástin þekkir jú engin landamæri, við höfum
lesið það nógu oft í gegnum tíðina.
Menn sem aldrei bregðast
Ef ég stæði nú frammi fyrir því sjálfur, svona
prívat og persónulega, að þurfa að velja
á milli minnar aumu persónu og heimsins
einsog hann leggur sig, hvora leiðina
mundi ég velja? Stofna sjálfum mér í bráða
Iffshættu - en með smáséns á að reddast
- eða garanteraða tortímingu mannkynsins
einsog það leggur sig? Mundi ég taka
sénsinn? Auðvitað tæki ég sénsinn. Eða það
ímynda ég mér allavega í trausti þess að mér
verði aldrei stillt uppvið slíkan vegg. Hetjunni
Bob var hinsvegar oftar en ekki stillt uppvið
þennan vegg. Og
hann brást aldrei
trausti - eða
tilætlunarsemi -
heimsins. Hann
reddaði okkur.
Aftur og aftur.
Og alltaf varég
jafn ánægður
með hann.
Toppmaður, Bob
Moran. Svo mikið man ég. En ekki mikið
meira. Og eftir að hafa gripið niðrí Vin
K svarar ekki af heilmiklu handahófi er
ég sannfærður um að engin ástæða sé
til að rifja þessar sögur upp neitt frekar.
Það skemmir bara minningarnar. Eyðileggur
rómantískan hetjuljómann sem enn eimir
eftir af í hugskoti mínu. Og það á ekki bara
við um Bob Moran, heldur flestar hetjur
æsku minnar - úr heimi bókmenntanna að
minnsta kosti.
Svarthvít heimsmynd
Æskuhetjurnar eru býsna margar: Frank
og Jói, Njósnaþrenningin, UNG-njósnararnir
Christopher Cool og Geronimo Johnson
(já, útsendarar CIA voru einusinni hetjur
í mínum augum), Georg(ína), Júlli, Jonni,
Anna og Tommi og allir hinir krakkarnir úr
kolli Enid Blyton, Nancy Drew, Winny og
Lonny (man einhver eftir þeim í dag?) - Tom
Swift, Benni, Prins Valíant - og Tinni. Og svo
auðvitað Kalli kaldi, Lína Langsokkur, Emil í
Kattholti, bróðir minn Ljónshjarta, Mía litla,
Múmínsnáðinn og Snúður.