Börn og menning - 01.04.2009, Blaðsíða 30

Áhöfnin á Garðari GK 25 sumarið 1930.
Dökkhærði drengurinn fyrir miðju er
Vigfús Sigurjónsson, sonur Sigurjóns
Einarssonar skipstjóra. Vigfús var 9 ára
gamall þegar myndin vartekin. Ljóshærði
drengurinn sem situr fyrir miðri mynd er
Sigurður Jónsson en hann var sonur
Jóns Sigurðssonar vélstjóra. Guðbjartur
Ásgeirsson tók myndina. Þjóðminjasafn
íslands, GÁ-432.
tm
Ljósmyndasýning í Þjóðminjasafninu
í lok febrúar var sýningin Þrælkun, þroski,
þrá? opnuð í Þjóðminjasafninu. Á sýningunni
er fjallað um ólík viðhorf tíl barnavinnu og
barnauppeldis á fslandi á fyrri hluta 20. aldar.
Meginuppistaðan í sýningunni eru Ijósmyndir
af börnum við vinnu á sjó og landi en þar
má einnig skoða hluti sem tengjast sjósókn
á fyrri tíð og hlusta á hljóðverk sem byggir á
frásögnum um vinnu barna á sjó á fyrri tíð.
Ljósmyndirnar sýna okkur unga drengi
við um borð í togurum, ýmist við vinnu eða
uppstillta með áhafnarmeðlimum. Þær vekja
áhorfendur til umhugsunar um barnavinnu,
aðbúnað og vinnuskilyrði barna og samskipti
sjómanna og barna. Hvenær breytast ævintýri
og heilbrigð vinnumenning í þrælkun?
Hvenær verða aðstæðurnar óyfirstíganlegar
fyrir Ktil börn, líkamlega og tilfinningalega,
hvar liggja mörkin?
Guðbjartur Ásgeirsson, kokkur og
áhugaljósmyndari, tók flestar myndírnar
sem eru á sýningunni en þar má einnig
sjá Ijósmyndir eftir loftskeytamanninn og
áhugaljósmyndarann Björn Ólafsson og eftir
blaðaljósmyndarana Guðna Þórðarson og
Ara Kárason. Ljósmyndir Guðbjarts eru í
forgrunni en á þeím má meðal annars sjá
ung börn, allt niður í fimm til sex ára gömul,
um borð í togurum á 3. og 4. áratug
síðustu aldar. Ólíkar ástæður voru fyrir því að
skipstjórar, vélstjórar og matráðsmenn tækju
svo ung börn með á sjó. Vitað er að í sumum
tilvikum spiluðu erfiðar heimilisaðstæður og
veikindi heima fyrir inn í, í öðrum tilvikum var
fyrst og fremst verið að uppfylla ævintrýraþrá
og hvetja drengína til aukins þroska. Vera litlu
drengjanna á sjónum hafði afgerandi áhrif á
sjálfsmynd þeirra og lífsviðhorf. Þeir fengu
innsýn í líf og samfélag karlmanna, kynntust
viðhorfum þeirra til karlmennskunnar og
náttúrunnar og fengu nýja sýn á vináttuna,
fjandskapinn og tungumálið sem var hluti af
samfélagi sjómanna á togurum. Fyrir marga
karlmenn var þetta einnig tækifæri til að
taka ábyrgð á börnum sínum og uppeldi
þeirra. Ljóst má vera að dvöl barnanna um
borð hafði töluverð áhrif á samfélagið um
borð. Sjómenn, hvort sem þeir voru feður
barnanna eða ekki, fengu þarna tækifæri til
að sýna börnunum umhyggju og tilfinningar
sem sjaldan voru hafðar í hávegum í
sjómannasamfélaginu.
Litlu drengirnir voru þó ekki aðeins í
félagsskap fullorðinna karlmanna á sjónum
því að algengt var að í áhöfninni væru einnig
unglingspiltar, þeir yngstu aðeins tólf eða
þrettán ára gamlir. Líf unglinganna um borð
hefur án efa oft og tíðum verið erfitt enda starf
sjómannsins líkamlega krefjandi. Algengt var
að unglingspiltar fengju hálfan hlut á við það
sem fullorðnir sjómenn fengu fyrir vinnu sína
og ætla má að gerðar hafi verið til þeirrar
töluverðar kröfur um vinnuframlag.
Fyrstu lög um vinnu barna á íslandi voru
sett árið 1932. Þau voru mjög óljós og þar
var aðeins kveðið á um að börn mættu ekki
vínna erfiðisvinnu og vinnutími mætti ekki
vera of langur, án þess að það væri skilgreint
frekar. Fimmtán árum síðar voru sett lög
um að börn fimmtán ára og yngri mættu
ekki vinna í verksmiðjum og árið 1965 var
bundið í lög að börn mættu ekki vinna