Börn og menning - 01.04.2011, Blaðsíða 11

Múminálfarnir og hamskiptin
11
Sögupersónurnar skilja ekki þá ytri ógn
sem hér er talað um og þar af leiðandi er hún
yfirskilvitleg og dularfull. En Ing-Marie Hassel
hefur líka bent á að í raun byggist öll gleði og
lukka í Múmíndal á því að ógæfan vofir yfir
og getur skollið á hvenær sem er.
Að því leyti minnir llf múmínfjölskyldunnar
á tilvist ásanna eins og Snorri lýsir henni í
goðafræði sinni; ófreskjurnar eru á sínum
stað og þær eru ófrávíkjanlegur hluti af
skipan heimsins. Ormurinn umlykur heiminn,
vargurinn er bundinn, eldurinn kemur úr
suðri - allt er í böndum. Ef hin illu öfl losna
úr læðingi raskast jafnvægið. Þá er voðinn vís
og allir verða að leggjast á eitt til að hindra
að það gerist því að annars ferst heimurinn.
Allir verða að laga sig að aðstæðum og
stuðla að jafnvægi. Ef einhver úr hópnum,
einn eða fleiri, láta græðgi, grimmd eða
ótta ná valdi á sér svo að þeir missi sjónir á
hagsmunum heildarinnar verður heimsendir.
Ógæfan er þannig byggð inn í líf
múmínálfanna, hún erforsenda jafnvægisins
og öryggisins sem ríkir í múmínhúsinu og
jafnframt hluti þess. Öryggið og jafnvægið í
lífi múmínfjölskyldunnar laða alla að sér eins
og flugur. Það er enginn ormur eða vargur í
múmínsögunum, eina ógnin sem steðjar að
hinu góða samfélagi kemur að utan, oftast
frá náttúruöflunum - eða er það svo? Kemur
hið óttalega kannski innan frá?
Eldur og ís
í viðtali við Björku Guðmundsdóttur í
Hufudstadsbladet í ágúst 2010 segir
blaðamaðurinn:
Nýja múmínmyndin byggir á bókinni
Halastjarnan. Allur Múmíndalurinn
er þakinn svörtu öskulagi. Maður fer
ósjálfrátt að hugsa um ísland.
Björk svarar:
- Þetta er uppáhalds-múmínbókin
mín. Á íslensku er til hlutlaust orð
yfir umhverfisslys (naturkatastrof),
við tölum um „hamfarir eða
umbreytingar náttúrunnar"
(naturens metamorfos). Fólk
I Bandaríkjunum hefur spurt
mig hvort hafi verið verra fyrir
loftslagið, olíulekinn í Mexíkóflóa
eða Eyjafjallajökull. En það er
engin mengun að eldfjalli! Menn
verða bara að læra að lifa undir
því. Annars gætum við ekki búið á
þessari eyju, segir hún.
Þegar grannt er að gáð er þetta líka
skilningur múmínfjölskyldunnar. Náttúran
skiptir um ham eða útlit, reglulega eða
óreglulega.og fjölskyldan lagar sig oftast að
henni. Það er þegar fjölskyldan lagar sig ekki
að hamskiptunum eða gripið er inn í gang
náttúrunnar sem hún verður annarleg og
ógnandi og slysavaldur.
Það er ekki vetrarkoman og snjórinn sem
er ógnandi í bókinni Vetrarundur i Múmíndal
heldur sú staðreynd að Múmínsnáðinn
vaknar þegar hann á að liggja í hýði og
finnst að hann sé einn í heiminum, enda er
hann það í vissum skilningi eins og Þalli, sem
var einn í heiminum, I bók Jens Sigsgaard
(1948). Sú bók hefur hrætt skandinavísk
börn í sextíu og fjögur ár þegar þetta er
skrifað. Tikka-tú bjargar Múmínsnáðanum
og bæði fæðir hann og klæðir en hann er
samt orðinn "munaðarlaus" og allt öryggi er
eins og til bráðabirgða. Margir litlir lesendur
múmínálfanna hafa vitnað um að þeim hafi
fundist þessi bók tilfinningalega erfiðust
aflestrar af múmínbókunum.
Kuldinn er hins vegar ekkert sérlega
ógnandi ef menn umgangast hann ekki
kæruleysislega eða eru heimskir eins
og íkorninn sem forðar sér ekki undan
ísdrottningunni. ísdrottningin er mjög
hættuleg og enn hættulegri af því að hún
er svo fögur. Kannski er hún líka góð í sér?
Hún klórar íkornanum annars hugar á bak
við eyrað. Þar með frýs hann í hel eins og allt
sem hún snertir. ísdrottningin er tvíbent eins
og svo margt í bókunum um múmínálfanna.
Kuldinn í bókinni Vetrarundur I Múmindal
nær til náttúrunnar og að mörgu leyti til
persónanna líka. Múmínsnáðinn fullorðnast
þennan vetrarpart sem hann vakir en
fjölskyldan sefur og hann lærir að treysta
á sjálfan sig. En þó húsið fyllist af dýrum (
matarleit kynnast þau ekki sérlega mikið og