Börn og menning - 01.04.2011, Qupperneq 14

14
Börn og menning
Sirke Happonen
Dansað í Múmíndal
Ærslafull stökk og tilvistarleg hreyfitjáning
I múmínálfabókunum eru oft haldnar
veislur og þegar haldin er veisla, þá er
dansað. Dansinn miðlar gleði, samveru
og einstöku gildi samvistanna. í bókum
Tove Jansson sem ætlaðar eru fullorðnum
er líka dansað í veislum, hvort sem um
er að ræða viðburði á æskuheimilinu
eða vorglöðu stúdentana við Ateneum,
sem eru að skemmta sér. í smásögunnni
„Avstutningsdag" (Útskriftardagur) þeytist
sögupersónan um í vínarvalsi svo ekki er
pláss fyrir neina aðra á dansgólfinu og
við sólarupprás uppi á fjalli teygir hún úr
handleggjunum og lætur fæturna dansa að
eigin vild (Meddelande 1998).
Dansatriðiðin í múmínálfabókunum eru
meðal þess sem Tove Jansson notar til að
koma hreyfingu á textann. Hreyfitjáning
er mikilvæg í myndabókum, það má
einfaldlega segja að ein opna í myndabók
geti miðlað mikilli hreyfingu á meðan
önnur lýsir stemningu kyrrðar og stillu.
Maurice Sendak, sem kannski má kalla
sporgöngumann myndabóka nútímans,
hefur notað orðin quicken, vitalize og vivify
um myndlýsingar; myndin þéttir, lífgar, blæs
lífsneista í frásögnina og heldur henni á
hreyfingu1. Sendak talar um sköpunarkraft
tónlistarinnar en hann hefði allt eins getað
talað um dans. Hreyfingar í myndum
margra bóka Tove Jansson varpa Ijósi á
sérkenni myndabókarinnar: Röð frásagna
af atburðum, hefðbundin atriði í vinstri- og
hægri hliðum myndanna, persónulýsingar og
samband texta og mynda. Áhrif umhverfisins
og stöðu persónanna, takt, kyrrstöðu og
hraðaskiptingar má ekki eingöngu sjá í
myndabókunum heldur líka í myndskreyttu
skáldsögunum um múmínálfana.
Myndrófið sem Tove Jansson notar til að
lýsa hreyfingu er vítt og hlaðið smáatriðum.
í bakgrunni eru fyrstu myndir hennar sem
sýna hreyfingu. Um fimm ára aldur teiknaði
hún myndir af verum sem héldust í hendur
og hreyfðu sig í keðju. Ein sýnir til dæmis
tvær stelpur á fullri ferð, höfuð þeirra snúa
í áttina sem þær hreyfast í og handleggirnir
eru eins og langir bogar; hreyfiáttin er
undirstrikuð með því að fæturnir bogna
undan líkamanum. Keðja handa og fóta
heldur áfram út á jaðar myndarinnar þar sem
þriðja veran er að hverfa út úr myndinni.
Á sama máta er dansað í Paradís í einni
æskumynda Tove Jansson, þar sem Adam,
Eva, fíll og api eru á hreyfingu undir eplatré.
Sem barn teiknaði hún líka mismunandi
dansstöður.
I tímaritinu Garm eru myndskreytingar þar
sem sjá má hraðan og glaðlegan dans. Þar
dansa oftast stelpur en einnig má sjá litlar
verur, þeirra á meðal snork-múmínálf. Hnjám
er lyft og fæturnir hreyfast, sérstaklega til
hliðanna þar sem múmínálfarnir mynda eins
konar ramma utan um myndina.
í múmínálfabókunum tjá verurnar
lífsgleði í dansi, en líka veruleikaflótta og
frelsistilfinningu. Fillífjonkan dansar sig frá
kjánalegum skyldum á Jónsmessuenginu
og þegar á að þvo motturnar. Þrátt fyrir
að halastjarnan ógni við sjónarrönd, gefa
1 Mauriœ Sendak, „The Shape of Music", Caldecott
& Co. Notes on Books & Pictures, New York 1988
[1964], s. 3-9.