Fréttablaðið - 22.05.2021, Blaðsíða 64

Alger umskipti hafa orðið á háttum samfélagsins frá því í byrjun síðustu aldar fram til þessa árhundraðs sem nú
er uppi. Umbreytingin er á öllum
sviðum mannlífsins, hvort heldur
horft er til atvinnuhátta, húsnæðis,
tómstunda, heilbrigðis, menntunar,
mannréttinda, umhverfis og sam-
gangna, en þó ekki síður hvað varð-
ar heimssýn fólks og hugmyndir
þess um aðsetur og íverustaði.
Heimurinn hef ur nef nilega
skroppið saman.

Nærtækast er að taka dæmi af sjálf-
um sér í þessum efnum. Og horfa,
þó ekki sé nema tvær kynslóðir,
aftur í tímann – og aðrar tvær til
framtíðar.
Föðurfólkið mitt, Sigmundur afi
og Sigrún amma, voru bændur á
Ströndum norður, í afskekktustu
sveit Íslands, þar sem vegurinn
endaði, þá loksins að hann var
lagður, einbreiður malarslóðinn.
Afi gekk raunar til náms í byrjun
síðustu aldar, bókstaf lega, viku-
langa leið eða svo úr Trékyllisvík í
Árneshreppi að Bændaskólanum
í Borgarfirði, af því að hvorugt var
fyrir hendi á þeim árunum; bílar
eða vegir.
Rúnar, sonur þeirra og faðir minn,
fæddist snemma á fjórða áratug
þessarar gömlu aldar og var af fyrstu
kynslóð karla sem gátu litið á það
sem sjálfsagðan hlut að komast til
mennta. Þess vegna lá leið hans í
Menntaskólann á Akureyri, annan
tveggja skóla landsins sem gáfu rétt
til stúdentsprófs – og þar hitti hann
akureyrska konu, Helgu móður
mína.
Sjálfur hélt ég, einn fjögurra
systkina minna, suður yfir heiðar, af
því að blaðamennska var draumur
nýstúdentsins – og hann raunar
rættist.
Og börnin mín?
Þau flytja til útlanda.
Ein dóttirin er stjórnmálafræð-
ingur á fréttastofu BBC í Lundúnum,
einn sonurinn er spænskmenntaður
gítarleikari og tónskáld og bróðir
hans er læknisverkfræðingur í
Stokkhólmi, en helstu viðskipta-
vinir hans eru kínverskir læknar –
og konan hans er raunar alin upp í
Kenýa, af indverskum og sænskum
ættum.

Svona er heimurinn að skreppa
saman.
Og litla dótturdóttir mín, bráðum
sex ára í breska skólabúningnum
sínum í bænum Loughton í Epping-
skógi í Essex, á hæðunum austur af
Lundúnum, lærir jöfnum höndum
að lesa á íslensku og ensku. Hún
sendir mér stundum smáskilaboð
þar sem heilsað er á hennar vísu: Hi
grandpa!

Þetta hefur gerst á einni öld, frá því
snemma á þeirri síðustu, til dags-
brúnar þeirrar nýju.
Við höfum flust úr afskekktustu
sveitum landsins – og þaðan í kaup-
staðinn, síðar borgina og að lokum
út í heim. Við veljum okkur íveru-
staði til frambúðar eftir menntun
okkar og áhugamálum, atvinnu-
tækifærum og ástinni sem er farin
að leiða okkur um allar álfur. Átt-
hagafjötrarnir eru trosnaðir – og
gamla taugin sem rakka dró föður-
túna til, er ekki lengur jafn römm
og áður.
Við höfum skipt út einangrun
fyrir alheiminn – og lítum á það
sem sjálfsagt mál að geta sótt okkur
skemmtun og menntun, vinnu og
verkefni um alla jarðarkringluna.
Og það helst í beinu f lugi, en ekki
fótgangandi yfir heiðar og dali eins
og forfeðra okkar beið ef þeir vildu
bregða sér af bæ.

Alla sína búskapartíð héldu gömlu
hjónin af Ströndum sig heima. Þau
fóru aldrei til útlanda. Það var bara
ekki til siðs. Þau höfðu ekki erindi
þangað. Og þar með var það útrætt.
Afi minn og amma.
En þau fóru eitt sinn í tjaldútilegu
í Atlavík.
Og fannst það vera í áttina.

Ekkert finnst barnabarnabörnum
þessa fólks vera sjálfsagðara en að
setjast að út um alla kringlu þessa
heims.
Sevilla, Lundúnir, Stokkhólmur.
Skreppa í helgarfrí til Afríku, í
vinnuferð til Kína, á tónleika í Taí-
landi.
Og vinnan, vel að merkja, er löngu
orðin landamæralaus.

En jafn sjálfgefin og ósjálfráð og
okkur Íslendingum finnst þessi
þróun vera, verður okkur að finn-
ast það jafn eðlilegt og einboðið að
fólkið úti í heimi hugsi eins, altso,
að með aukinni upplýsingu, svo og
fræðslu og fjölmiðlun um áhuga-
verðustu af komumöguleikana
í heimi hér, vilji það sömuleiðis
freista gæfunnar – og hverfa úr ein-
angrun sinna sveita, hvort heldur
er í Afríku, Asíu eða sunnanverðri
Ameríku – og kanna litinn og gæðin
á grasinu hinum megin lækjar. Auð-
vitað er það svo. Það eru allir í leit að
hamingju, alls staðar.

Vesturlandabúar hafa löngum verið
uppteknir af sjálfum sér – og öldum
saman talið landvinninga sína í
fátækustu löndum heims bera vott
um vitsmuni og yfirburði. Rekja má
þankaganginn þann arna þúsund ár
aftur í tímann – og raunar gott betur
en það, en ekki einasta koma þar
krossfarar upp í hugann heldur og
ekki síður vígalegir víkingar á harla
haggjörum knörrum sínum, sem
þeir veltu á trjábolum yfir vatna-
skilin svo þeir gætu rænt og ruplað
víðar.
Okkur hefur þótt við vera sigld og
þróuð, á stundum ærlegustu þjófar
í heimi og sjálfsagt verið stoltari af
sögu okkar en við kunnum með
hana að fara.

Heimurinn skreppur saman á alla
vegu. Vegalengdirnar hafa styst –
í báðar áttir, vel að merkja, vegna
vísinda og uppgötvana af öllu tagi
sem hafa auðveldað samgöngur
og aukið hvatann til að komast
þangað sem betri afkomu og auðnu
er að finna.
Af þessum sökum er ekki úr vegi
að hugsa til sinna eigin barna í
útlöndum þegar umræða um inn-
f lytjendur verður hvað súrust í
samtali manna uppi á Íslandi, í einu
ríkasta landi heims. Og það fann ég
akkúrat á eigin skinni þegar ég hitti
unga sómalíska stúlku í vikunni
sem er að líða, en hún kvaðst vilja
hitta mig þeirra erindagjörða að
koma á fót viðtalsþætti í sjónvarpi
við útlenskar konur, sem rétt eins
og í hennar tilviki hafa sest að hér á
landi á undanförnum árum og ára-
tugum, af margvíslegum ástæðum,
svo sem þeim að vilja koma sér og
sínum í öruggt skjól.
Man að ég horfði á þessa hug-
rökku konu á meðan hún sannfærði
mig um ágæti hugmyndar sinnar.
Og mér fannst ég vera að spegla mig
í börnum mínum, sem akkúrat eins
og hún, hafa valið útlandið fram yfir
átthaga æsku sinnar. n
Heimurinn skreppur saman
Höfundur er
sjónvarpsstjóri
Hringbrautar,
sem rekin er af
Torgi, sem jafn-
framt gefur út
Fréttablaðið.
Sigmundur Ernir
Rúnarsson
sigmundur
@frettabladid.is
Vesturlandabúar hafa
löngum verið upp-
teknir af sjálfum sér –
og öldum saman talið
landvinninga sína í
fátækustu löndum
heims bera vott um
vitsmuni og yfirburði.
28 Helgin 22. maí 2021 LAUGARDAGUR