Bændablaðið - 29.04.2021, Blaðsíða 47

Bændablaðið | Fimmtudagur 29.apríl 2021 47
Árið 2018 skrifuðum við Þorsteinn
Guðmundsson tvær greinar í
Bændablaðið (2. og 4. tölublað)
um losun og bindingu kolefnis í
votlendi. Við bentum á ýmsa þætti
sem valda óvissu í útreikningum
á losun kolefnis úr jarðvegi hér
á landi. Þeir helstu eru óvissa
um stærð þurrkaðs votlendis,
breytileiki í magni lífræns efnis
í jarðvegi, sem taka þarf tillit
til, og takmarkaðar mælingar á
losun gróðurhúsaloftegunda hér
á landi. Við töldum að á meðan
verið væri að afla meiri gagna um
votlendið ætti fremur að leggja
áherslu á uppgræðslu lands til
kolefnisbindingar.
Í síðasta Bændablaði vegur Þröstur
Ólafsson að innihaldi greinanna með
grófum hætti án þess þó að rökstyðja
mál sitt. Hann fullyrðir að aðrir
hafi hrakið það sem í greinunum
stendur. Þetta er ódrengileg
framkoma og vekur spurningar um
á hvaða vegferð Votlendissjóður sé.
Það er ekki traustvekjandi þegar
stjórnarformaður sjóðsins gengur
fram með þessum hætti í stað þess
að ræða málefnalega um hlutina.
Við teljum að allar ábendingar
okkar og varnaðarorð séu í fullu
gildi og ekkert hafi verið hrakið af
því sem þar stendur, enda greinarnar
ekki þess eðlis að um sé að ræða að
eitthvað sé annaðhvort rétt eða rangt.
Í þessari grein ætla ég að bæta aðeins
við það sem við höfum áður sagt.
Kolefni – losun og binding
Mikið kolefni er bundið í jarðvegi
í heiminum, bæði í þurrlendi og
votlendi. Við þurrkun votlendis
byrjar kolefni að losna vegna
niðurbrots lífrænna efna. Nokkrir
lykilþættir ráða miklu um það hversu
hratt losunin á sér stað. Í fyrsta lagi
má nefna hita, en losun eykst með
vaxandi hita. Í öðru lagi má nefna
raka, niðurbrotsbakteríurnar þurfa
hæfilegan raka, ekki of þurrt eða
of blautt. Þá má nefna sýrustig
jarðvegs, niðurbrot gengur hraðar
fyrir sig eftir því sem sýrustigið er
hærra. Bakteríurnar þurfa einnig
súrefni, en súrefnisskortur er einmitt
einkennandi fyrir votlendi, og svo
þurfa þær ýmis næringarefni. Þá
skiptir magn lífræns efnis, uppruni
og rotnunarstig einnig máli. Ef
þessir þættir eru ekki á kjörstigi fyrir
bakteríurnar hægir á niðurbrotinu.
Af þessum þáttum er það hitinn
sem gefur tilefni til að ætla að
hér á landi sé niðurbrot hægara
en í nágrannalöndunum. Hér er
sumarhiti mun lægri en víða í
Norður-Evrópu, líka á svæðum sem
eru á sömu breiddargráðum og við.
Hér er hins vegar mikið framboð
næringarefna, einkum á svæðum
sem reglulega verða fyrir öskufalli.
Það getur ýtt undir niðurbrot miðað
við svæði þar sem meiri skortur er á
næringarefnum.
Plöntur anda og gefa frá sér
koltvísýring hvort sem þær eru í
votlendi eða þurrlendi. Þetta þýðir
að losun sem mælist á gróðurlendi
er ekki bara vegna niðurbrots á
lífrænum efnum í jarðvegi heldur
einnig vegna öndunar plantna. Þriðji
liðurinn í þessu er svo rotnandi
plöntuleifar sem falla til á hverju ári
en eru ekki orðnar hluti af lífrænu
efni jarðvegsins. Saman mynda
þessir þrír þættir það sem kallað er
heildaröndun og niðurbrot kolefnis
í jarðvegi er bara hluti af henni. Á
móti þessu kemur svo ljóstillífun
plantna sem gerir þeim kleift að
framleiða lífrænt efni og vaxa. Hún
vegur á móti niðurbrotinu og verður
því að vera hluti af jöfnunni.
Í tengslum við endurheimt
votlendis hefur Landgræðslan
notað tæki sem mælir heildaröndun
og mælir því allt sem fer út, ekki
bara það sem er vegna niðurbrots
á jarðvegi. Það mælir heldur ekki
bindinguna sem kemur á móti. Þetta
þarf að hafa í huga þegar niðurstöður
þessa tækis eru skoðaðar. Ef allt
kolefni sem fer inn og út úr kerfinu
er mælt er ekki nauðsynlegt að
sundurgreina þessa þrjá þætti heldur
má líta á jarðveg, plöntuleifar og
gróður sem einn pott. Binding telst
þá þegar meira fer inn í pottinn en
kemur út og losun þegar meira fer
út en kemur inn.
Losun úr framræstum
mýrum hér á landi
Í fyrrnefndum greinum birtum við
niðurstöður mælinga á losun úr
framræstum jarðvegi sem þá höfðu
birst. Í hluta þeirra mælinga var
notuð svokölluð punktmæling (3 og
4) . Þá er farið reglulega á mæli-
staðinn (t.d. vikulega) og öndun og
ljóstillífun mæld í örfáar mínútur.
Mælitíminn er því bara lítið brot
af árinu og því skiptir miklu að
mælingum sé rétt dreift til að þær
endurspegli allt tímabilið og allan
sólarhringinn. Í þessum mælingum
var árleg losun á bilinu 4-8 tonn C/
ha.
Í öðrum rannsóknum var borið
saman magn kolefnis ofan ákveðins
öskulags í jarðvegi, sem hafði verið
framræstur, og jarðvegi á sama
svæði sem ekki hafði verið ræstur
(2). Mælt var hversu mikið lífrænt
efni hefði minnkað frá því framræsla
var gerð í samanburði við óframræst
land og þannig fengin meðallosun
yfir tímabilið. Kosturinn við þessa
aðferð er sá að hún mælir beint
breytingar á kolefnisstöðu í jarð-
veginum og endurspeglar margra
ára atburðarás. Samkvæmt þessum
rannsóknum var árleg losun á C
á bilinu 0,7-3,1 tonn/ha. Þar sem
mælingin fór fram ofan við tiltekið
öskulag (30 cm dýpt) er ekki úti-
lokað að einhver losun hafi orðið
í meiri dýpt en mest gerist þó ofan
þessarar dýptar.
Í vetur bættist við ný ritrýnd
grein þar sem fylgst var með losun
og bindingu á Sandlæk í Skeiða-
og Gnúpverjahreppi (1). Þar er
um 20 ára gamall asparskógur á
framræstu landi. Í þetta sinn var
mælt með útbúnaði sem mælir
inn- og útstreymi kolefnis allan
sólarhringinn allt árið um kring.
Niðurstöðurnar voru þær að skóg-
urinn batt mikið kolefni og jarðveg-
urinn batt 0,5 tonn C/ha á ári þannig
að þarna var engin losun á C úr jarð-
vegi í þessi tvö ár sem mælingar
stóðu yfir. Skurðir eru ekki þéttir í
landinu en skógurinn þurrkar mikið
að sumrinu. Vatnsstaða yfir veturinn
er yfirleitt há í mýrartúnum á Íslandi
og því lítil losun. Kostur þessarar
aðferðar er m.a. að hún mælir allt
sem fer út og inn, allt árið á meðan
punktmæling tekur bara yfir lítið
brot af árinu.
Mælingarnar sem nefndar eru hér
að ofan eru frá 15 stöðum á Vestur-
og Suðurlandi. Mæliaðferðirnar
eru mismunandi og hafa allar sína
kosti og galla. Allar höfðu það að
markmiði að mæla losun úr landinu.
Tölurnar voru notaðar eins og höf-
undarnir settu þær fram. Ef tekið
er vegið meðaltal þessara 15 staða
koma út 2,7 tonn C/ha á ári sem
er um helmingi minna en losunar-
stuðlar IPCC (Milliríkjanefndar
Sameinuðu þjóðanna um loftslags-
mál). Þessar tölur gefa til kynna
töluverðan breytileika í losun og
bindingu sem stafar bæði af árferðis-
mun, mun á milli staða og e.t.v. milli
aðferða. Ef menn vilja fara í endur-
heimt þarf því að skoða vel aðstæður
á hverjum stað. Þetta undirstrikar
líka að við þurfum að gera mun fleiri
mælingar um allt land og birta niður-
stöðurnar með þeim hætti að þær fái
alþjóðlega viðurkenningu. Það er
forsenda þess að við getum notað
stuðla sem byggjast á athugunum
sem gerðar eru hér á landi og þurfum
ekki að nota stuðla frá IPCC eins og
gert er nú.
Árangur endurheimtar
Það hefur verið rekinn mikill áróður
fyrir endurheimt votlendis undan-
farið. Þá vakna spurningar um það
hver ávinningurinn sé af því að
moka í skurðina. Í umræðunni er því
gjarnan haldið fram að losun kolefnis
nánast stöðvist við þessa aðgerð. Hér
á landi hefur verið gerð ein tilraun þar
sem borin er saman losun og binding
á kolefni og metani, annarsvegar í
endurheimtu landi og hinsvegar landi
sem ekki var endurheimt en á sama
stað (4). Landið var mælt í nokkra
mánuði fyrir endurheimt og svo báðir
meðferðarliðir eftir endurheimt í
fjóra mánuði. Niðurstaðan var sú
að losun kolefnis minnkaði aðeins
um rúm 20% við endurheimtina en
metanlosun jókst töluvert en var samt
lítil. Mælingar voru svo gerðar árið
eftir en niðurstöðurnar hafa ekki
birst. Ekki voru gerðar mælingar á
tilraunasvæðinu árin þar á eftir. Við
þurfum á
svona mælingum að halda
til að geta lagt mat á árangur af
endurheimt og því vonandi að fleiri
niðurstöður verði birtar úr þessari
tilraun og fleiri tilraunir lagðar út.
Það er ekki sjálfgefið að endurheimt
votlendi verði eins og það var fyrir
þurrkun. Ef nota á endurheimt
votlendis í sambandi við kolefnis-
bókhald verða að vera til góðar mæl-
ingar á því sem gerist. Ef fullyrðingar
um árangur endurheimtar standast
ekki, er verið að selja einstaklingum
og fyrirtækjum gallaða vöru. Það
getur orðið dýrkeypt.
Það ber að hafa í huga að þegar
votlendi er þurrkað verður með tím-
anum til nýtt jafnvægi. Steinefnaríkar
mýrar geta breyst í frjósaman gras-
móa sem getur bundið mikið kolefni
en graslendi er mjög öflugt við að
binda kolefni í jarðvegi. Það felst
líka mikil röskun því að breyta slíku
landi aftur í votlendi.
Lífrænt efni í jarðvegi
Magn lífræns efnis í jarðvegi hefur
áhrif á það hversu mikið getur losnað
af kolefni. Meira losnar jafnan af
kolefni eftir því sem lífrænt efni er
meira ef allar aðrar aðstæður eru
sambærilegar. Íslenskar mýrar eru
yfirleitt steinefnaríkari en mýrar í
nágrannalöndunum, m.a. vegna
áfoks, öskufalls, mýrarrauða og
vatnsrennslis í hlíðum, og lífrænt
efni er að sama skapi minna. Þetta
þýðir að mýrar þurfa ekki að vera
með mikið meira kolefni en góðir
grasmóar. Mólendi hér á landi getur
verið með allt að 20% kolefni og
8-12% í efstu lögum er mjög algengt.
Íslenskur þurrlendisjarðvegur getur
bundið mun meira kolefni en stein-
efnajarðvegur í nágrannalöndunum
og má það m.a. rekja til eldfjalla-
uppruna hans. Okkur vantar enn gott
yfirlit yfir lífrænt efni í íslenskum
mýrum en slíkt yfirlit er mikilvægt
við útreikninga á losunartölum.
Stærð votlendis
Ef reikna á heildarlosun kolefnis úr
þurrkuðu votlendi þarf stærð þess að
vera þekkt. Oft eru skurðir grafnir á
mólendi og sendnu landi til að losna
við yfirborðsvatn. Það er því ekki
hægt að meta stærð votlendis ein-
göngu út frá lengd skurða heldur
þarf gott jarðvegskort með. Það
vantar okkur.
Lokaorð
Af þessari stuttu grein má ráða að
mikið sé enn ógert til að heildar-
mynd fáist af losun og bindingu í
íslenskum mýrarjarðvegi. Vonandi
verður meira gert á næstu árum og
vonandi getum við í framtíðinni rætt
þessi mál faglega og fagnað nýjum
niðurstöðum með opnum huga.
Heimildir:
1. Brynhildur Bjarnadóttir,
Guler Aslan Sungur, Bjarni D.
Sigurðsson, Bjarki T. Kjartansson,
Hlynur Óskarsson, Edda S.
Oddsdottir, Gunnhildur E.
Gunnarsdóttir og Andrew Black
2021. Carbon and water balance
of an afforested shallow drained
peatland in Iceland. Forest
Ecology and Management 482.
2. Gunnhildur Eva G. Gunnarsdóttir
2017. A novel approach to
estimate carbon loss from
drained peatlands in Iceland.
Meistaraprófsritgerð. Líf- og
umhverfisvísindadeild Háskóla
Íslands. 46 bls.
3. Jón Guðmundsson og Hlynur
Óskarsson 2014. Carbon dioxide
emission from drained organic soils
in West-Iceland. Í: Guðmundur
Halldórsson, Francesca Bampa,
Arna Björk Þorsteinsdóttir, Bjarni
D Sigurðsson, Luca Montanarella
og Andrés Arnalds (ritstjórar)
Soil Carbon Sequestration for
climate, food security and ecosy-
stem services. International
conference Reykjavík, Iceland,
27–29 May 2013. EU JRC Policy
report JRC88412, 155–159. doi:
10.2788/17815.
4. Rannveig Ólafsdóttir 2015.
Carbon budget of a drained
peatland in Western Iceland
and initial effects of rewetting.
Meistaraprófsritgerð. Land-
búnaðar háskóli Íslands, 51 bls.
Guðni Þorgrímur Þorvaldsson
prófessor við Landbúnaðar-
háskóla Íslands
SAMFÉLAGSRÝNI
Guðni Þorgrímur Þorvaldsson.
Endurheimt votlendis verður að byggja á traustum grunni
Í síðasta Bændablaði vegur Þröstur
Ólafsson að innihaldi greinanna
með grófum hætti án þess þó að
rökstyðja mál sitt.