Morgunblaðið - 13.02.2021, Blaðsíða 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 2021
FASTEIGNIR
Fasteignablað
Morgunblaðsins
Efnistökin er t.d þessi:
• Hvernig er fasteigna-
markaðurinn að
þróast?
• Viðtöl við fólk sem
elskar að flytja.
• Hvernig gerir þú
heimili tilbúið fyrir
fasteignamyndatöku?
• Viðtöl við
fasteignasala.
• Innlit á heillandi
heimili.
• Góðar hugmyndir
fyrir lítil rými.
Pöntun auglýsinga:
Sigrún Sigurðurdóttir
569 1378
sigruns@mbl.is
Bylgja Sigþórsdóttir
569 1148
bylgja@mbl.is
KEMUR ÚT
26.
feb
Til að fyrirbyggja það að tveggja manna tal, t.d. í hanastéli, fari úrböndum og breytist í hávaðarifrildi, má komast af með eftirfarandiþrjú tilsvör:„Þú segir það.“
„Það er sjónarmið.“
„Það má deila um það.“
Ég ráðlegg mönnum sem vilja forðast óþarfa uppákomur á mannamótum
að prófa þetta. Auðvitað verður slíkt samtal aldrei líflegt; jákvætt má þó telja
að það stendur aldrei lengi.
En fúkyrðaflaumur á netmiðlum er áhyggjuefni og sennilega erfitt að upp-
ræta hann nema þá helst með þögninni.
Hressileg rökræða er eftirsóknarverð, en það er eins og landinn sé ekkert
mjög leikinn í þeirri list. Algengara er að menn skiptist á skotum og beiti
kaldranalegri fyndni sem lyftir lundinni og getur orðið minnisstæð. Mér datt
í hug á dögunum að leita í timarit.is að klausu í áramótagrein Bjarna Bene-
diktssonar forsætisráðherra fyrir meira en hálfri öld – og viti menn: það kom
í ljós að ég mundi hana
nokkurn veginn orðrétt – og
hef ég þó ekki gott minni.
Bjarni ræddi þar um klofn-
ing í Alþýðubandalaginu og
kostulega atburðarás þar á
bæ sem tengdist sér-
framboði áhrifamanns innan
bandalagsins vorið 1967. Í ljós kom eftir kosningarnar að hollir flokksmenn
og klofningsmenn stóðu saman en ekki sundraðir þegar kom að nefndakjöri á
alþingi (sjá Morgunblaðið 31. des. 1967). Eftir að hafa hæðst að andstæð-
ingum sínum og talað um þessar vendingar þeirra sem „einhvern ljótasta
skollaleik, sem þekkzt hefur í íslenzkum stjórnmálum“, skrifaði forsætisráð-
herrann:
„ og eru þó allar horfur á, að Alþýðubandalagið sé endanlega splundrað.
Um það skal samt enginn vera viss, því að það er alkunnugt, að sumar óæðri
lífverur skríða aftur saman, þó að búið sé að sundurlima þær.“
Rúmum tveimur mánuðum áður en þetta var skrifað hafði Magnúsi Kjart-
anssyni, ritstjóra Þjóðviljans og nýkjörnum alþingismanni Alþýðubandalags-
ins, verið veitt viðurkenning úr Móðurmálssjóði Björns Jónssonar ritstjóra
og ráðherra (föður Sveins Björnssonar, forseta Íslands). Morgunblaðið birti
um það hlutlausa frétt þann 10. okt. 1967. En sama dag birtist í blaðinu þessi
klausa í öðru samhengi: „Magnús Kjartansson tekur sæti Einars Olgeirs-
sonar, ekki litríkur persónuleiki eins og Einar, en maður sem hefur unnið sér
landsfrægð fyrir skæðan penna og neyðarleg skrif um andstæðinga.“
Þess má geta að tíu árum áður en Magnús Kjartansson fékk umrædda við-
urkenningu úr Móðurmálssjóði Björns Jónssonar, hlotnaðist Bjarna Bene-
diktssyni, þá ritstjóra Morgunblaðsins, sami heiður.
Andstæðingarnir Bjarni Benediktsson og Magnús Kjartansson voru á
kaldastríðsárunum „skæðir pennar“, hvor á sínum miðli, helstu fulltrúar
tveggja ósættanlegra hugsjóna. Þeir beittu kaldhæðni af mikilli list og gátu
verið stórskemmtilegir. Stílvopnið kom þeim báðum, og einnig Birni Jóns-
syni sem Móðurmálssjóðurinn er kenndur við, til æðstu metorða.
Skæðir pennar
Tungutak
Baldur Hafstað
hafstad.baldur@gmail.com
Ítilefni af því að árið 2019 voru 75 ár liðin frá stofnunlýðveldis á Íslandi var stofnað til fimm ára átaks-verkefnis um þverfaglegar rannsóknir á ritmenn-ingu íslenskra miðalda. Ríkisstjórnin myndaði sjóð
til að styrkja rannsóknir á þessu sviði, m.a. með því að efla
rannsóknir á heimildum um ritunarstaði miðaldahandrita
á Íslandi og þá sérstaklega á þeim lærdómsmiðstöðvum og
klaustrum þar sem ritmenning blómstraði.
Fyrstu styrkir voru veittir úr sjóðnum í fyrra. Að styrk-
veitingunni kemur sérstök úthlutunarnefnd en Snorra-
stofa í Reykholti annast umsýslu vegna verkefnisins. Hún
auglýsti nýlega eftir umsóknum vegna styrkja ársins 2021
en í auglýsingu vegna þeirra segir að áætlað árlegt ráð-
stöfunarfé sjóðsins sé 35 m.kr. á tímabilinu 2020 til 2024.
Verkefnið skiptist í tvo verkþætti: Annars vegar að
rannsaka menningarminjar og umhverfi tengt ritmenn-
ingarstöðum miðalda og hins vegar handrita- og bók-
menningu þeirra.
Í fyrra runnu stærstu styrkirnir, 7 m. kr. hver styrkur,
til rannsókna á þremur stöðum, styrkþegar voru: Elín Ósk
Heiðarsdóttir fyrir hönd Fornleifastofnunar Íslands
vegna verkefnisins Staðarhóll í
Dölum: Höfuðból í minjum,
sögu og sagnaritun, Steinunn
Kristjánsdóttir fyrir hönd Há-
skóla Ísland, vegna verkefnisins
Þingeyraklaustur: Hjarta rit-
menningar í fjórar aldir, og
Helgi Þorláksson fyrir hönd
Oddafélagsins vegna verkefn-
isins Oddarannsóknin.
Snorrastofa hefur umsýslu
verkefnisins vegna þess að þar hefur á undanförnum ald-
arfjórðungi verið unnið að því að festa menningarafrek
miðalda í sessi með því að tengja þau sögustað, Reykholti í
Borgarfirði, og minningu Snorra Sturlusonar. Starf
Snorrastofu var forsenda Reykholtsverkefnisins sem reist
er á fornleifarannsóknum og margvíslegum öðrum rann-
sóknum til að leiða þennan forna stað inn í samtíðina og
gefa honum nýtt gildi í krafti fortíðar. Við alla uppbygg-
ingu höfðu sr. Geir Waage og samstarfsmenn hans allt
frumkvæði, án sambýlis við Reykholtssöfnuð og sóknar-
prest hefði Snorrastofa aldrei náð að dafna.
Stofan stendur ekki aðeins að rannsóknum og umsýslu
á innlendum vettvangi heldur einnig alþjóðlegum. Forn
trúarbrögð Norðursins er verkefni sem birtist í sjö binda
verki um norrænu goðafræðina á ensku. Bergur Þorgeirs-
son, forstöðumaður Snorrastofu, hefur í 12 ár haldið utan
um þetta mikla og metnaðarfulla verkefni og aflað til þess
fjár. Rannsóknasjóður í Ástralíu styrkti það til dæmis veg-
lega.
Þess var minnst 1. desember 2020 að þann dag árið 1990
var Oddafélagið stofnað. Í Oddafélaginu eru áhugamenn
um endurreisn menningar- og fræðaseturs að Odda á
Rangárvöllum. Tilgangur félagsins er að gera Odda að
miðstöð menningar á nýjan leik með áherslu á sögu stað-
arins og mikilvægi hans um aldir.
Oddafélagið hefur ráðið Friðrik Erlingsson rithöfund
sem verkefnastjóra félagsins.
Í vikunni birtist viðtal við Friðrik hér í blaðinu. Hann
sagði að Oddafélagið stefndi að því að byggja nýja Odda-
kirkju og menningar- og fræðasetrið Sæmundarstofu í
Odda á Rangárvöllum. Mannvirkin og starfsemi í þeim
yrði menningarmiðja Suðurlands. Þar yrði rúmlega þús-
und ára sögu og mannlífs staðarins gerð skil. Aðeins eru
tólf ár þar til 900 ára ártíðar Sæmundar fróða, frægasta
sonar Odda, verður minnst.
Sæmundur fróði er sveipaður dulúð áhrifamanns á bak
við tjöldin. Margir hafa rýnt í sögu hans og nú hefur Ás-
geir Jónsson seðlabankastjóri
gefið út að næsta bók hans verði
um Sæmund fróða. Friðrik Erl-
ingsson segir að víða megi sjá
fingraför Sæmundar.
Framgangur ritmenning-
arverkefnisins ber vott um
ánægjulega grósku í rannsóknum
og áhuga á menningarlegri gull-
öld miðalda hér á landi. Víðtækur
almennur áhugi á miðaldamenn-
ingunni birtist meðal annars í fjölmenni sem sækir fyrir-
lestra á vegum Miðaldastofu Háskóla Íslands.
Gildi þess að geta tengt menningarafrekin við staði á
borð við Reykholt og Odda er ómetanlegt og stuðlar að al-
mennri kynningu og vitund um rætur menningarinnar og
erindi hennar við samtímann.
Á líðandi stund er til dæmis fráleitt að líta þannig á að
fræði Snorra Sturlusonar höfði aðeins til þeirra sem horfa
til fortíðar. Vitneskja um efni þeirra auðveldar skilning á
verkum samtíðar.
Krúnuleikarnir, Game of Thrones, runnu sitt skeið sem
vinsæl og heimsfræg þáttaröð í sjónvarpi á árinu 2019.
Þeir lifa þó enn í hugum margra. Skipulagðar eru ferðir
um Ísland til að sjá hvar sum atriði í þáttaröðinni voru
kvikmynduð. Hitt væri ekki síður merkilegt að kynna
þræði sögunnar aftur til Snorra Sturlusonar á nútímalegri
sýningu.
Snorrastofa og Háskóli Íslands ýttu árið 2016 úr vör al-
þjóðlegu rannsóknarverkefni: Heimskringla og fram-
haldslíf Snorra Sturlusonar. Undir merkjum þess er leit-
ast við að kortleggja hvernig verk Snorra lifa í
bókmenntaverkum, tónverkum, teikni- og myndlist og
kvikmyndum allt fram á þennan dag þegar dreifing þeirra
eykst en minnkar ekki.
Snorri Sturluson ólst upp hjá höfðingjum í Odda og
hlaut þar menntun og menningu í arf frá Sæmundi fróða.
Að endurvekja vitundina um afreksmenn íslenskrar
menningar í alþjóðlegum straumum miðalda er verðugt og
gefandi verkefni fyrir samtímann.
Sæmundur fróði og Snorri
Framgangur ritmenningarverk-
efnisins ber vott um ánægjulega
grósku í rannsóknum og áhuga
á menningarlegri gullöld mið-
alda hér á landi.
Af innlendum
vettvangi …
Björn Bjarnason
bjorn@bjorn.is
ÍMorgunblaðinu 27. janúar 2021kennir Ólafur Sigurðsson, fyrr-
verandi fréttamaður, nýfrjálshyggju
um flest það, sem aflaga hefur farið í
heiminum síðustu fimmtíu árin. En
minna verður á, að þetta tímabil er
eitthvert mesta framfaraskeið
mannkynssögunnar: Fátækt hefur
minnkað stórkostlega, hungurvof-
unni verið bægt frá þrátt fyrir ótal
hrakspár um hið gagnstæða, barna-
dauði minnkað og margvísleg önnur
stórvirki unnin í læknavísindum (nú
síðast með hinni ótrúlega öru gerð
bóluefna gegn kórónuveirunni frá
Kína). Ólafur hefði gott af að lesa
tvær bækur, sem komið hafa út um
þetta á íslensku síðustu árin, Heim-
ur batnandi fer eftir Matt Ridley og
Framfarir eftir Johan Norberg.
Hver er þá vandinn? Að sögn
Ólafs er hann ójafnari dreifing auðs
og tekna. Nú er það raunar rangt á
heimsvísu. Alþjóðleg tekjudreifing
(til dæmis mæld á kvarða Ginis) hef-
ur orðið jafnari af þeirri einföldu
ástæðu, að mörg hundruð milljónir
manna hafa brotist úr fátækt í bjarg-
álnir í suðrænum löndum. En hitt er
rétt, að þessi dreifing hefur orðið
ójafnari á Vesturlöndum. En það er
ekki vegna þess, að hinir fátæku hafi
orðið fátækari, heldur vegna hins að
teygst hefur á tekjukvarðanum upp
á við. Lífskjör allra tekjuhópa hafa
batnað, en tekjur tekjuhæsta hóps-
ins í flestum löndum hafa hækkað
miklu meira og hraðar en tekjur
sumra hópanna fyrir neðan hann.
Ein skýringin er hnattvæðingin.
Einstaklingar með sérstaka og ein-
stæða hæfileika, til dæmis söngv-
arar, leikarar, íþróttahetjur, upp-
finningamenn og frumkvöðlar, hafa
nú aðgang að miklu fjölmennari
markaði en áður. Mikil breyting hef-
ur líka orðið á hinum ríku. Fyrir
fjörutíu árum höfðu um tveir þriðju
milljarðamæringanna í heiminum
erft auðæfi sín samkvæmt upplýs-
ingum Forbes. Nú hefur þetta snúist
við: um tveir þriðju þeirra hafa skap-
að auðæfi sín sjálfir.
Berum saman tvö lönd, sem við
getum kallað Svíþjóð og Minnesota.
Kjör hinna verst settu eru svipuð í
löndunum tveimur, en munurinn sá,
að hinir tekjuhæstu eru miklu tekju-
hærri í Minnesota en Svíþjóð. Tekju-
kvarðinn teygist þar miklu lengra
upp á við. Í hvoru landinu myndi
duglegt og áræðið fólk vilja búa?
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Nýfrjálshyggjan
og tekjudreifingin
Af innlendum vettvangi fellur niður
Föst grein Styrmis Gunnarssonar, Af innlendum
vettvangi, fellur niður í dag vegna veikinda.