Morgunblaðið - 18.02.2021, Side 54

54 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. FEBRÚAR 2021
VIÐTAL
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Þetta er búið að vera magnað tíma-
bil. Við vorum að æfa með grímur og í
mestu átakasenunum vorum við með
skildi fyrir andlitunum sambæri-
legum þeim sem notaðir eru á spítöl-
um. Því við það að hrópa og slást
kemur ansi mikið munnvatn og því
enn meiri hætta á dropasmiti. Maður
sá stundum ekki út,“ segir Sigrún
Edda Björnsdóttir. „Þessi prófaði
meira að segja rafsuðuhjálm til að
vera alveg öruggur,“ segir Jóhann
Sigurðarson og sýnir blaðamanni
ljósmynd á símanum sínum. Við sitj-
um í búningsherbergi Jóhanns að lok-
inni æfingu á Sölumaður deyr eftir
Arthur Miller sem Kristín Jóhannes-
dóttir leikstýrir, en uppfærslan verð-
ur frumsýnd á Stóra sviði Borgarleik-
hússins á laugardag.
Sigrún Edda og Jóhann fara með
hlutverk Lindu og Willy Loman sem
takast þurfa á við breyttar aðstæður í
heimi verksins. Spurð hvort æfingar
á tímum heimsfaraldurs hafi kennt
þeim eitthvað nýtt segir Sigrún Edda
að það hafi sannast fyrir þeim hvað
manneskjan er dugleg að aðlagast og
finna lausnir. „Við vissum að á
ákveðnum tímapunkti yrðum við að
leggja grímunum og taka niður varn-
irnar, því leiklist snýst svo mikið um
snertingu og samskipti. Sölumaður
deyr er mikið átakaverk þar sem per-
sónur slást og faðmast. Okkar kúla
var hópurinn sem stendur að sýning-
unni, enda einsettum við okkur að
umgangast sem fæsta utan hópsins.
Við urðum að treysta ef við ætluðum
að klára sýninguna,“ segir Sigrún
Edda. „Leikhús gengur út á að klára
æfingaferlið og sýna fyrir áhorf-
endur. Ég hef stundum þurft að
sannfæra sjálfan mig um að hægt
væri að klára ferlið og sýna fyrir
áhorfendur í miðju kófi,“ segir
Jóhann, en bæði hlakka þau til að fá
loks að frumsýna um helgina.
Sterk fjölskyldusaga
Finnst ykkur verkið hafa elst vel?
„Þetta er verk um fjölskyldu í sinni
lífsbaráttu. Það er sígilt efni sem allir
geta speglað sig. Þetta er venjulegt
fólk sem þarf að eiga til hnífs og
skeiðar frá degi til dags og er að
reyna að standa sig. Fjölskyldan í
verkinu hefur sterkar vonir, drauma
og væntingar til lífsins og tilver-
unnar,“ segir Jóhann og bendir á að
líkt og nafnið gefi til kynna fjalli leik-
ritið um sölumann sem deyr.
„Ástæða þess að hann tekur
ákvörðun um að svipta sig lífi er að
það er að fjara undan þeim hjónum
fjárhagslega. Börnin eru ekki að fara
í þá átt sem hann dreymdi um,“ segir
Jóhann. „Verkið er skrifað rétt eftir
stríð þegar ameríski draumurinn lifir
sem sterkast. Fólk vildi eignast mikið
af hlutum og taldi að í því fælist lífs-
hamingjan. Sölumaðurinn í verkinu,
Willy, er maður sem er orðinn úreld-
ur fyrir það samfélag sem hann lifir í.
Starfið hans er að úreldast og svo
missir hann vinnuna rétt fyrir starfs-
lok, en það á enn þá eftir að klára að
borga af húsinu og ýmsa aðra reikn-
inga, “ segir Sigrún Edda og bendir á
að höfundur velti því upp að ham-
ingjan felist ekki í því að þurfa að
vinna mikið til að hafa efni á öllu
dótinu.
„Því Willy trúir því að peningar
muni færa þeim hamingjuna. Við
sjáum það í syni þeirra hjóna, Biff, að
hann vill fara aðra leið í lífinu og finn-
ur hamingjuna í vinnu á búgarði þar
sem meira frelsi fæst en í borginni,“
segir Sigrún Edda og bendir á að for-
eldrunum hugnist það ekki að Biff
vilji vera öðruvísi. „Það er svo margt í
þessu verki. Sterk fjölskyldusaga,
samskipti hjónanna, samskiptin við
börnin. Mjög margt sem maður getur
mátað sig í og tengt við. Verkið er
skrifað 1949, en það er klassískt og
talar sterkt til okkar í dag. Ekki síst
vegna þess hversu mikil mennska
birtist í því,“ segir Sigrún Edda og
tekur fram að það séu auðvitað algjör
forréttindi að fá að leika í jafn vel
skrifuðu verki og Sölumaðurinn er.
„Miller er stórfenglegur höfundur.
Senurnar eru svo vel skrifaðar og
verkið svo gegnumpælt að það er líkt
og boltarnir fari bara á loft og við
þurfum bara að grípa þá og miðla
áfram. Þetta er áhrifamikil saga og
sterk persónusköpun af hálfu höf-
undar,“ segir Sigrún Edda. „Þegar
leikrit er svona vel skrifað þá er hlut-
verk leikarans bara að lífga það við á
sviðinu og þjóna verkinu,“ segir
Jóhann og tekur fram að stoltið
standi Willy fyrir þrifum í vekrinu.
Hræðslan við að úreldast
„Öll sjálfsvirðing Willy felst í
vinnunni og að tapa því stríði er
ofboðslega erfitt,“ segir Jóhann og
tekur undir með Sigrúnu Eddu að
verkið sé klassískt. „Þráin eftir frama
og velgengni í lífinu brennur á fólki í
dag eins og þegar leikritið var skrif-
að. Sjálfur er ég 65 ára og get auð-
veldlega velt því fyrir mér hvort ég
fari senn að úreldast,“ segir Jóhann.
„Willy þarf í verkinu að takast á við
það að hann er ekki eins snöggur að
hugsa og hann var á yngri árum.
Hann er ekki eins sterkur og ekki
eins snöggur. Hann er aðeins farinn
að missa það, en vill ekki feta nýja
slóð þótt honum bjóðist það. Ég segi
fyrir sjálfa mig sem leikara, þá skiptir
miklu að hafa hugrekki til að tileinka
sér nýja hluti, nýjar aðferðir, nýjan
stíl og nýtt leikhúsumhverfi. Þeir sem
gera það ekki eiga á hættu að tréna
og verða úreldir. Ég skil samt vel ótt-
ann við að feta nýja slóð og þora ekki
að tileinka sér nýja hluti, en það er
varhugaverður hugsunarháttur því
það er allt á hreyfingu. Hluti af því að
vera til er að hlusta á veröldina og
þora að breytast. Þeir sem gera það
ekki eiga á hættu að enda hræddir úti
í horni,“ segir Sigrún Edda.
„Hin hliðin á þessum peningi, þeg-
ar maður er búinn að starfa í leikhús-
inu í 40 ár, eins og við, er að það sem
sumir kynna sem nýjar hugmyndir er
eitthvað sem maður tengir engan
veginn við eða hitt að maður hugsar
með sér: „Þetta er ekkert nýtt. Við
gerðum þetta fyrir 30 árum.“ Maður
þarf því alltaf að vega og meta stíl-
ana,“ segir Jóhann.
Vonir sem brugðust
Talandi um stíl. Hvað getið þið sagt
mér um nálgun leikstjórans?
„Verkið gerist í ýmist núinu eða í
endurlitum sem eiga sér stað í höfði
Willy. Kristín hefur valið að staðsetja
verkið í tímaleysi. Við erum því ekki
að leika leikrit í einbýlishúsi 1949. Við
erum í raun í mjög nútímalegu leik-
húsi. Mér finnst nálgun Kristínar á
verkið einstaklega áhugaverð og flott.
Við höfum átt gott samtal um Lindu,
því við fyrstu kynni virkar hún sköp-
uð fyrir sjötta áratug seinustu aldar
þar sem hún vinnur heima og þjónar
sínum manni. Við brjótum þetta upp,
ekki með breytingum í texta, heldur
með því hvernig við nálgumst
persónusköpunina. Ég sé Lindu sem
sterka konu, en með drauma og
væntingar sem brugðust,“ segir
Sigrún Edda og tekur fram að hún
hafi lengi verið hrifin af Kristínu sem
leikstjóra þar sem hennar nálgun á
leikhúsið sé ávallt sérstök. „Hún er
mjög spennandi leikstjóri sem gaman
er að vinna með. Hún tekur yfirleitt
áhugaverðan vinkil á verkin sem hún
vinnur með sem liggur ekki alltaf
beint við,“ segir Sigrún Edda.
Vantar bara að leika langömmu
Um þessar mundir eru 40 ár síðan
þið útskrifuðust úr Leiklistarskóla
Íslands. Hafið þið tölu yfir það í
hversu mörgum leiksýningum þið
hafið leikið saman á löngum og far-
sælum ferli ykkar?
„Nei, maður þyrfti bara að fara í
spjaldskrána til þess,“ segir Jóhann.
„Það er mjög gott að leika á móti
Jóa,“ segir Sigrún Edda og bætir
kímin við að hún þurfi aldrei að hafa
neinar áhyggjur af því að skyggja á
hann, enda töluverður stærðarmunur
á þeim á sviði. „Við höfum oft leikið
saman. Oft hef ég verið eiginkona
hans á sviðinu. Svo hef ég líka verið
hjákona. Ég hef verið dóttir hans í
Fiðlaranum á þakinu. Og svo hef ég
verið móðir hans í Billy Elliot. Þannig
að það má segja að ég hafi reynt
ýmsa vinkla kringum Jóa,“ segir
Sigrún Edda. „Það vantar bara að þú
leikir langömmu mína,“ segir Jóhann
og bætir skellihlæjandi við: „Við þurf-
um að loka hringnum með því ein-
hvern daginn.“
Píanóið fór milli heimila
Þekktust þið áður en þið hófuð nám
í Leiklistarskólanum?
„Nei, en það voru smá samskipti
milli heimila okkar sem ég man eftir,“
segir Sigrún Edda og rifjar upp að
mæður þeirra Jóhanns, Guðrún
Ásmundsdóttir og Guðrún Birna
Hannesdóttir tónlistarkennari, hafi
kynnst í leiklistarkennslu hjá Lárusi
Pálssyni fyrir margt löngu. „Mæður
okkar voru góðar vinkonur. Mömmu
Jóa vantaði píanó og mamma lánaði
henni píanóið sem var inni í stofu á
æskuheimilinu mínu sem fór þá á
heimili Jóa,“ segir Sigrún Edda og
bendir á aðra fallega tengingu. „Þeg-
ar ég varð ólétt á fyrsta ári í Leiklist-
arskólanum og eignaðist dóttur ákvað
ég að skíra í höfuðið á foreldrum mín-
um þannig að hún heitir Guðrún
Birna, eins og mamma Jóa. Það er
ekki nóg með það heldur er hún
Jóhannsdóttir. Allir voru vissir um
það að þarna hefði Jói eignast dótt-
ur,“ segir Sigrún Edda.
Traustið ómetanlegt
Í raun má segja að ykkar vin-
skapur hafi staðið jafnlengi og hjóna-
band Loman-hjónanna. Hvaða þýð-
ingu hefur það fyrir samstarfið?
„Þetta hefur það mikil áhrif að ef
ég er í vafa með eitthvað sem ég er að
gera þá spyr ég bara Sissu. Ef hún
segir mér að þetta sé svona eða
hinsegin þá bara trúi ég því. Hún
hefur þá bestu dómgreind sem ég veit
til. Ef ég er að gera einhverja tóma
vitleysu get ég líka treyst því að hún
muni segja mér það. Slíkt traust er
ómetanlegt. Hún gaf mér smá klapp á
öxlina á æfingunni áðan og sagði:
„Þetta er á réttri leið hjá þér.“ Þá gat
ég slakað á, því ég vissi að ég væri
ekki að gera einhverja tóma vit-
leysu,“ segir Jóhann og bætir við að
æfingaferli einkennist ávallt af leit og
spurningum. „Við erum leitandi með-
an við erum að fara í gegnum skaflinn
og reyna að finna lausnir, prófa okkur
áfram og rata í ógöngur með sumt og
þurfa þá að finna aðra leið. Þá er svo
gott að vera í hópi góðra kollega, ekki
síst þegar maður er að kljást við
svona stóra rullu eins og Willy er.
Kollegarnir hvetja mann áfram þegar
maður er á réttri leið og benda líka
óhikað á það ef maður er að gera ein-
hverja vitleysu,“ segir Jóhann.
Við byrjum alltaf á núlli
„Við Jói þekkjum hvort annað
mjög vel. Þegar maður er búinn að
leika svona oft á móti einhverjum þá
verður til ákveðin dýnamík sem er
skemmtilegt að spila á. Við höfum
góðan grunn til að vinna út frá og
finnum fljótt rytmann hjá hvort öðru
í samleiknum,“ segir Sigrún Edda.
„Stundum sé ég að Sissa er að
prófa eitthvað nýtt en er kannski ekki
komin í höfn með það en ég veit að
hún er á leiðinni þangað. Þá bíð ég
bara þolinmóður. Og eins sýnir hún
mér nauðsynlega þolinmæði meðan
ég er kannski staddur í miðjum skafli
að reyna að moka mig út. Í þessari
sköpunarvinnu þarf líka þolinmæði
og umburðarlyndi,“ segir Jóhann.
„Þetta er ferli. Þess vegna æfum við.
Og við æfum mikið, því það er stór
pakki að tileinka sér svona stór hlut-
verk,“ segir Sigrún Edda.
„Margir átta sig ekki á því að við
leikarar þurfum alltaf að byrja upp á
nýtt með hvert nýtt hlutverk. Við
byrjum alltaf á núlli. Auðvitað búum
við að ákveðinni reynslu, en við erum
með nýtt verk og þurfum að nálgast
það ferskum augum. Þannig fer leitin
og vinnan af stað. Það er ekkert fyrir-
framgefið enda væri það bara hroki
sem á ekkert skylt við listræna sköp-
un,“ segir Jóhann og segir ákveðna
auðmýkt vera nauðsynlega. „Maður
þarf að beygja sig fyrir kúnstinni.
Gagga Lund þjóðlagasöngkona talaði
iðulega um að eitt og annað væri hollt
fyrir auðmýktina,“ segir Jóhann að
lokum.
Ljósmynd/Grímur Bjarnason
Dagdraumar Sigrún Edda Björnsdóttir sem Linda, Jóhann Sigurðarson sem Willy og Þórunn Arna Kristjánsdóttir sem hin konan í Sölumaður deyr.
„Miller er stórfenglegur höfundur“
 Borgarleikhúsið frumsýnir á laugardag Sölumaður deyr eftir Arthur Miller  Sigrún Edda
Björnsdóttir og Jóhann Sigurðarson fagna 40 ára leikafmæli sínu sem hjónin Linda og Willy Loman