Morgunblaðið - 11.03.2021, Blaðsíða 68

68 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. MARS 2021
er fáanleg í öllum helstu apótekum,
barnavöruverslunum, Hagkaup,
Fjarðarkaup og á Heimkaup.is
Bio oil er háþróuð húðolía
Bætir ásýnd húðslita og öra
Hefur gríðarleg áhrif á öldrun og raka húðar
Dregur úr líkum á húðslitum
Hægt er að finna nánari upplýsingar og niðurstöður úr klínískum rannsóknum inn á bio-oil.com.
Helgi Snær Sigurðsson
helgisnaer@mbl.is
Helena Jónsdóttir, kvikmyndaleik-
stjóri og danshöfundur, og eigin-
maður hennar, Þorvaldur Þorsteins-
son, skáld og myndlistarmaður sem
lést langt fyrir aldur fram árið 2013,
eru efni heimildarmyndarinnar Er
ást eftir Kristínu Andreu Þórðar-
dóttur sem hlaut áhorfendaverðlaun
heimildarmyndahátíðarinnar
Skjaldborgar í fyrrahaust en dóm-
nefnd veitti verðlaunin sökum sótt-
varnasjónarmiða. Sýningar á mynd-
inni hefjast í dag í Bíó Paradís en
auk almennra sýninga þar í mars
verður ein sýning haldin í Sambíóinu
á Akureyri, í samstarfi við Lista-
safnið á Akureyri, 19. mars.
Í umsögn dómnefndar Skjald-
borgar 2020 segir m.a. að höfundur
nálgist viðkvæmt viðfangsefni af
mikilli næmni og takist að gera úr
áhrifamikið verk. Er ást sé einlæg
og hjartnæm mynd um ástina sem
minni fólk á að lifa í augnablikinu og
vera þakklátt fyrir hvert andartak.
Titillinn er sóttur í frasa sem Þor-
valdi var tamur. „Er ást,“ sagði hann
og Helena svaraði að bragði „alltaf“.
Í myndinni er ást þeirra hjóna og
mikill missir Helenu og sorg þunga-
miðjan en einnig sköpunargleðin
sem hvarf henni við andlát Þorvalds
en birtist henni svo óvænt aftur. Þá
er einnig fjallað um það markmið
hennar að koma arfleifð Þorvalds í
örugga höfn. „Þetta er eins og rússí-
banaferð sem hefur hvorki upphaf
né endi,“ segir Helena í byrjun
myndar um sorgina og sorgarferlið
en í myndinni er líka minnt á mikil-
vægi þess að þakka fyrir það sem
maður hefur og fagna lífinu.
Vekur upp sterkar tilfinningar
Eins og gefur að skilja er myndin
harmþrungin og er Kristín spurð að
því hvort áhorfendur hafi grátið á
frumsýningu hennar á Skjaldborg í
fyrra. „Jú, myndin vekur upp sterk-
ar tilfinningar. Sorgin er hluti af
upplifunarheimi allra og nokkuð sem
ég held að megi fjalla meira um í
samfélaginu,“ svarar hún. Kristín
segir myndina ekki portrett af lista-
manni heldur mynd um líf Helenu
eftir fráfall Þorvaldar. Undirliggj-
andi frásögn er ástarsaga þeirra
hjóna. „Nálgun mín var í rauninni að
segja mannlega sögu,“ segir Kristín.
–Hvernig tengist þú Þorvaldi og
Helenu?
„Við Þorvaldur kynntumst árið
2007 í gegnum sameiginlegan vin.
Hann var svo áhugasamur um allt
fólk, hvað aðrir væru að gera og við
urðum strax vinir. Ég kynntist Hel-
enu fljótlega í kjölfarið um þetta
leyti, 2007 til ’08, þegar ég var að að-
stoða hann við að skipuleggja nám-
skeið í skapandi skrifum sem hann
hélt reglulega. Eftir að hann lést
urðum við Helena enn nánari og í
rauninni fæddist hugmyndin að
myndinni þegar honum var gert hátt
undir höfði tveimur árum eftir and-
látið á Listahátíð í Reykjavík árið
2015. Þá var sýning opnuð á nýleg-
um verkum hans í Hverfisgalleríi og
sama dag voru haldnir tónleikar í
Gamla bíói með lagabálki eftir hann
sem Skúli Sverrisson og Megas
höfðu útsett og heitir Ósómaljóð.
Skúli hafði þá fengið Helenu til að
sjá um myndefni sem var varpað á
vegg fyrir aftan hljómsveitina það
kvöld. Við vorum þarna tvær uppi í
ljósabúri og þar rann upp fyrir mér
hversu mikil ábyrgð væri skilin eftir
hjá henni, að halda arfleifð hans og
nafni á lofti. Hann var svo fjölhæfur
listamaður á svo mörgum sviðum,“
segir Kristín. Vinna Helenu við það
sé heilmikið starf og utanumhald.
Mjög erfið á köflum
–Þú þekktir þau hjón persónu-
lega, var ekki erfitt fyrir þig að gera
þessa mynd?
„Jú, þetta er var allt í bland, sárt
og sætt, en ég hefði aldrei viljað
missa af þessum tíma með Helenu.
Þetta var ótrúlega falleg vegferð hjá
okkur þótt hún hafi verið erfið á
köflum,“ svarar Kristín. Kristín hafi
meðal annars velt fyrir sér, þar sem
hún beindi myndavélinni að Helenu,
hvort hún væri nógu góð vinkona.
Hún hafi því stundum verið tvístíg-
andi við gerð myndarinnar.
En hvaða áhrif heldur hún að vin-
skapurinn hafi haft á nálgun hennar
á efnið? „Eitt af því sem heillaði mig
við að segja þessa sögu var þeirra
einstaka samband sem ég vissi að
væri einstakt áður en við fórum af
stað en gerði mér svo enn betur
grein fyrir. Maður finnur kannski
ekki oft svona rosalega sterka teng-
ingu milli tveggja aðila sem nærast á
lífskrafti hvor annars. Mér fannst
það heillandi að fá að kynnast þeirri
sögu betur þannig að nálgunin kem-
ur svolítið út frá því að ég vissi hvað
þau voru rosalega náin, að þau voru
sem einn andi,“ svarar Kristín.
–Og titill myndarinnar bendir til
þess að ástin sé þungamiðjan í
henni?
„Já, einmitt, af því að í rauninni er
sorgin afleiðing af ástinni. Hún er í
rauninni grunnurinn að sögunni.“
Vildi ná því besta fram í fólki
–Nú veit ég að Þorvaldur var dáð-
ur og elskaður, bæði sem listamaður
og manneskja, og hann var líka mjög
sérstakur maður með opinn huga og
sérstaka sýn á lífið og tilveruna …
„Já og hann náði til svo margra,
meðal annars með kennslu, og lagði
svo mikla ást í að ná fram því besta í
fólki. Ég held til dæmis að þessi
námskeið í skapandi skrifum hafi
kveikt neista innra með svo mörg-
um,“ svarar Kristín. Þorvaldur hafi
líka verið með mjög sterka sýn á
hvað væri hægt að gera öðruvísi í
menntamálum og verið fullur af eld-
móði og ástríðu hvað þá hug-
myndafræði varðaði.
–Hvernig heldurðu að Þorvaldi
hefði litist á að þessi mynd væri gerð
um Helenu og hann?
„Ég held að hann hafi alveg verið
með í þessu ferli,“ svarar Kristín og
nefnir að vídeóupptökur frá Los
Angeles, þar sem Þorvaldur og Hel-
ena bjuggu um tíma, hafi óvænt
fundist eftir mikla leit. „Stundum
trúir maður á örlög eða hjálp frá
öðrum víddum,“ segir Kristín kímin.
Snúið út af Covid
Kristín er að lokum spurð út í sýn-
ingar á myndinni í öðrum löndum og
segist hún vera að sækja um að sýna
á hinum ýmsu hátíðum. „Landslagið
í hátíðaheiminum er einstaklega erf-
itt um þessar mundir. Í þessum Co-
vid-faraldri hafa sumar hátíðir farið
í pásur, aðrar minnkað umfangið og
orðið meira á netinu eða blanda af
hvoru tveggja,“ segir Kristín. „En
ég hef fengið viðbrögð frá erlendum
áhorfendum sem hafa verið hug-
fangnir án þess að þekkja nokkuð til
Helenu né Þorvaldar, þeirra listar
eða listakreðsunnar á Íslandi svo ég
trúi því að myndin geti ferðast utan
landsteinanna.“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Mannleg „Nálgun mín var í rauninni að segja mannlega sögu,“ segir
Kristín Andrea Þórðardóttir leikstjóri um heimildarmynd sína Er ást.
„Voru sem einn andi“
 Verðlaunamynd Skjaldborgar 2020, Er ást, sýnd í Bíó Paradís  Fjallar um Þorvald Þorsteinsson
og ekkju hans Helenu Jónsdóttur  Ást, sorg og sköpunargleði sem hvarf en birtist svo óvænt aftur
Ástarsaga Stilla úr heimildarmyndinni Er ást. Hér sést mynd af Þorvaldi
Þorsteinssyni og Helenu Jónsdóttur sem tekin var í brúðkaupi þeirra.
Fyrsti gestur ársins í fyrirlestraröð-
inni Umræðuþráðum í Listasafni
Reykjavíkur, Hafnarhúsi, er sýning-
arstjórinn Cassandra Edlefsen
Lasch sem flytja mun erindi í kvöld
kl. 20.30. Í erindi sínu, An artist pu-
blication as artwork as radiating li-
brary, mun hún fjalla um útgáfu
listakonunnar Susanne Kriemann,
Ge (ssenwiese) og K (anigsberg): Li-
brary for Radioactive Afterlife sem
hún ritstýrði. Fyrirlesturinn fer
fram á ensku og er skráning nauð-
synleg á slóðinni bit.ly/3cc6KpR.
Lasch er sjálfstætt starfandi sýn-
ingarstjóri, rit-
stjóri og textahöf-
undur og býr í
Berlín. „Hún hef-
ur velt fyrir sér
hlutverki ritstýr-
ingar – ferli yfir-
lesturs og endur-
lesturs – innan
listræns sam-
hengis,“ segir í
tilkynningu og að
hún hafi stýrt alþjóðlegum ritum,
bæði sjálfstætt og hjá Hatje Cantz,
gegnt starfi ritstjóra við PRAXES
Center for Contemporary Art í Berl-
ín og við Bergen Assembly og unnið
í samstarfi við ýmsa alþjóðlega lista-
menn og gallerí.
Lasch fyrsti gestur
Umræðuþráða
Cassandra
Edlefsen Lasch