Bændablaðið - 24.06.2021, Blaðsíða 16

Bændablaðið | Fimmtudagur 24. júní 202116
Háhyrningar eru með háþróað
heilabú og auðvelt að þjálfa
þá og því vinsæl sýningardýr
í sædýragörðum. Rúmlega
sextíu háhyr ningar vor u
veiddir við Í sland og seldir
lifandi í sædýrasöfn á áttunda
og níunda áratug síðustu aldar.
Bakhorn háhyrni nga,
hyrnan, eru stór og áberandi.
Við kynþroska stækkar horn
karldýranna mikið og geta orðið
allt að 1,8 metrar á hæð og þeir
bera íslenskt nafn sitt af því. Að
öllum líkindum er stór bakuggi
kyntákn því hann hjálpar þeim
ekki við sund. Bægslin eru
einnig stór og breið við endana.
Sporðurinn er með greinilegri
skoru í miðjunni.
Eins og alkunna er lafir
hornið á sumum háhyrningum út
á hlið og var Keiko gott dæmi um
það. Lafandi horn eru þekkt bæði
í náttúrunni og í sædýrasöfnum
en mun algengari meðal dýra í
gíslingu.
Hefðbundnar nytjar á háhyrn-
ingum eru l i tlar. Norðmenn
veiddu eitthvað af háhyrningi
ásamt hrefnu og andarnefju hér
við land um miðja síðustu öld
og voru dýrin nýtt á svipaðan
hátt. Um tíma var talsvert veitt
af lifandi ungdýrum til að nota
sem sýningardýr í sjávardýra- og
skemmtigörðum.
Síldveiðimönnum hefur lengi
verið illa við háhyrninga vegna
þess hvað þeir sækja mikið í síld.
Á sjötta áratug síðustu aldar,
þegar síldin var veidd í reknet,
var ágangur háhyrninga svo
mikill að íslenska ríkisstjórnin
fór þess á leit við bandaríska
herinn að hann skærist í leikinn.
Beiðninni var vel tekið og varpaði
varnarliðið djúpsprengjum og
beitti vélbyssum úr flugvélum í
stórum stíl til að drepa háhyrninga
á síldarmiðunum við Reykjanes.
Þrátt fyrir að háhyrningar séu
lítið nytjaðir í dag voru veiðar á
lifandi dýrum mjög hagkvæmar
enda menn tilbúnir að greiða
ævintýralegar upphæðir fyrir
þau. Þær veiðar tengdust yfirleitt
sædýragörðum enda háhyrningar
vinsæl sýningardýr sem auðvelt
er að þjálfa til að leika alls kyns
kúnstir.
Rúmlega sextíu háhyrningar
voru veiddir við Ísland og
seldir l ifandi í sædýrasöfn á
áttunda og níunda áratugnum.
Frægastur þeirra er Keiko sem
var veiddur 1979 og geymdur í
Sædýrasafninu í Hafnarfirði þar
til hann var seldur til Ameríku.
Keiko var fluttur til Íslands árið
1998 í þeim tilgangi að sleppa
honum aftur út í náttúruna sem
var að lokum gert en hann drapst
ári síðar.
Veiðar á lifandi háhyrningum
eru að mestu hættar í dag. Á
undanförnum áratugum hefur
aukist andstaða við að halda
hvölum, og reyndar öðrum
dýrum, í dýragörðum og hafa
dýraverndarsamtök beitt sér fyrir
því að sleppa þeim.
Lúðvík Kristjánsson segir
í Íslenskum sjávarháttum að
veturinn 1918 hafi Húnaflói
verið ísilagður og á honum tvær
vakir. Í annarri vökinni voru sjö
háhyrningar og tveir hnúfubakar.
Bátur með ífærum og köðlum
var dreginn út á vökina. Ífærunni
var komið fyrir í blástursholu
eins háhyrningsins og hann síðan
dreginn á land með böndum og
reyndist hann gæfur. Þegar átti
að leggja skepnuna í hjartastað
kipptist hún svo harkalega
við að ísinn brotnaði undan
henni. Að lokum tókst að ná
öllum hvölunum upp á ísinn
og drepa, að einum háhyrningi
undanskildum sem hvarf undir
ísinn og kom ekki upp aftur. /VH
STEKKUR
Það hefur aldrei þótt til fyr ir-
myndar að spóla látlaust í sömu
hjólförunum. Sjálfur eyðilagði ég
tvö dekk undir trukknum mínum
fyr ir fáeinum árum vegna þess
að ég neitaði að viðurkenna þá
staðreynd að ég yrði að hunskast
undan stýr i og gr ípa til annarra
aðgerða.
Það er greinilega talsvert betra
efni í hjólbörðunum undir Hafró-
trukknum. Hann hefur nú spólað í
sama farinu látlaust í 37 ár og ekki
annað að heyra á bílstjóranum en
að eina vitið sé að halda því áfram.
Ég get ekki ímyndað mér að
Þorsteini Sigurðssyni, nýskipuð-
um forstjóra Hafró, hafi liðið vel
að stíga í pontu með þau skilaboð
til þjóðarinnar að stofnunin leggi
til 13% samdrátt í þorskveiðum frá
síðasta ári.
Ég á líka erfitt með að ímynda
mér að starfsfólk stofnunarinnar
velti því ekki fyrir sér hvort það sé
ekki eitthvað stórkostlega rangt við
þá aðferðafræði og nýtingarstefnu
sem rekin hefur verið af fullkominni
einurð af hendi stofnunarinnar í hátt
í fjóra áratugi.
Við sitjum uppi með þá staðreynd
að árið 1984 voru leyfð 220 þúsund
tonn í þorskveiðum af óslægðum
þorski – sem endaðu reyndar í
rúmum 281 þúsund tonns veiði það
árið. Sú umframkeyrsla hafði lítil ef
nokkur áhrif á ráðgjöfina ári síðar.
Stofnunin lagði þá til 300 þúsund
tonn af óslægðum þorski – í stað þess
að leggja til að dregið yrði úr veiðinni
sem næmi „umframkeyrslunni“ .
Ráðgjöf Hafró fyrir næsta
fiskveiðiár (2021/2022) er rúm 222
þúsund tonn af óslægðum þorski.
Tölurnar eru á sömu slóðum og fyrir
37 árum, í upphafi kvótakerfisins.
Hvernig í ósköpunum stendur á
því að frá ráðamönnum þjóðarinnar
heyrist hvorki hósti eða stuna? Og
samtök stórútgerðarinnar slá sér á
brjóst fyrir „stórkostlegan árangur
á heimsmælikvarða“ með möntrum
sem þau samtök hafa fyrir löngu
komið sér upp.
Það er nauðsynlegt að rifja upp,
eina ferðina enn hvað stofnunin lét
frá sér fara fyrir daga kvótakerfisins.
Í frægustu skýrslu íslenskrar
fiskifræði, „Svörtu skýrslunni“ sem
gefin var út árið 1975 var ástandi
þorskstofnsins lýst á þann veg að
hann væri við dauðans dyr. Það
reyndist dauðans vitleysa. Örfáum
árum síðar brast á metvertíð á
Íslandsmiðum.
Á Fiskiþingi árið 1979 las þáver-
andi forstjóri Hafrannsóknastofnunar
upp áhrifamikinn kafla úr svörtu
skýrslunni, svo kröftugan að áhrif-
anna gætir enn þann dag í dag:
„Undanfarna tvo áratugi hefur
árlegur þorskafli á Íslandsmiðum
numið að meðaltali um 400 þúsund
tonnum. Mestur varð afl inn árið
1954 tæplega 550 þúsund tonn en
minnstur árið 1967, 345 þúsund
tonn. Árin 1968-1970 jókst afl-
inn aftur og náði hámarki árið
1970 (471 þús. tonn). Aukningin
umrætt árabil stafaði að verulegu
leyti af sterkum þorskgöngum
frá Grænlandsmiðum. Síðan árið
1970 hefur afli farið síminnkandi
(375 þús. tonn árið 1974) þrátt
fyrir þrjá góða árganga frá árun-
um 1964-69. Þessum minnkandi
afla veldur einkum tvennt: 1. Klak
við Grænland árabilið 1964-1969
hefur verið mjög lélegt og því
dregið verulega úr göngum þaðan.
2. Með stækkandi f iskiskipastól
hefur sóknin í ókynþroska hluta
stofnsins farið ört vaxandi, þannig
að þeim fiskum sem ná kynþroska
og ganga á hrygningarstöðvarnar
fer fækkandi.
Vegna þessarar miklu sóknar í
þorskinn á uppeldisstöðvunum fyrir
Norður- og Austurlandi fæst ekki
lengur hámarksnýting úr stofninum.
Þettaástand hefur ríkt um nokkurra
ára skeið og fer versnandi.
Talið er að hámarksafrakstur
þorskstofnsins sé nær 500 þús. tonn
á ári. Til þess að ná þeim afla þarf
að fullnægja eftirfarandi skilyrðum:
Að minnka núverandi heildar-
sóknarþungaí þorskinn um helming.
1. Að koma í veg fyrir veiði
smáfisks, þriggja ára og yngri, og
draga verulega úr veiðum á fjögurra
ára fiski“ .
Sem sagt: stofnunin fullyrti að:
„Hámarksafrakstur þorskstofnsins
sé nær 500 þúsund tonnum“.
Sem ég lít yfir sviðið í dag sé ég
harla fáa vitna í þessa staðreynd.
Fyrir stundu (15. júní) hlustaði
ég á formann LÍÚ (skammstafað
SFS) mæra „vísindin“ og samkvæmt
venju leggja það til að fylgt skuli
því sem Hafró segir. Þetta er svo
aumkunarvert að ég nenni ekki að
elta ólar við það.
Staðreyndin er sú, hvort sem
mönnum líkar betur eða verr;
fjálglegar yfirlýsingar Hafrann-
sóknastofnunar í upphafi kvóta-
kerfisins hafa reynst kolrangar.
Í stað þess að horfast í augu við
þá staðreynd hafa stjórnvöld kosið
að setja kíkinn fyrir blinda augað.
Það er löngu kominn tími til að þau
setji hann fyrir hitt – í þeirri von að
það auga sé ekki jafn blint og hitt.
Fiskveiðikerfið hefur, í l jósi
þessara fullyrðinga Hafró, brugðist.
Sagt er að vísindin efl i alla
dáð. Í ti lfelli íslenska fiskveiði-
stjórnunarkerfisins ráða ekki vís-
indin för.
Hafró hefur nú endurtekið sína
„vísindarannsókn“ , togararallið,
síðan 1985, eða í 37 ár.
Það er tími til kominn að óháðir
aðilar rannsaki hvers vegna það má
vera að vísindastofnun, sem lét frá
sér fara á sínum tíma að íslenski
þorskstofninn hefði burði til að skila
500 þúsund tonnum á land, er eftir
37 ár að leggja til að veitt skuli innan
við helming þess afla.
Arthur Bogason
Formaður Landssambands
smábátaeigenda
NYTJAR HAFSINS
Arthur Bogason, formaður Lands-
sambands smábátaeigenda.
Á miðunum. / Mynd Alfons Finnsson
Örn Pálsson, framkvæmdastjór i
L andssambands smábáta-
eigenda, segir að ráðgjöf Haf-
rannsóknastofnunar sé mikil
vonbr igði og í framhaldinu verði
að hækka verð á þorski.
„Stofnunin leggur til að aflamagn
í þorski sé lækkað annað árið í röð
og það eru mikil vonbrigði,“ segir
Örn, og skerðingin samanlagt 50
þúsund tonn, eða 18,4% á þessum
tveimur árum.“
Örn segir að skerðing af þessu tagi
sé eitthvað sem ekki nokkur maður
sem sækir sjóinn á miðunum við
Ísland gæti ímyndað sér að mundi
gerast. „Það er búið að fara eftir
aflareglu stjórnvalda í langan tíma
og ekki örlað á því að það væri verið
að veiða umfram ráðgjöf. Menn hafa
því treyst á að veiðarnar væru í lagi.“
Spár um horfur í dag sem gefnar
voru í skýrslu Hafró 2020 eru ígildi
þess að um stökbreytingu hafi verið
að ræða. Hrygningarstofninn er nú
mældur 361 þúsund tonn sem spáð
var í fyrra að yrði um hálf milljón
tonna. Veiðistofn átti að vera 1.211
þúsund tonn í ár en er nú mældur 941
þúsund tonn.
Ósamsæmi við það sem
áður hefur komið fram
„Sjálfur lít ég svo á að niðurstaða
mælinganna í ár og skýringar
Hafrannsóknastofnunar kall i á
viðamikla skoðun á málinu því
skerðingin samræmist ekki því
sem komið hefur fram áður. Ég
hef reyndar heyrt það hjá okkar
félagsmönnum að veiðar á þorski
hafi verið aðeins tregari og á sumum
svæðum erfiðara að ná skammtinum
á strandveiðum jafnframt að það hafi
minnkað aðeins á línuveiðum. En
þó engan veginn eins mikið og ætla
mætti samkvæmt niðurstöðu Hafró.“
Verðum að hækka verðið
„Möguleg leið til að bregðast við
svo mikilli skerðingu er að hafa
aflaregluna sveigjanlega en ekki
fasta. Þar á ég við sem dæmi að í
staðinn fyrir að hún sé föst 20% þá
gæti hún verið á bilinu 18 til 22%
og þannig svigrúm til að draga úr og
auka veiðarnar eftir því hvernig árar.
Ég tel þó fyrst og fremst að
við eigum að sækja fram, mæta
skerðingunni núna með því að
tilkynna kaupendum verðhækkun
á þorski á þeim forsendum að
við séum að fara eftir strangri
vísindalegri ráðgjöf til verndunar
þorskstofnsins og af þeim sökum sé
nauðsynlegt að hækka verðið,“ segir
Örn Pálsson, framkvæmdastjóri
Landssambands smábátaeigenda,
að lokum. /VH
Landssamband smábátaeigenda:
Mikil vonbrigði með ráðgjöf
Örn Pálsson, framkvæmdastjóri
Landssambands smábátaeigenda.
Úlfar hafsins II