Fréttablaðið - 11.09.2021, Blaðsíða 30

Í krísum er
mikilvægt
að halda ró
sinni svo
ég beið
eftir rétta
tímanum
til að
yfirgefa
skólastof-
una.
George Bush
Dick Cheney og Colin Powell sitt hvoru megin við for-
setann og Rumsfeld sést til hægri. Fundur í Camp David
þann 15. september 2001.
Richard A. Clarke mætti fyrir þingnefnd til að fara yfir hvernig öryggisstofnanir Bandaríkjanna brugðust þjóðinni.
FRÉTTABLAÐIÐ/GETTY
Osama Bin
Laden í viðtali
í ágúst árið
1998 þar sem
hann útskýrði
af hverju hann
hefði lýst yfir
stríði gegn
Bandaríkjunum.
Starfslið Bush kom upp starfsstöð í skólanum í Flórída til
að reyna að fá upplýsingar um árásirnar. Til vinstri má sjá
Andy Gray, starfsmannastjóra Hvíta hússins.
Leyfi til að skjóta niður farþegavél
Cheney lýsti atburðarásinni ágæt­
lega sjálfur í Meet the Press þann 16.
september 2001, en leyniþjónusta
Bandaríkjanna tilkynnti honum
að grunur væri á að farþegaflugvél
stefndi á Hvíta húsið.
Skömmu síðar fékk hann upp­
lýsingar um að f lugvél hefði verið
flogið á byggingu varnarmálaráðu­
neytisins. Algjör glundroði átti sér
stað innan veggja Hvíta hússins og
var upphaf lega talið að sex f lug­
vélum hefði verið rænt. Cheney
segist hafa fengið leyfi til að skipa
f lughernum að skjóta niður far­
þegaflugvélar.
Títtnefndur Richard Clarke var
einnig í neðanjarðarbyrginu og lýsti
því vel í samtali við PBS að Cheney
hefði mælt með því að skjóta niður
farþegaflugvélar ef þær vélar væru
undir stjórn hryðjuverkamanna og
stefndu í átt að þýðingarmiklum
skotmörkum eins og þinghúsinu
eða Hvíta húsinu.
Ekki langt frá var farþegaflugvél
sem talin var stafa ógn af og gaf
Cheney skipun um að skjóta hana
niður. Skömmu síðar hvarf hún
af ratsjá og skelfing greip alla sem
voru í neðanjarðarbyrginu þar sem
óvissa ríkti um hvort f lugherinn
hefði skotið niður farþegaflugvél
eða ekki. Flugvélin var United Air­
lines 93 en farþegar reyndu að ná
vélinni úr höndum hryðjuverka­
manna og brotlenti hún í Pennsylv­
aníu. Cheney hélt um stund að hann
bæri ábyrgð á að vélin hefði verið
skotin niður.
Ringulreið í ráðuneytinu
Óttast var að utanríkisráðuneytið
væri mögulegt skotmark. Colin
Powell, utanríksráðherra Banda­
ríkjanna, var í Lima í Perú, og var því
Richard Armitage aðstoðarutan­
ríkisráðherra starfandi utanríkis­
ráðherra. Illa gekk að koma upp­
lýsingum til Powells þar sem allar
símalínur lágu niðri, en hann fór
samstundis í flug til Bandaríkjanna.
Ringulreiðin var algjör í utanrík­
isráðuneytinu að sögn Armitage, en
meðan á þessu stóð heyrðist hávær
hvellur fyrir utan ráðuneytið sem
skapaði mikinn ótta á meðal starfs­
manna.
Skömmu síðar greindi sjónvarps­
stöðin CNN frá því að bílsprengja
hefði sprungið fyrir utan utanrík­
isráðuneytið, en það reyndist hins
vegar rangt.
Bush var eins og frægt er staddur
í grunnskóla á Flórida á meðan
Cheney stýrði aðgerðum úr Hvíta
húsinu. Rice hringdi í Bush og lét
hann vita að flugvél hefði flogið inn
í norðurturn Tvíburaturnanna. Á
þeim tíma var talið að um litla flug­
vél og slys væri að ræða. Bush hélt
heimsókn sinni áfram og settist inn
í skólastofu á meðan starfsfólk Bush
óskaði eftir að fá sjónvarp fært inn
í aðra skólastofu. Starfsmenn Bush
sáu þar seinni flugvélina fljúga inn
í suðurturninn, eins og meirihluti
bandarísku þjóðarinnar.
Forseti Bandaríkjanna var á þess­
um tíma á meðal örfárra sem vissu
ekki að seinni farþegaflugvélinni
hefði verið f logið inn í suðurturn­
inn. Andy Card, starfsmannastjóri
Hvíta hússins, tók málin í sínar
hendur: Gekk að forsetanum og
hvíslaði í eyra hans að önnur flugvél
hefur flogið inn í hinn turninn og að
ráðist væri á Bandaríkin.
„Og ég var að horfa á barn lesa,“
rifjaði Bush upp í viðtali hjá BBC
fyrr í þessum mánuði. „Svo sá ég
blaðamennina aftast í herberginu
byrja að fá sömu skilaboð ég var að
fá. Ég sá óttann í andlitum þeirra. Í
krísu er mikilvægt að halda ró sinni
svo ég beið eftir rétta tímanum til að
yfirgefa skólastofuna. Ég vildi ekki
gera neitt of dramatískt,“ sagði Bush
enn fremur.
Forsetinn hafður í loftinu
Bush hóf ásamt starfsliði sínu sam­
stundis störf, í skólastofu fjarri
blaðamönnum og reyndi hann að
komast að því símleiðis hvað væri
í gangi. Bush var síðan fluttur í for­
setaflugvélina sem var haldið á lofti
á meðan hættan leið hjá.
Höfuðstöðvar leyniþjónustunnar
(CIA) í Langley voru rýmdar í var­
úðarskyni. Örfáir starfsmenn voru
eftir í höfuðstöðvunum til að halda
nauðsynlegri starfsemi áfram.
Meðal þeirra var Gary Schroen,
starfsmaður leyniþjónustunnar frá
1970 til 2002.
„Við stóðum svona þrjátíu saman
og horfðum á seinni f lugvélina
lenda á suðurturninum og allir
sögðu: Þetta er Bin Laden,“ sagði
Schroen í viðtali við PBS árið 2008.
John McLaughlin, aðstoðar­
forstjóri CIA árin 2000 til 2004,
sagði leyniþjónustuna hafa verið í
hefndarhug frá fyrstu mínútu. „Við
vorum í stríði við Al­Kaída og þeir
unnu stórsigur þennan dag,“ sagði
McLaughlin.
Allir höfðu Bin Laden í huga, en
það var George Tenet, forstjóri CIA,
sem fyrstur kom þeim upplýsing­
um á f lug meðal öryggisstofnana
Bandaríkjanna að árásin hefði verið
framkvæmd af Al­Kaída og Osama
Bin Laden.
Augun beindust að Bin Laden
Nær allar upplýsingar frá öryggis­
stofnunum Bandaríkjanna fóru í
gegnum Condoleezzu Rice. Síðdegis
þann 11. september hringdi Rice í
Sir Christopher Meyer, sendiherra
Bretlands í Bandaríkjunum, þar
sem þau báru saman bækur sínar og
sammæltust um að Bin Laden væri á
bak við árásina.
Meyer greindi hins vegar frá því
í viðtali að Rice hefði sagt við hann
að það þyrfti að skoða hvort Írak
ætti þátt í þessu. Hugmynd sem
hafði f ljótlega eftir árásirnar farið
á milli manna í Bush­stjórninni og
komið Meyer í opna skjöldu. Hug­
myndin fæddist í varnarmálaráðu­
neyti Rumsfelds en James Bamford,
höfundur, A Pretext for War, sagði
að Rumsfeld hefði verið farinn
að tala við samstarfsfólk sitt um
möguleg tengsl Saddams Hussein
við hryðjuverkin á meðan varnar­
málaráðuneytið stóð enn í ljósum
logum.
Á símafundi milli Wolfowitz og
Cheneys stakk sá fyrrnefndi upp á
að Bandaríkin skoðuðu hefndarað­
gerðir gegn Írak. Cheney og Rums­
feld áttu sambærilegt samtal við
Bush, þar sem þeir hvöttu hann til
aðgerða gegn löndum sem hefðu
hjálpað Al­Kaída, eins og til dæmis
Írak.
Richard Perle, pólitískur ráðgjafi
Bush varðandi öryggismál, hringdi
síðdegis í David Frum, ræðuhöfund
forsetans, og ýtti á orðalag sem opn­
aði á möguleikann á að fara í stríð
við ríki, en ekki bara hryðjuverka­
menn. Perle var á þessum tíma, eins
og varnarmálaráðuneytið, með Írak
í huga.
Þegar Bush kom aftur í Hvíta
húsið um klukkan 19.00 að staðar­
tíma var fyrsta uppkast ræðunnar
tilbúið. Orðalag Perle náði í gegn og
á stuttum fundi, áður en forsetinn
fór í beina útsendingu, spurði Rice
forsetann hvort það væri tímabært
að segja þessi orð svo snemma. Bush
spurði Rice hvað henni fyndist um
að halda þessum orðum inni, en
samkvæmt Dan Balz, blaðamanni
The Washington Post, sagði Rice:
„fyrstu stundirnar telja mest og við
eigum að halda þessum orðum inni.“
Opnað á mögulega árás á Írak
Klukkan hálf níu að staðartíma
fluttu allar sjónvarpsstöðvar Banda­
ríkjanna ávarp forsetans til þjóðar­
innar þar sem orðin héngu inni:
„Við munum ekki gera neinn
greinarmun á hryðjuverkamönnum
sem stóðu að baki árásinni og þeim
sem hýsa þá.“
Orðalagið eitt og sér var nægilegt
til þess að gefa nýfrjálshyggjuvæng
ríkisstjórnarinnar þau vopn sem
þurfti til að opna á mögulegt stríð
gegn Írak.
Powell kom frá Perú að nóttu til
og fór samstundis á fund með for­
setanum og herforingjaráði Banda­
ríkjanna. Powell vildi mynda
bandalag með öðrum ríkjum og
vinna eftir diplómatískum leiðum.
Nokkuð sem var ekki á dagskrá hjá
Rumsfeld og Cheney.
Margverðlaunaði blaðamaðurinn
Bob Woodward skrifaði í bók sinni
Bush at War, að Rumsfeld hefði sagt
á fundinum að þetta væri tækifærið
til að ráðast inn í Írak. Powell svar­
aði Rumsfeld með því að óvinurinn
væri Al­Kaída og „við vitum hvar
Bin Laden á heima (Afganistan).“
Bush fylgdi Powell að málum í
fyrstu og hringdi í Tony Blair, þáver­
andi forsætisráðherra Bretlands, að
morgni 12. september. Bretar voru
fúsir til að taka þátt í aðgerðum
Bandaríkjanna gegn Al­Kaída, svo
lengi sem þær væru hnitmiðaðar.
Leyniþjónusta Bandaríkjanna hóf
kvöldið áður undirbúning fyrstu
aðgerða gegn Al­Kaída. J. Cofer
Black, sem var yfir hryðjuverkadeild
leyniþjónustunnar (CTC), sagði í
samtali við PBS að leyniþjónustan
hefði unnið að þessu árum saman.
„Á meðan allir voru að leita að kort­
um sínum af Afganistan vorum við
tilbúin.“
Slæm reynsla í Afganistan
Black hélt kynningu fyrir Bush þar
sem hann að lofaði að setja „hausa
á spjót“ og hefna fyrir hönd Banda­
ríkjanna. Bush er sagður hafa verið
ánægður með aðgerðirnar, á meðan
Cheney reyndi að ýta aðgerðunum
frá leyniþjónustunni og að hernum,
sem var undir stjórn Rumsfelds.
Herinn var hins vegar gripinn
með buxurnar á hælunum og var
ekki tilbúinn til að gera innrás í
Afganistan. Í augum hersins, eins
og Thomas Ricks blaðamaður Wall
Street Journal lýsti því, var Afgan­
istan staðurinn þangað sem heims­
veldi fara til að láta niðurlægja sig,
byggt á reynslu Sovétríkjanna á átt­
unda áratugnum.
Bush ák vað að ley fa leyni­
þjónustunni að hefja stríðið gegn
hryðjuverkum og var herinn settur
í aftursætið. Leyniþjónusta flaug til
Afganistan með milljónir Banda­
ríkjadala í seðlum og byrjaði að
kaupa hollustu hjá lénsherrum í
Afganistan til að berjast gegn Al­
Kaída í norðurhluta landsins.
Herinn gerði síðan innrás inn í
Afganistan 7. október.
Árið 2003, eftir fjölmargar lygar
um tilvist gereyðingar­ og efna­
vopna, fengu Rumsfeld og Cheney
ósk sína uppfyllta þegar Bandaríkin
réðust inn í Írak.
Í dag eru tuttugu ár síðan árásin
var gerð á Tvíburaturnana. Hundr­
uð þúsunda hafa í framhaldi glatað
lífi sínu í stríðum Bandaríkjanna,
þar á meðal fjölmargir saklausir
borgarar. Talíbanar hafa nú aftur
náð völdum í Afganistan og reynsla
Bandaríkjanna virðist vera svipuð
reynslu Sovétríkjanna. Afganistan
er landið þangað sem stórveldi fara
til að láta niðurlægja sig. n
30 Helgin 11. september 2021 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ