Fréttablaðið - 11.09.2021, Blaðsíða 84

Alþjóðlegur forvarnardagur
sjálfsvíga var í gær en hér á
landi var hann tileinkaður
stuðningi í kjölfar sjálfsvíga.
Wilhelm Norðfjörð, sálfræð-
ingur og höfundur bókar-
innar Þjóð gegn sjálfsvígum,
segir mikilvægt að leggja
aukna áherslu á stuðning við
aðstandendur í kjölfar slíks
áfalls.
Wilhelm hefur í tæplega fjóra ára-
tugi beitt sér í málaflokknum, en
rétt eins og hann segir nánast reglu
með þá sem þangað leiðast, valdi
hann sér ekki endilega að fást við
þennan heim.
„Ég veit ekki um neinn sem hefur
farið af stað með það í huga að ætla
að verða sjálfsvígsfræðingur en það
er þó orðið hægt í dag.“
Það var á allt annan og drama-
tískari hátt sem 35 ára gamall sál-
fræðingur fór að skoða málefnið í
kjölinn, en árið 1983 réði Wilhelm
sig sem skólasálfræðing á Austur-
landi.
„Ég hafði aðsetur á Reyðarfirði
en sinnti öllu Austurlandi, allt frá
Bakkafirði að Suðursveit. Þar voru
á þessum tíma engir sérfræðingar
á þessu sviði, engir geðlæknar og
engir aðrir sálfræðingar. Sjálfur var
ég búinn að læra sálfræði í átta ár
en það hafði aldrei hvarflað að mér
að ég færi að fást við eitthvað svona
lagað.“
Sjálfsvígshrina á Austurlandi
Það var svo árið 1985 að Wilhelm
var staddur á þorrablóti á Reyðar-
firði þar sem heimamenn skemmtu
sér vel framan af.
„Ég var farinn að kynnast heima-
mönnum ágætlega enda Reyð-
firðingar yndislegt fólk. Þegar
líður á kvöldið berst allt í einu inn
á blótið frétt um að ungur piltur í
bænum hafi svipt sig lífi. Foreldrar
hans voru á staðnum og ruku út
og skyndilega breyttist kvöldið í
sorgarathöfn,“ rifjar Wilhelm upp,
en þessi voveif legi atburður átti
svo sannarlega eftir að draga dilk á
eftir sér.
„Eftir þennan atburð vildi ég
leggja eitthvað af mörkum en ég
komst að því að ég vissi ekkert hvað
ég ætti að gera. Framámenn á svæð-
inu vissu það ekki heldur og mér
mættu fordómar og vanþekking.“
Wilhelm segist hafa upplifað sig
vanmáttugan og einnig svolítið
vonsvikinn að geta ekki lagt meira
af mörkum.
„Mig langaði að taka harminn
af þessu fólki en hafði engar leiðir
til þess. Síðar lærði ég svo að auð-
vitað tek ég ekkert harminn af fólki,
heldur fylgi því og reyni að styðja
það svo það komi sem best út úr
slíku áfalli.“
Wilhelm segir hvorki hann né
aðra hafa grunað hvað kæmi í fram-
haldi.
„Það hvarflaði ekki að okkur að
þetta yrði upphafið að sjálfsvígs-
bylgju en á næstu sjö árum sviptu
sautján ungir menn, á aldrinum
fimmtán til 24 ára, sig lífi. Þetta
dreifðist aðeins yfir fjórðunginn en
var hvað mest á þessu svæði sem ég
bjó á. Þar með var ég dottinn inn í
málaflokkinn sem ég hafði aldrei
búið mig undir.“
Skýrslan sett ofan í skúffu
Skipuð var nefnd á vegum mennta-
málaráðuneytisins til að fara ofan í
kjölinn á atburðunum. „Hún gerði
ágætis skýrslu og tillögur árið 1996
en var svo bara sett ofan í skúffu og
ekkert varð úr tillögum hennar.“
Sjálfur flutti Wilhelm aftur í höfuð-
borgina árið 1986 og fór að starfa
hjá grunnskólum á höfuðborgar-
svæðinu.
„Þá svipti fimmtán ára stúlka
sig lífi. Þá fannst mér vera nóg
komið og leitaði til þáverandi land-
Lífið skiptist í fyrir og eftir sjálfsvíg
Alþjóðlegur forvarnardagur sjálfsvíga var í gær, föstudag. Í ár var dagurinn tileinkaður stuðningi í kjölfar sjálfsvíga. FRÉTTABLAÐIÐ/EYÞÓR
Wilhelm segir
mikilvægt að
stuðningur
við aðstand-
endur sé ekki til-
viljanakenndur.
FRÉTTABLAÐIÐ/
VALLI
læknis, Ólafs Ólafssonar. Ég lagði
til við hann að gerð yrði rannsókn
á atburðunum fyrir austan og þeir
bornir saman við höfuðborgar-
svæðið. Hann tók mér mjög vel og
rannsóknin kom út árið 2001.
Þá kom í ljós að þessi bylgja
einskorðaðist við Austurland og
ástandið var allt annað á höfuð-
borgarsvæðinu þar sem orsakir
sjálfsvíga ungs fólks voru þung-
lyndi, depurð, erfiðar heimilisað-
stæður, eiturlyf og þar fram eftir
götunum.
Á Austurlandi var um að ræða
þessi keðjuáhrif. Austfirðingar
bjuggu við góðan efnahag, for-
eldrar þessara drengja höfðu það
ágætt efnahagslega og drengirnir
áttu peninga, enda margir að vinna
í sjávarútvegi og voru allir komnir
með eigin bíl þótt ekki væru allir
með bílpróf. Þeir hittust og keyrðu
á milli staða á sveitaböll og þannig
tengdust byggðarlögin.
En þetta varð hluti af unglinga-
menningunni, ef allt varð vonlaust
þá svipti maður sig lífi, en ekkert
endilega var um þunglyndi að ræða.
Þetta varð eins konar sefjun, þetta
er þekkt fyrirbæri en maður vissi
ekkert um þetta á þessum tíma,“
segir Wilhelm og bendir á að flókn-
ara hafi verið að afla sér þekkingar
fyrir tíma internetsins.
„Prestarnir tóku mikið á sig að
hjálpa aðstandendum og var það
mjög einstaklingsbundið hvernig
þeim gekk að ná árangri, enda ekki
með sérstaka menntun til þessa.
Fólk er auðvitað lamað eftir svona
áfall og á þessum tíma var ekkert
til siðs að fara til geðlæknis, heldur
var frekar bitið á jaxlinn og bölvað
í hljóði. Nú í dag vitum við mikið
betur hvað við eigum að gera.“
Fimm til sex upplifa heilsubrest
Wilhelm segir mikilvægt að aðstoð
við aðstandendur eftir sjálfs-
víg sé ekki tilviljanakennd, enda
hafi rannsóknir sýnt fram á að að
minnsta kosti fimm til sex nánir
aðstandendur verði fyrir heilsutjóni
í framhaldi af áfallinu.
„Við getum fullyrt það. Mótstöðu-
krafturinn minnkar, fólk pikkar
upp pestir og er meira frá vinnu.
Eins getur þetta triggerað alvar-
legri sjúkdóma sem mögulega hefðu
komið upp síðar. Þunglyndi getur
líka sprottið af slíku áfalli og kvíði
og jafnvel fer fólk að hugsa þessa leið
sjálft.“
Wilhelm segir sjálfsvíg sem betur
fer tölfræðilega sjaldgæf eða í kring-
um 40 á ári hér á landi og dreifð yfir
aldursskalann.
„En líkurnar aukast verulega ef
maður hefur þekkt einhvern náið
sem hefur svipt sig lífi. Þá býr þetta
í upplifun manns og viðkomandi
hugsar þá kannski: Ég geri eins og
mamma eða bróðir minn eða pabbi.
Sumir þessara stráka sem sviptu sig
lífi fyrir austan, höfðu kannski átt
fimm vini sem höfðu farið þessa leið
og sagt við sína aðstandendur að
þetta myndi aldrei hvarfla að þeim.“
Wilhelm bendir á að áherslan hafi
lengi verið á forvarnir gegn sjálfs-
vígum, sem farið var að rannsaka
upp úr 1950.
„Það var ekki farið að bera á því
að hugsa til aðstandenda fyrr en á
árunum 1990 til 2000. Það er svo
fyrst 2014 sem Alþjóða heilbrigðis-
málastofnunin og Sameinuðu þjóð-
irnar fá það samþykkt að aðstoð
og stuðningur við aðstandendur
sé hluti af fyrirbyggjandi störfum.
Allur stuðningur við aðstandendur
hefur verið settur undir lykilhug-
takið „postvention“ eða stuðning í
kjölfar sjálfsvígs og við leggjum nú
mikla áherslu á þann hluta.“
Fáir ráða við að sækja sér hjálp
Wilhelm segir að markmiðið sé að
sett sé í gang fyrir fram ákveðið ferli
þegar einhver nákominn sviptir sig
lífi og það sé þannig ekki háð til-
viljun hvort aðstandendur fái nauð-
synlega aðstoð.
„Nú er í undirbúningi nokkuð
sem ég hef kallað sjálfsvígsfor-
varnarsetur enda opinbera nafnið
of langt til að leggja á minnið, eða
Opinber þekkingar- og þróunar-
miðstöð áfalla-, ofbeldis- og sjálfs-
vígsforvarna. Ætlunin er að þessi
miðstöð leggi línurnar um hvernig
tekið sé á þessum málum.
Þeir sem koma fyrst að sjálfsvígum
eru lögregla, læknir og prestur – ég
held að þetta fólk vinni allt hvert í
sínu horninu, en með þessu væri þess
krafist að þessir aðilar ræði saman og
hafi svo samband við teymi sem svo
tekur við fjölskyldunni,“ segir Wil-
helm og bendir á að sá stuðningur
sé margþættur. „Lífið breytist algjör-
lega og skiptist í raun upp í lífið fyrir
sjálfsvíg og eftir sjálfsvíg.“
Wilhelm segir færri ráða við að
sækja sér hjálp sjálfir auk þess sem
það geti verið kostnaðarsamt. „Auk
þess eru mikið fleiri en þessi fimm
til sex sem ég nefndi í upphafi sem
verða fyrir miklu áfalli við sjálfsvíg.
Það er hægt að færa rök fyrir því að á
Íslandi verði um tvö þúsund manns
fyrir miklu áfalli árlega vegna sjálfs-
víga.“
Tíu ár að skrifa bók
Fyrir tæpu ári kom út bókin Þjóð
gegn sjálfsvígum eftir Wilhelm.
„Þegar ég hafði starfað í þessum
málaflokki í nefndum, haldið nám-
skeið, veitt ráðgjöf og hitt aðstand-
endur, fannst mér ég þurfa að skrifa
bók um efnið.“
Wilhelm sótti um styrki víða en
fékk aðeins vilyrði frá Reykjavíkur-
borg. „Fyrir þann styrk sótti ég Evr-
ópuráðstefnu um sjálfsvígsforvarnir
og kom ferskur til bókarskrifa.“ Wil-
helm var í rúmlega fullri vinnu með
fram bókarskrifunum sem tóku 10
ár. „Það var seiglan og þrjóskan sem
leyfðu mér ekki að gefast upp auk
hvatningar frá konunni minni, sem
hvatti mig að fara til sonar okkar
og skrifa hjá honum í litlum bæ við
Minneapolis í Bandaríkjunum. Þar
varði ég desembermánuði í þrjú ár
í röð og það gerði útslagið og bókin
kom loks út í október. Útgefendum
þótti þetta ekki söluvænleg vara en
það var hins vegar Bjarni Harðarson
hjá útgáfunni Sæmundi sem áttaði
sig á mikilvægi þess að þessi bók
kæmi út,“ segir Wilhelm að lokum. ■
Björk
Eiðsdóttir
bjork
@frettabladid.is
Það hvarfl-
aði ekki að
okkur að
þetta yrði
upphafið
af sjálfs-
vígsbylgju
en á næstu
sjö árum
sviptu
sautján
ungir
menn, á
aldrinum
fimmtán til
24 ára, sig
lífi.
Lífið breyt-
ist algjör-
lega og
skiptist í
raun upp í
lífið fyrir
sjálfsvíg og
eftir sjálfs-
víg.
Ef þú upplifir sjálfsvígshugs-
anir hringdu í hjálparsíma
Rauða krossins 1717 eða Píeta
samtakanna, 552-2218.
32 Helgin 11. september 2021 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ