Morgunblaðið - 15.05.2021, Blaðsíða 27

UMRÆÐAN 27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. MAÍ 2021
Að minnsta kosti
tveir stjórnmálaflokk-
ar stefna að inngöngu
Íslands í Evrópusam-
bandið og lagði annar
þeirra, Viðreisn, ný-
lega fram tillögu á Al-
þingi í þá veru. Það
er góð tilbreyting í
stjórnmálum að tak-
ast á um grundvallar-
mál og að því leyti er
þessi tillaga fagnaðarefni. Það þarf
nefnilega að rifja upp reglulega og
mun oftar en gert er hversu arfa-
vitlaus sú hugmynd er að Ísland
gangi í Evrópusambandið.
Í rúman aldarfjórðung höfum
við Íslendingar hagað okkar skipt-
um við Evrópusambandið á grund-
velli samningsins um Evrópska
efnahagssvæðið. Samningurinn
hefur reynst afskaplega vel og
tryggt okkur aðgang að mikil-
vægum mörkuðum og þátttöku í
samstarfi Evrópuríkja, samstarfi
sem við teljum okkur til hagsbóta.
EES-samningurinn felur það í sér
að meginstefnu að við
tökum þátt í því sem
okkur hentar en
stöndum utan við það
sem samræmist ekki
okkar grundvallar-
hagsmunum.
Sjálfstæð við-
skiptastefna
Með því að standa
utan við Evrópusam-
bandið höldum við
okkar sjálfstæðu við-
skiptastefnu og höfum
fullt forræði á viðskiptasamn-
ingum við önnur ríki, á okkar for-
sendum, hvort sem það er tvíhliða,
eins og gagnvart Kína, eða í sam-
floti með hinum EFTA-þjóðunum.
Hvaða þýðingu hefur sjálfstæð
viðskiptastefna? Jú, fríverslunar-
samningar Íslands ná í dag til 74
ríkja og landsvæða og tæplega 3,2
milljarða manna, eða rúmlega
þriðjungs mannkyns. Þrír samn-
ingar EFTA bíða gildistöku, við
Indónesíu, Ekvador og Gvatemala,
og þá er fríverslunarsamningur
EFTA og Mercosur, tollabanda-
lags Argentínu, Brasilíu, Para-
gvæs og Úrúgvæs, á lokametr-
unum. Samanlagt mun Ísland þá
eiga í fríverslunarsambandi við
ríki þar sem búa tæplega fimm
milljarðar manna eða tveir af
hverjum þremur jarðarbúum.
En kostirnir við að standa utan
við ESB eru fleiri og stærri en
forræði á utanríkisviðskiptum. Þar
vegur auðvitað þyngst að við
stöndum utan við sameiginlega
sjávarútvegsstefnu ESB, stefnu
sem fyrir löngu hefur sannað
gagnsleysi sitt og skaðsemi. Þar
fyrir utan erum við laus við stefnu
ESB þegar kemur að dreifbýlis-
þróun, skattamálum, gjaldmiðils-
samstarfi, byggðastefnu, réttar-
vörslu, dóms- og innanríkismálum,
tollabandalagi, utanríkistengslum,
öryggis- og varnarmálum, fjár-
hagslegu eftirliti, framlagsmálum
og stofnunum, svo eitthvað sé
nefnt.
Það sem okkur hentar
Aftur: Við erum aðilar því sem
hentar en stöndum utan við það
sem ekki þjónar okkar hags-
munum. Því hefur verið linnlaust
haldið að íslenskum almenningi að
við séum svo gott sem aðilar að
ESB á grundvelli EES-samnings-
ins vegna þess að við innleiðum
svo mikið af regluverkinu (nefnt
hefur verið 80-90%) og því allt
eins gott að stíga skrefið til fulls.
Þetta eru blygðunarlausar rang-
færslur. Í upphafi kjörtímabilsins
lét utanríkisráðherra gera úttekt
á þessu og leiddi hún svart á hvítu
í ljós að frá gildistöku samnings-
ins árið 1994 og til ársloka 2016
innleiddum við Íslendingar 13,4%
þeirra gerða sem Evrópusam-
bandið samþykkti á sama tímabili.
Þetta hlutfall hefur lítið breyst á
síðustu fimm árum. Innganga í
ESB myndi þýða að allir 34 mála-
flokkar ESB ættu við um okkur
en ekki einungis þeir sem okkur
eru hagfelldastir.
Hagsmunagæsla
mikilvæg innan EES
En þótt EES-samningurinn sé
góður þá fáum við ekkert gefins.
Við þurfum sjálf að búa þannig
um hnútana að samningurinn
þjóni sem best íslenskum hags-
munum og því miður hefur því
mikilvæga verkefni ekki alltaf ver-
ið sinnt af nægilegri festu, þótt
kúvending hafi orðið í þeim efnum
á síðustu árum undir forystu Guð-
laugs Þórs Þórðarsonar utanrík-
isráðherra.
Það er óskandi að Viðreisn og
systurflokkur hennar á þingi haldi
umræðu um aðild að Evrópusam-
bandinu sem hæst á lofti í kosn-
ingabaráttunni sem fram undan
er. Því betur sem að er gáð því
verri er hugmyndin um aðild að
Íslands að Evrópusambandinu.
Aðild að Evrópusambandinu
fer gegn hagsmunum Íslands
Eftir Diljá Mist
Einarsdóttur » Það er óskandi að
Viðreisn og systur-
flokkur hennar á þingi
haldi umræðu um aðild
að Evrópusambandinu
sem hæst á lofti í kosn-
ingabaráttunni.
Diljá Mist Einarsdóttir
Höfundur er hæstaréttarlögmaður,
aðstoðarmaður utanríkis- og þróun-
arsamvinnuráðherra og frambjóðandi
til 3. sætis í prófkjöri Sjálfstæðis-
flokksins í Reykjavík.
Varnarsamstarf Ís-
lands byggist á tveimur
grunnstoðum; annars
vegar aðild Íslands að
Atlantshafsbandalag-
inu frá 1949 og hins
vegar varnarsamn-
ingnum milli Íslands og
Bandaríkjanna frá 5.
maí 1951, en samning-
urinn var undirritaður
af Bjarna Benedikts-
syni, þáverandi utanríkisráðherra,
fyrir hönd Íslands. Frá upphafi hef-
ur varnarsamstarfið einnig verið
mikilvæg stoð í atvinnulífinu hér á
landi og þá sérstaklega á Suð-
urnesjum.
Í september 2006 fóru Banda-
ríkjamenn frá Íslandi með fast herlið
en uppfylla enn mikilvægar skuld-
bindingar, nú með færanlegum,
getumiklum liðsafla, í samræmi við
þær tæknibreytingar sem orðið hafa
síðastliðinn áratug. Tæknibreyt-
ingar og nýr búnaður gerir fasta við-
veru óþarfa, þess í stað er enn mik-
ilvægara en áður að hér á landi séu
til staðar á öllum tímum allir nauð-
synlegir innviðir, búnaður, kerfi,
mannskapur og geta til að styðja við
tímabundna viðveru liðsafla Atlants-
hafsbandalagsins og aðildarþjóða
bandalagsins, þar með talið Banda-
ríkjanna.
Þjóðaröryggisstefna Íslands
endurspeglar þessar áherslur, en í 6.
áherslulið kemur fram að tryggja
eigi að í landinu séu til staðar varnar-
mannvirki, búnaður, geta og
sérfræðiþekking til að mæta þeim
áskorunum sem Ísland stendur
frammi fyrir í öryggis- og varnar-
málum og til að uppfylla alþjóðlegar
skuldbindingar Íslands. Eitt af mik-
ilvægustu verkefnum utanríkis-
ráðherra hefur verið að uppfylla
áhersluatriði þjóðaröryggis-
stefnunnar og eru framkvæmdir og
uppbygging á öryggissvæðunum
dæmi um ábyrga stjórnun og forystu
hvað varðar öryggis- og varnarmál.
Mannvirkjasjóður Atlantshafs-
bandalagsins kemur að
fjármögnum framkvæmda
Frá 2006 hafa íslensk stjórnvöld í
samstarfi við Atlantshafsbandalagið
og aðildarþjóðirnar tekið ábyrgð á
eigin vörnum og framkvæmd þeirra
að því marki sem herlausri þjóð er
mögulegt. Í upphafi fór verkefnið
hægt af stað, varnar-
málalög og varnarmál
urðu fyrst að sjálfstæð-
um fjárlagalið árið
2008. Utanríkis-
ráðuneytið tók á þeim
tíma yfir ábyrgð á
framkvæmd og stjórn-
sýslu varnarverkefna,
samanber forseta-
úrskurð um skiptingu
stjórnarmálefna milli
ráðuneyta í Stjórnar-
ráði Íslands.
Frá árinu 2014 hefur
mikilvægi öryggis- og varnarmála
aukist umtalsvert og hefur utanrík-
isráðuneytið mætt þeim áskorunum
með stofnun öryggis- og varn-
armálaskrifstofu, sem er búin sér-
fræðingum sem hafa getu til að tak-
ast á við hefðbundnar, óhefðbundnar
og nýjar áherslur í öryggis- og varn-
armálum. Fjárveitingar hafa verið
auknar umtalsvert, samið hefur ver-
ið við Bandaríkin um aukna tíma-
bundna tilfallandi viðveru og fram-
kvæmdir, auk þess sem Mannvirkja-
sjóður Atlantshafsbandalagsins
kemur í auknum mæli að fjár-
mögnum framkvæmda hér á landi,
það er þeirra verkefna, sem teljast til
sameiginlegra þarfa bandalagsins og
aðildarþjóðanna.
Allir njóta góðs af
varnarsamstarfinu
Öryggissvæðin, áður varnarsvæði,
eru á Keflavíkurflugvelli, Miðnes-
heiði, Helguvík, Bolafjalli, Gunnólfs-
víkurfjalli og Stokksnesi. Allir lands-
menn hafa notið og njóta enn góðs af
varnarsamstarfinu. Ljósleiðari Atl-
antshafsbandalagsins, sem er hring-
tengdur umhverfis landið, er einnig
nýttur til að örva samkeppni á fjar-
skiptamarkaðnum. Olíubirgða-
stöðvar Atlantshafsbandalagsins í
Helguvík og á Keflavíkurflugvelli,
ásamt olíuhöfninni í Helguvík og
tengdu lagnakerfi, þjóna einnig öllu
borgaralegu millilandaflugi hér á
landi. Þá er mikið af mikilvægum
innviðum Atlantshafsbandalagsins á
Keflavíkurflugvelli nýtt fyrir borg-
aralegt flug og gögn úr ratsjár-
eftirlitskerfum Atlantshafs-
bandalagsins eru enn mikilvæg fyrir
flugleiðsögu og flugöryggi.
Eins og Suðurnesjamenn hafa orð-
ið varir við kemur mikill fjöldi er-
lends liðsafla og sérfræðinga til Ís-
lands á hverju ári, hluti þeirra hefur
stutta dvöl og aðrir lengri. Margir
dvelja á öryggissvæðinu á Keflavík-
urflugvelli og aðrir á hótelum, flestir
á Suðurnesjum. Frá upphafi Covid-
faraldursins hefur erlendur liðsafli
verið uppistaðan í ferðamanna-
iðnaðinum og með því viðhaldið
rekstrarhæfni margra ferðaþjón-
ustufyrirtækja á Suðurnesjum og
þar með skapað atvinnu.
Til að uppfylla þjóðréttarlegar
varnarskuldbindingar Íslands er á
öryggissvæðinu m.a. gistiaðstaða
fyrir þá sem þurfa að dvelja innan
öryggissvæðisins og önnur aðstaða,
t.d. mötuneyti og fleira. Í dag er
mötuneytið og fundaraðstaðan á ör-
yggissvæðinu einnig nýtt í bólusetn-
ingar fyrir alla íbúa á Suðurnesjum,
auk þess sem aðrar öryggisstofnanir
hér á landi nýta alla aðstöðuna til æf-
inga og þjálfunar.
Sameiginlegt hagsmunamál
bandalagsþjóðanna
Á öryggissvæðunum starfa allt að
50 fastir starfsmenn varnarmála-
sviðs Landhelgisgæslu Íslands, sem
fer með framkvæmd rekstrar-
tengdra verkefna í umboði utanrík-
isráðuneytisins, ásamt fjölda verk-
taka sem sjá um þjónustu á svæðinu,
t.d. rekstur mötuneytis, öryggis-
gæslu, ræstingar, viðhald og önnur
tilfallandi verkefni.
Helstu verkefni varnarmálasviðs
Landhelgisgæslu Íslands eru rekst-
ur íslenska loftvarnakerfisins,
hátæknibúnaðar sem krefst mikillar
sérhæfingar, stjórnstöðvar Atlants-
hafsbandalagsins, ratsjár- og fjar-
skiptastöðva, viðhald og rekstur
mannvirkja og svæða og gistiríkja-
stuðningur til stuðnings við erlendan
liðsafla.
Það er ekki á færi lítillar þjóðar
með 369.000 íbúa að fjármagna
kostnaðarsamar uppfærslur og end-
urnýja sérhæfðan hátæknibúnað og
mannvirki, því hafa Atlantshafs-
bandalagið og Bandaríkin í auknum
mæli komið að verkefnum hér á landi
enda sameiginlegt hagsmunamál
bandalagsþjóðanna.
Til að koma til móts við íbúa á Suð-
urnesjum hefur mikil vinna verið
lögð í að bæta hljóðvist, en verkefnið
hefur verið unnið í nánu samstarfi
við Isavia og norska varnarmála-
ráðuneytið.
Stjórnstöð Atlantshafsbandalags-
ins á öryggissvæðinu hefur verið
endurbætt og búnaður endurnýjaður
í takt við nýjar og auknar kröfur og
tæknibreytingar. Í dag er stjórn-
stöðin hér á landi með þeim full-
komnari hjá Atlantshafsbandalag-
inu, en stjórnstöðin er hluti af
samþættu eftirlitskerfi bandalags-
ins, sem rekið er í flestum aðild-
arríkjunum, undir stjórn herstjórna
bandalagsins í Bretlandi og Þýska-
landi.
Á Keflavíkurflugvelli hefur
aðflugsviti verið endurnýjaður í sam-
vinnu við Isavia. Einnig er verið að
endurbæta akstursbrautir flugvéla,
flughlöð og flugskýli, en 16 flugskýli
á Keflavíkurflugvelli eru á eignalista
bandalagsins og á ábyrgð utanríkis-
ráðherra. Byggingu þvottastöðvar
fyrir flugvélar lýkur í sumar. Hluti
þessara framkvæmda er til að mæta
nýjum kröfum um umhverfisvernd.
Þá hefur fjarskiptakerfi Atlants-
hafsbandalagsins hér á landi verið
endurbætt, endurnýjað og í ágúst
2020 var lokið við að uppfæra rat-
sjáreftirlitskerfin, en mannvirkja-
sjóður Atlantshafsbandalagsins lagði
til 3,5 milljarða króna í verkefnið.
Framangreind verkefni eru flest
viðbót við hefðbundin árleg rekstrar-
og viðhaldsverkefni, sem fjármögnuð
eru af utanríkisráðuneytinu. Önnur
verkefni, sem hafa verið eða eru í
framkvæmd, hafa að mestu verið
fjármögnuð af Atlantshafsbandalag-
inu. Áætluð heildarupphæð framan-
greindra verkefna er um 20 millj-
arðar og áætlað er að verkefnin
skapi samtals 420 ársstörf á fram-
kvæmdatímanum, sem er að hluta til
lokið.
Verkefnin skapi allt að
1.150 ársstörf til 2025
Í undirbúningi er áframhaldandi
uppbygging, t.d. bygging vöruhúsa
þar sem stuðningsbúnaður verður
hýstur komi til hættuástands á
Norður-Atlantshafi, búnaður sem
getur komið að notum hér á landi á
hættutímum, þ.m.t. eru stórar vara-
aflsvélar, vinnuvélar og færanlegt
mötuneyti. Aðrar framkvæmdir fela
í sér endurbætur á mannvirkjum,
byggingu gistiskála, endurbætur til
að uppfylla nýjar kröfur um
umhverfisvernd og endurnýjun á
þotugildrum á Keflavíkurflugvelli
ásamt endurbótum á hafnaraðstöð-
unni í Helguvík og aðstöðu þar til
eldsneytisáfyllingar fyrir skip. Áætl-
uð heildarupphæð framangreindra
verkefna er allt að 27 milljarðar og
má gera ráð fyrir að verkefnin skapi
allt að 1.150 ársstörf á framkvæmda-
tímanum, sem er áætlaður til 2025.
Þá má gera ráð fyrir að föstum
starfsmönnum muni fjölga um 80 til
100 og til viðbótar munu þjónustu-
og verktakakaup aukast umtalsvert,
en allar framkvæmdirnar kalla á
umtalsverða aukningu í viðhaldi og
þjónustu.
Miðstöð öryggis- og
varnarmála
Eins hefur verið gerður samn-
ingur við danska varnarmálaráðu-
neytið um að á öryggissvæðinu á
Keflavíkurflugvelli sé hýstur neyð-
arbúnaður fyrir Grænland, búnaður
sem einnig gæti til framtíðar nýst
hér á landi í neyð.
Af framangreindu má fullyrða að
Suðurnesin séu miðstöð öryggis- og
varnarmála og að varnarverkefnin
séu mikilvæg stoð í að byggja upp
fjölbreytt atvinnulíf á Suðurnesjum,
verkefni sem skapa fjölbreytt störf
við allra hæfi og á öllum menntunar-
stigum.
Á sama tíma og lokað var á ferða-
mannaflæðið inn í landið hélt
varnarsamstarfið áfram. Gistinætur
erlends liðsafla og sérfræðinga hér á
landi árið 2020 voru samtals 55.431,
þar af voru 28.647 gistinætur á hót-
elum utan öryggissvæðisins, flestar
á Suðurnesjum. Það má því áætla að
einstaklingarnir hafi greitt um 1,5
milljarða króna fyrir gistingu, fæði
og ferðir (rútur og bílaleigubíla). Út
frá sömu forsendum má áætla að
hersveitirnar sem til landsins komu
hafi keypt aðra þjónustu fyrir allt að
tvo milljarða króna. Að jafnaði
dvelja tímabundið hér á landi um 150
erlendir liðsmenn, flestir á Suður-
nesjum, og er hlutfallið í ár óbreytt.
Markmiðið með grein þessari er
að upplýsa um mikilvægi varnar-
samstarfsins, þýðingu þess fyrir fjöl-
breytt atvinnulíf á Suðurnesjum og
hagnýtingu mikilvægra innviða í
þágu almennings.
Öryggis- og varnarmál mikilvæg stoð
Eftir Vilhjálm
Árnason » Óhætt er að fullyrða
að Suðurnesin séu
miðstöð öryggis- og
varnarmála og að varn-
arverkefnin séu mikil-
væg stoð í að byggja
upp fjölbreytt atvinnulíf
á Suðurnesjum.
Vilhjálmur Árnason
Höfundur er varaformaður
þingflokks Sjálfstæðisflokksins
og frambjóðandi í 1. sæti.
vilhjalmura@althingi.is