Morgunblaðið - 20.05.2021, Blaðsíða 55

MENNING 55
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. MAÍ 2021
K
vikmyndahátíðin Stockfish
fer nú fram í sjöunda sinn
í Bíó paradís og stendur
yfir dagana 20. til 30. maí.
Hátíðin er orðin fastur liður í dagatali
kvikmyndaunnenda og hefur markað
sér sérstöðu í blómlegri flóru hér-
lendra hátíða með sérvalinni og vel
afmarkaðri dagskrá verðlaunamynda
hvaðanæva úr heiminum, en í ár eru
tuttugu kvikmyndir (m.a. frá Ástr-
alíu, Georgíu, Gvatemala og Íran) á
efnisskránni. Ný íslensk heimildar-
mynd, Tídægra eða Apausalypse á
ensku, eftir Andra Snæ Magnason og
Anni Ólafsdóttur, er meðal þeirra og
er sýnd þrívegis yfir hátíðina.
Í fyrra sendu Andri Snær og Anni
frá sér heimildarmyndina Þriðja pól-
inn þar sem geðhvörfum voru gerð
skil á listrænan máta. Frumsýning
myndarinnar frestaðist, eins og svo
margt annað, vegna samkomubanns-
ins í tengslum við farsóttina. Á með-
an beðið var nýtti tvíeykið tímann og
fékk til liðs við sig Andra S. Haralds-
son (upprennandi kvikmyndatöku-
mann sem hefur verið afar atkvæða-
mikill í tónlistarmyndbandagerð
undanfarinna ára) og héldu út með
myndavél að vopni til að skrásetja
ástandið. Útkoman er Tídægra,
stefnumót þessara ólíku listamanna
við aðra listamenn og hugsuði, þar
sem faraldurinn og félagslegar afleið-
ingar hans á nútímasamfélög – ásamt
víðari merkingu – er tekið til íhugun-
ar. Hléið mikla er sett í samhengi við
sérstök hugðarefni höfunda: andlega
heilsu og loftslagsbreytingar af
mannavöldum (en Andri Snær skrif-
aði eftirminnilega Draumalandið og
leikstýrði samnefndri heimildarmynd
frá árinu 2009). Tídægra er þar með
eins konar hugvekja, en um leið
heimild, um þetta einstaka tímabil í
mannkynssögunni.
Myndin hefst á tilkomumiklum víð-
um sjávarmyndum. Brimið rótar í
hljóðrásinni og Tíminn og vatnið
Andra Snæs og kápa hennar kemur
upp í hugann. Náttúrumyndir – af
hafinu, ám, grjótlendi og hestum –
eru gegnumgangandi og í andstöðu
við yfirgefið borgarlandslag – sem
skapar hugmyndafræðilega tog-
streitu verksins á myndrænan máta.
Ásta Fanney Sigurðardóttir, alhliða
listamaður og höfundur kvikmynda-
tónlistarinnar, hálfhvíslar hendingu
yfir ölduganginum: „Það eru svipti-
myndir í loftinu. Sprittúði kannski,
vendipunktar dulbúnir sem haglél.
Möguleikar á umbreytingu. Minna af
öllu, þá verður allt stærra. Allt sem
var heilagt er ekki lengur eins heil-
agt.“ Þessi óræða frásaga kjarnar að
einhverju leyti meginhugsun verks-
ins og örlítið háfleygt en þó hvers-
daglegt andrúmsloft þess. Tilvistar-
legum pælingum ægir saman við
dans, ljóðlist og tóna og er þessu
miðlað í kvikuflæði hljóðs og myndar.
Einn viðmælenda myndarinnar er
Sigríður Þorgeirsdóttir, prófessor í
heimspeki, sem kveðst hafa notað
pásuna er gefist hefur í faraldrinum í
lestur á Tídægru eða Decameron eft-
ir Giovanni Boccaccio, sem íslenskur
titill myndarinnar vísar til. Þetta
öndvegisverk miðaldabókmennta
segir frá tíma um miðja 14. öld í Flór-
ens þegar plágan mikla reið yfir – en
tíu persónur leita út fyrir bæjar-
mörkin til afskekktrar sveitar og
segja þar hver annarri tíu sögur á tíu
dögum. Samkvæmt trú þess tíma
höfðu frásagnir, söngur, dans og
skemmtan læknisfræðilegt gildi – þar
sem hugarástand hefði áhrif á hið lík-
amlega og verndaði á einhvern hátt
gegn plágunni. Að segja frá og
fremja hvers kyns gjörninga heldur
manninum hraustum – að því leyti er
umrædd heimildarmynd heilsurækt
aðstandenda hennar.
„Sögumenn“ nútíma Tídægru eru
nokkuð fríður flokkur: Séra Auður
Eir Vilhjámsdóttir, Gunnar Kvaran
sellóleikari, Haraldur Jónsson mynd-
listamaður, Ingvar E. Sigurðsson
leikari, Ragnar Axelsson ljósmynd-
ari, Þorleifur Örn Arnarsson leik-
stjóri og Anna Rún Tryggvadóttir
listamaður. Rithöfundar eru áber-
andi – Elísabet Jökulsdóttir, Fríða
Ísberg, Guðrún Eva Míneruvudóttir,
Halldór „DNA“ Halldórsson, Hall-
grímur Helgason en Fríða, Hall-
grímur og DNA fara einnig með ljóð,
m.a. við sellóleik Gunnars Kvaran.
Unnur Elísabet Gunnarsdóttir dans-
ari og danshöfundur, en einnig áður-
nefnd Ásta Fanney og Ingvar E.,
flytja dans- og hreyfiverk innan um
yfirgefin mannvirki. Téðar senur
bera fallegan og ókennilegan Palli
einn í heiminum blæ. Tómhyggja
neyslusamfélagsins verður áþreif-
anleg – einkum í mikilfenglegum
dansköflum rauðrar veru á flugbraut
– sem minna á hina fáséðu og frá-
bæru kvikmynd Union of the North
(Erna Ómarsdóttir og Valdimar
Jóhannesson, 2017), sem Anni stýrði
tökum á.
Persónur Tídægru Boccaccios lifa í
garði lystisemda utan við armæðu
plágunnar en hafa þó ekki gleymt
raunum mannanna – og myndavélin
er í álíka stöðu hér. Hjól samfélags-
ins hafa staðnæmst, en vegna að-
stæðna (viðmælendur eru fastir
heima, tökustaðir lausir) og félags-
legrar stöðu höfunda, er greiður að-
gangur að tómri Leifsstöð og Eld-
borg og helstu listamenn landsins
lausir til að koma „út að leika“. Sótt-
hreinn raunveruleikinn er þó í al-
gleymingi og skoplegt er að sjá
Elísabetu Jökulsdóttur tala við
myndavélina úr stofuglugganum í
gegnum farsíma. Þetta er einkenni-
leg og vel sprittuð listræn paradís.
Megineinkenni myndarinnar er þó
sjónræn fágun en efnistök minna
óneitanlega á tónlistarmyndbands-
formið, skyldi engan undra þar sem
Anni og Andri S. Haraldsson hafa
unnið mikið innan þess. Myndavéla-
hreyfingar og klippingar ganga eftir
taktföstu flæði þar sem áhorfandinn
er oftast nær að nema marga hluti í
einu.
Fagurfræðin einkennist af of-
hleðslu og hröðum klippingum á köfl-
um, sem er eilítið kaldhæðnislegt í
ljósi þess að myndin leggur áherslu á
pásuna, gildi þess að hægja á. Allt er
þetta þó virkilega vel framreitt, og
ekki hægt að erfa það um of við lista-
menn að þeir hafi miklu að miðla.
Tídægra er athyglisvert og vel
unnið verk sem talar með beinum
hætti inn í samtímann. Fróðlegt (og
kærkomið!) verður að fá fjarlægð á
þetta sögulega augnablik – og mun
myndin reynast ígildi tímahylkis eftir
einhver ár.
Vélin höktir … og hvað svo?
Samtímaspegill Tídægra er athyglisvert og vel unnið verk sem talar með beinum hætti inn í samtímann. Hér sést Ingvar E. Sigurðsson leikari í myndinni.
Bíó Paradís
Tídægra/Apausalypse bbbmn
Stockfish Film Festival í Bíó paradís
Leikstjórn: Andri Snær Magnason og
Anní Ólafsdóttir. Kvikmyndataka: Andri
S. Haraldsson. Klipping: Eva Lind Hös-
kuldsdóttir, Anni Ólafsdóttir, Sighvatur
Ómar Kristinsson. Ísland, 2021. 53 mín.
GUNNAR
RAGNARSSON
KVIKMYNDIR