Morgunblaðið - 20.05.2021, Blaðsíða 58

58 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. MAÍ 2021
vildi eitt af elstu handritunum sem
væri samt meira en bara brot. Ég
vildi líka handrit sem Danir höfðu
skilað til Íslendinga. Ég vildi handrit
sem verið hefði í eigu Árna Magnús-
sonar til að geta tengt hann við sög-
una. Svo fannst mér ekki skemma
fyrir að þetta er Íslendingasagna-
handrit, sem þýðir að innihaldið er
býsna spennandi. Við veltum fyrir
okkur ýmsum möguleikum og ég
leyfi tveimur öðrum handritum að
þjást í bókinni,“ segir Arndís og vísar
þar til Margrétarsögu og Jónsbókar.
„Þessar tvær bækur eru ritaðar á
sama tíma og Möðruvallabók, en ég
læt þær glatast í tímans rás – eins og
Möðruvallabók hefði getað glatast
líka. Margrétarsaga eyðist smám
saman upp þar til leifarnar af henni
brenna í Kaupmannahöfn og Jónsbók
fer niður með Hannesi Þorleifssyni
fornfræðingi á 17. öld er skipið hans
ferst á leið frá Íslandi til Danmerk-
ur.“
Hvernig karakter er Möðruvalla-
bók í þínum augum?
„Bókin er fróðleiksfús og áhuga-
söm. Hún veit það sem stendur í
henni og dregur ályktanir út frá því.
Hún mótast líka af þessum langa
tíma sem hún lifir. Bókin varð þannig
mjög lifandi fyrir mér meðan ég
skrifaði söguna,“ segir Arndís og
bendir á að Möðruvallabók, sem er
um 200 blöð, varðveiti ellefu Íslend-
ingasögur, bæði þekktar og minna
þekktar.
„Þetta eru meðal annars Njáls
saga, Egils saga Skallagrímssonar,
Bandamanna saga, Kormáks saga,
Droplaugarsona saga, Hallfreðar
saga vandræðaskálds, Laxdæla saga
og Fóstbræðrasaga,“ segir Arndís og
bendir á að bókin geymi sögur og
persónur sem hefðu ekki varðveist
hefði það ekki verið fyrir Möðruvalla-
bók. Að sögn Arndísar fékk hún yfir-
lit hjá Guðvarði Má Gunnlaugssyni
hjá Stofnun Árna Magnússonar yfir
það sem vantar í Möðruvallabók, því
ýmislegt hefur glatast úr henni á
þeim sjö hundruð árum sem liðin eru
frá ritun hennar. „Þannig eru færri
blöð í henni núna en voru á dögum
Árna Magnússonar.“
Skáldað í eyðurnar
Þú leyfir þér alveg að skálda tölu-
vert í eyðurnar. Fannst þér ábyrgð-
arhluti hvernig það væri gert?
„Klárlega. Í eftirmálunum geri ég
grein fyrir hvað ég er að giska mest á.
Ég fékk mikla aðstoð hjá fræðimönn-
um, því uppleggið mitt var alltaf að
það væri ekkert í bókinni sem ekki
hefði getað gerst. Ef ég átti tvo kosti
þá valdi ég ávallt þann sem var meira
spennandi fyrir frásögnina. Það sem
við vitum að gerðist er í bókinni. Það
sem ég er að skálda í eyðurnar er
byggt á heimildum og er innan
ramma þess sem gæti hafa gerst,“
segir Arndís og bendir sem dæmi á
að ekkert sé vitað um afdrif bókar-
innar fyrstu 300 árin eftir að hún var
rituð um 1330.
„Hún er kennd við Möðruvelli, því
Magnús Björnsson lögmaður merkir
sér hana á Möðruvöllum 1628, en við
vitum ekki hvort það var á klaustur-
staðnum í Hörgárdal eða á höfuð-
bólinu í Eyjafirði. Við vitum ekki hvar
hún var skrifuð, að beiðni hvers eða
hverjir áttu hana. Það veitir mér auð-
vitað heilmikið svigrúm. Ég ímyndaði
mér því að hún væri skrifuð í klaustr-
inu á Möðruvöllum í Hörgárdal. Það
er auðvitað hægt að hugsa sér að hún
hafi verið þar í 300 ár, þar til Magnús
Björnsson merkti sér hana, en það
var ekki mjög spennandi. Af þeim
sökum lét ég Margréti Vigfúsdóttur
eignast hana,“ segir Arndís og rifjar
upp að Margrét hafi verið mikill höfð-
ingi á 15. öld sem átti mikið af hand-
ritum. „Með því að láta Margréti
eignast bókina er ég búin að koma
henni á rétta stað til þess að Elín
Pálsdóttir, móðir Magnúsar Björns-
sonar, geti átt hana 1628, en hún bjó á
Möðruvöllum í Eyjafirði,“ segir
Arndís og bendir á að vissulega gæti
Magnús hafa keypt bókina af staðar-
haldara í Hörgárdal. „Ég vildi að
Magnús fengi bókina hjá móður sinni
þar sem það væri bæði dramatískara
og gæfi mér tækifæri til að gera
meira úr hlut kvenna í sögunni og það
gat ég best gert í óskrásettu köfl-
unum. Skrásettu kaflarnir er svo
mikil karlasaga. Ég leyfði mér því að
hafa eins mikið drama og hægt var
innan ramma þess sem hugsanlega
gæti hafa gerst,“ segir Arndís og
nefnir sem dæmi að í kaflanum sem
gerist í Hólaskóla kringum siðskiptin
nefni hún í framhjáhlaupi að bækur
hafi verið brenndar við siðbreyting-
una. „Ég ræddi við Hjalta Hugason,
prófessor í kirkjusögu, um þetta og
hann var ekkert voðalega ánægður
með mig, en hann telur að frásagnir
af bókabrennum í kringum siðbreyt-
inguna hafi verið seinni tíma ýkjur. Í
samráði við hann leyfði ég mér þó að
brenna nokkrar bækur, ekki síst þar
sem þetta er saga um eld og saga um
bækur sem glatast,“ segir Arndís og
vísar þar einnig til brunans mikla í
Kaupmannahöfn árið 1728.
Stóð tæpt í sprengingum 1807
„Íslendingar eru mjög meðvitaðir
um þann bruna, enda er þetta ein af
stóru vörðunum í Íslandssögunni.
Það fá allir smá gæsahúð þegar
minnst er á hann. En handritin stóðu
í raun ekki síður tæpt 1807 þegar
Englendingar vörpuðu sprengjum á
Kaupmannahöfn í þrjá daga. Á þeim
tíma voru handritin á Háskólabóka-
safninu á kirkjuloftinu í Þrenningar-
kirkju. Þá upphófst mikill hasar við
að bjarga handritunum af kirkjuloft-
inu og færa þau inn í kjarnann á
Sívalaturninum og ofan í kjallara,“
segir Arndís og tekur fram að sér hafi
þótt einstaklega gaman að skoða
þennan atburð og skrifa inn í bókina
hasarkafla um tímabil sem lítið hafi
verið skrásett.
„Það var ekki síður gaman að
skrifa allar þessar stóru tilfinningar
inn í kaflann sem fjallar um Árna
Magnússon, bæði fyrir og eftir brun-
ann,“ segir Arndís og tekur fram að
dramatíkin sé víðar, því hún lætur
Möðruvallabók bæði kaupa líf og
mannorð. „Það er skjalfest að Möðru-
vallabók var notuð til að kaupa mann-
orð, því 1682 fór Björn Magnússon
með bókina til Kaupmannahafnar þar
sem hann vissi að gömul miðalda-
handrit væru komin í tísku á megin-
landinu. Hann notaði bókina til að
liðka fyrir sínum málum gagnvart
konungi eftir að hann hafði verið
sviptur embætti vegna embættis-
glapa og sú fyrirætlan hans tókst.
Það er hins vegar skáldskapur af
minni hálfu að Elín, móðir Magnúsar
Björnssonar, hafi gefið honum bókina
með því skilyrði að hann annaðist um
fatlaðan bróður sinn, sem var þá orð-
inn unglingur. Af heimildum má þó
sjá að hún átti fatlaðan son og því
fannst mér það ganga svo vel upp að
hún hefði tryggt hag hans með þess-
um hætti, en ég veit auðvitað ekki
fyrir víst hvort Magnús fékk bókina
yfirleitt hjá móður sinni.“
Skrifaðir þú bókina með ákveðinn
lesendahóp í huga?
„Nei, í raun ekki. Mig langaði til að
skrifa bók sem hægt væri að lesa upp
fyrir barn, sem stálpað barn réði við
að lesa sjálft en fullorðnir gætu líka
notið án þess að hafa barn sem
skálkaskjól fyrir lestrinum. Í þeim
skilningi er hún hugsuð sem fjöl-
skyldubók í anda t.d. bókanna
Kjarval eftir Margréti Tryggvadótt-
ur og Skrýtnastur er maður sjálfur
eftir Auði Jónsdóttur.“
Hvers vegna ákvaðst þú að láta
bókina þína enda í framtíðinni?
„Við vitum ekki nákvæmlega hve-
nær sagan hófst svo mér fannst við-
eigandi að maður hitti ekki akkúrat á
nútímann með endapunktinn. Ég
stóðst ekki mátið að leyfa bókinni að
komast á sýningu í nýbyggðu Húsi
íslenskra fræða.“
Ljósmynd/Sigurður Stefán Jónsson
Örlagasaga Rithöfundurinn Arndís Þórarinsdóttir skoðar Möðruvallabók í húsakynnum Stofnunar Árna
Magnússonar í íslenskum fræðum meðan tökumaður Sjónvarpsins fylgist með og fangar allt á upptökuvél sína.
„Talandi bækur sem kalla á mig“
- Arndís Þórarinsdóttir skrifaði örlagasögu Möðruvallabókar sem spannar 700 ár - Bókin nefnist
Bál tímans - „Ef ég átti tvo kosti þá valdi ég ávallt þann sem var meira spennandi fyrir frásögnina“
VIÐTAL
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Það eru nú ekki fleiri talandi bækur
sem kalla á mig og biðja mig að skrifa
sögu sína,“ segir Arndís Þórarins-
dóttir kímin þegar við ræðum nýjustu
bók hennar sem nefnist Bál tímans –
Örlagasaga Möðruvallabókar í sjö
hundruð ár. Bókin, sem Sigmundur
B. Þorgeirsson myndlýsir, kom út
þegar hálf öld var liðin síðan fyrstu
miðaldahandritinum var skilað til
Íslands frá Danmörku.
Hvernig atvikaðist það að þú skrif-
aðir bókina sem fyrstu persónu frá-
sögn Möðruvallabókar?
„Ég vildi að sagan væri persónuleg
og sjónarhornið líka. Mér þótti ekki
heppilegt að segja söguna út frá eig-
endum bókarinnar hverju sinni, sem
helgast af því hvað sögutíminn er
langur. Þannig hefði sögumaður
hvers kafla alltaf verið dáinn þegar
nýr kafli byrjaði með tilheyrandi
flækjustigi. Mér fannst því best að
nálgast efniviðinn þannig að hand-
ritið sjálft væri sögumaður og bókin
skáldaðar æviminningar.“
Innihaldið býsna spennandi
Hvað getur þú sagt mér um tilurð
bókar þinnar?
„Guðrún Nordal, forstöðumaður
Stofnunar Árna Magnússonar í
íslenskum fræðum, nefndi þá hug-
mynd við mig að gaman væri að gefa
út bók fyrir börn um handritaarfinn.
Ég japlaði svolítið á þeirri hugmynd
og á endanum dróst ég að þessum
langa tíma. Það er alveg ótrúlegt
hvað handritin hafa varðveist í allar
þessar aldir. Í bók minni langaði mig
ekki síst að fanga þennan langa til-
vistartíma handritanna og valdi því
að segja sögu eins handrits frá
ritunartíma og til okkar daga.“
Af hverju varð Möðruvallabók
fyrir valinu frekar en annað handrit?
„Í raun væri hægt að skrifa svona
bók um öll handritin, því þau hafa öll
lent í einhverjum svaðilförum sem við
ýmist vitum eða vitum ekki af. Ég