Skólablaðið - 15.11.1977, Blaðsíða 15

I iiicris C. Cacsaris consulibus redditis, acgre ab his impetratum esl summa tribunorum plebis contentione ut in senati
c\ lnieiis ad senatt m referretut, impetrari non potuit. Referunt consules de republica. L. Lentulus consul senatui r
del'ulurum pollicctur, si audacter ac fortiter sententias dicere velint; sin Caesarem tespiciant atque ejus gntiam seq
fecerint temporibu
amicitiam receptu
atque agat lenius,
Ponipeiiisque ade
orationem, non
libere senatus qua
causa; timere C
scnt^^Hv
arentur; ut verosenatus. PompeiuA eadern illa quae per Scipionem ostenderat agit; senatus virtjten constantiamque collaudat; copias suas exponit ; legionestllit deliberata re resoondent ^criptaque^tí ei
tublicae sc nonhabHB:se paratas decem; praeterea cogmtum compertumque sibi aiieno esse animo in Caesarcm milites neque iis posse peisuadeii utiexcederei, exercitus dbninerel; quae-^
ut supcrioribuseun|^Hndant aut sequantur saltem. De reliquis rebus ad senatum refertur : tota Italia dilectus habeatur; Faustus Sulla pro oraetore innon mtermissuros to i- e, F iipeiun,„ut JHe
^la^^.jd__U^^pecunja ull ex aerarjQ pompeio detur. Refertur etiarn de rege Juba ut socius sit aueta amicus; Marcellus \eioipsumet provincias et tegiones u 'iem s teteie
n^^^^^^^kegat. De Fausto impedit Philippus tribunus plebis. De reiiquis rebus senatus c 'lta perscribuntur. Provinciae<//>m iturussit defin'tre, ut, sipetC'to cons ati
consulares, reliquae praetoriae. Scipioni obvenit Syria, L.. Domitio Gallia. r - et Cotta privato consil'owo/i dare ne]u-- at\ stvrtmi p»l! ceri mt am
sortes dejiciuntur. In reliquas provincias praetores mittuntur. Neque expectar -ioribus annis acciderat,mittit; ipse aií lini cum tlaahpa legio tbus s
c^^Hin^^Hri(^^Ho>pulum feratur, paludatique votis nuncapatis exeunt. Consules, quod ante nurnquam, ex nrbe Tandern cmnibus teous oosessi, qu« i j m
io^ulum feratur, paludatique votis nuncapatis exeunt. Consules, quod ante
habent in urbe et Capitolio privati cos v. a omma vetustatis exempla. Tota It
;untur, e fanis tolluntur, omnia divina humanaqu'*. jctra permiscentur. Q'
borum injurtas inimicorum in se commemorat; a quibus deductuin ac de^
ujus ipse honorí et dignitati semper faverit adjutorque fuerit. Novum i’
mis notaretur atque opprimeretur, quae superioribus annis esset rest’
nem liberam reliquisse; Pompeium, qui amissa re^tituisse videatur bon
conjHrím u^^|^^Prb|^H cri^lBp'6'. HHH '' qul^BJ-'i''^:un^|t HH"c4HH'u operam magistratus, quid respublica detrimenti caperet,
Caes.iris cqllaudatiir. Misso ad vesperum senatu, omnes qui sunt ejus ordinis a Pompeio evocantur. L.audat promptos Pompeius atque ii ad arma sit vr catus, factum in perniciosis legibus, in vi tribunic'ia, in secessione populi, templi.
^ostc uni confitmai, segniores castigat atque incitat. Multi undique ex veteribus Pompei exördtibus spe praennorum atque ordinun? evocantur.surterioris aetatis exempla expiata Saturnini atque GraccH^H11 castbus docet; quarum rerum illo.t
mn Iti e > duabus 'eiiionibus quae simt traditae a Caesarc arccssuntur. Ccnt|.S<7i‘u.* urfes et ípsui-i comitium Iti'bu lis, centurioníhus, evocatis. nuila lex promulgata, non curr Dopulo agi coeptum, nu
On ís 'jnict cónsulum. necessarii Pompei atqje eorum oui veteres it^jggH^um C'^flMant in senatum cmn^^^mioruni vncib
et c-nic trsu teirentur tnfirmiores, dubii confirmantur. plerisque vero^^^^^^cnd^^H^^Hitur. Pollicetu
ad ^esare n, item L. Roscius praetor, qui de his rebus eum e^^H^^^Hendam spati
ab ímnullis sentertiae, ut legati ad Caesarem mittantur, qui volu^^^
ipns'lis, Scipionts Catonis opponitur. Catonem veteres inimicitiae^^Hirií^^HntMHcv^pulsae. Lentulus'
spc vxercitus ac pr u inciarum et regum appellandorum largitiombus^^HurHHH a^^H ^Hlam inter suos
i npcni redeat. Scifionem eadem spes provinciae atque exercituum se partiturum
qn Ijudiciorum metus, atque ostentatio sui et adulatio potentium, ^^H re^^Ha j.^^HcJ^^^Hplurimum po'eba
' os Caesaris incitatus et quod neminem dignitate secum exatHHvo^^H t0lH^H t^^H amicitia a\(^ÉtaB 'uncta- I:adei^^Halque eisde
inin ids in gratiam redierat, quorum ipse maximam partem illo
pen >tus, quas ab tf iere Asiae Syriaeque ad suam potentiam domrn
omi u raptim atqc.: turbate. Nec docendi Caesaris propinquis ejus^^^^^HVLr, i s i peric _____ _____
evtieni juiis intcrossionne retinendi, quod L. Sulia reliquer t, facultasTmjuUur, sed de sua salu e septimo die cogitare coguntur, juod i oeneriiium sidi pt'r contui. ITTn ab inimicis
v0//
numquam, ex ’irbe Tandem cmnibus ieous oosessi, quu ij m
rmaimperantur,/7í,íí/r, semoto a nulnibus loco. Ubi ia a Ci ‘
apud milites Venitur in eum locum quent Caesar delegit. ‘ *
dia atque ;f,ipcraturcm suu i Cn. Pompeium co, er,ai
^ -rttur, tumc ver•> paene ut feras circummunit >s , tl i
i 'ia itctcs confitcri.' or„ c t.lque obsecrare, / //
J » ■>test dcm(ssi\sune et subjettL'sime bxpot.it.
/ / v efiun tnuljs ojficium suutn praesHtiS
castbus docet; quarurn rerum illo temr
ssio facta. Hortatur, cuj. s Unperatoris du^ /-»
^^ananiamque pacaverint, ut ejus ^ r)
'^^Hfhanc enim initio tumultus evocavei. O A_ #
Cognita nt'.'if im vOih.wíate Ari'minun. Cy /
e^Hes ex hibernis evocat et subsequi jubet. Eo v
causa venerat, habere se a Pompeio ad eum pri. '' f j
ae reipublicae causa egerit in suam contumeliam vertat. Sempt. 'f , J
m quoque pro sua dignitate debere et studium et iracundiam suam -/
re se sperct, reipublicae noceat. Pauca ejusdem generis addit cum exc.
scius agit cum Caesare sibique Pompeium commemorasse demonstrat. Qua.
oneos nactus homines per quos ea quae vellet ad eum perferrentur, petit a.
tur sua quoque ad eum postulata deferre, si parfo labore magnas controversias sc.
_ primam fuisse d;gnitatem vitaque potiorem. Doluisse se quod populi Romani praes.
rqueretur, ereptoque semenstri imperio in urfciem retrahéretur, cujus absentis rationem haberiexercituii
-t pace/ti mnnia- exercitum suum, c*i
•'vitus mHites, duí por sw de ipsun
'ris consulibus redditis, aegri
m referretur, impetrari t
: audacter ac fortiter
^ ' ; consilium capti
m scntentiam
c (j » . ejus auxilium,
■/* • jus ore Pompei
J .nte de ea re ad ser
i decernere auderet;
.n, ereptis ab eo duab
iiam Calidi paucis fere t
.ronuntiatur"m se omnin
js, minis amicorum Pompe
.. ;at; si non faciat, eum advei
turbilentissimi superionbus temporibus tribuni plebis octavo denique mense suarum áctionum respicere az timerc consueiant. Decurri u. udproximis comitiis poy>uIus jussisset. Tamen hanc jacturam honoris sui reipublicae causa aequo animo tuliss'e; cum litleras ad senatum miserit.confestim de . .tercessione tribunorum. Dicui
,HUC) extremum atc ue ultim^m senatus consultum, :quo risi paene in ipso urbis incendit atque in desperatione omnium salutis latorur ut omnes ab exercitibus discedercnt, ne id quidem impetravisse. Tota Italia dilectus haberi, retineri legiones duas, quae ab se simulatione Caesaris collaudatur. Misso ad vesperum se|
JU UciaBH^^HIM^^^HH^H^^Hn^^^^MnÉÉÉMMÉkÉBMÉÉÉÉÉÉIMÉIÉuul'b 'MÉkkMkÉÉkÉÉMIÉHÉÉÍIMÍlkklÉÉkkÉÉMÍÉÉÉÉIkÉÉMÉÉÉÍÉMMÉÉÉBMIÉÉHMÉMMÉÉMMMMÉMÉ ad s
■l RJéHíTi [jlJi;iMHIIIIlKI]llllllirll».H'll
Aristóteles og Breoht. - nHarmleikur er þá
eftirlíking alvarlegrar og heillegrar atburða-
keðju, sem hefur ákveðna stærð til að bera. Mál
hans er listrænt, þannig að hverri tegund list-
bragða er beitt sérstaklega í einstökum hlutum
leiksins. Hann sýnir athafnir manna með leik, en
lýsir þeim ekki með frásögn, og með því að vekja
vorkunn og skelfingu nær hann að veita þessum
|tilfinningum útrás" (Aristóteles: Um skáldskapar-
jlistina, l449b; þýðing Kristjáns ímasonar).
Vlð hin frægu orð Aristótelesar, sem tilfærð
leru hér að ofan, er sosum ýmislegt að athuga.
(Sjá um helstu atriði þar að lútandi t.a.m. kafla
um harmleikinn í 8unda bindi Alfræðibókar heim-
spekinnar (Lbs.) í samantekt Morrisar nokkurs
Weitz.) Hins vegar er sú hugmynd óverjandi, að
hið naristótelska" leikhús hafi verið reist á
tálsýn. Experto orede! Enn fremur er fjarstæða,
að einhver ágætasta nýbreytni Brechts hafi verið
að koma fram með það sem hann kallaði Verfremdungs
effekt eða V-Effekt. En það er meðal annars að
valda eins konar sálrænni firð á milli áhorfenda
og þess, sem fram fer á sviðinu. Goðsagnir, grimu
og hljómlist voru þá V-áhrif í grískum harmleik,
svo og kórinn, dansar og tilburðir leikenda. En
allt laut þetta ákaflega flóknum lögmálum, mótuð-
um af ævagamalli hefð. Nefna má og þá vltaskuld,
að einnig kvenhlutverk voru skipuð körlum. Sann-
lega, áhorfendum var fullkunnugt um, að öll hlut-
verk voru leikin af aðeins þremur leikendum, - og
að hver leikur var samin í því skyni, að hann
hreppti fyrstu verðlaunin. Allt var þáttur afar
formfastrar samkeppni.
Exemplum. - Sérstök V-áhrif eru það, þegar
um er að ræða „leik í leiknum". Þetta er kunnugt
úr Hamlet, beitt í ýmissi mynd af Pirandello i
Sex persónum í höfundarleit og einnig notað af
fjölda annarra 20aldar höfunda, þeirra á meðal
Rolfi Hochhuth i Hermönnum. En hver sú hugmynd,
að þetta og þvílíkt hljóti ætíð að vera harmleik-
num óviðkomandi stafar af misskilningi - áþekkum
hinum djúprætta misskilningi Brechts. Girskur
harmleikur er allt annað en sjónhverfing. Þegar
Klýtemnestra þvingar Agamemnon til að ganga eftir 1
gullofnu ábreiðunum purpurarauðu, er það tilraun
til sviðssetningar - og lukkast teerilega. Slíkt
hið sama gildir um formála Prómeþeifs, sem gefur
því, sem á eftir fer, ögn af svipmóti „leiks í
leiknum".
tribi nis' lc' vacsarh yropinquis ejus spauun. ua u. ucc - Caesarem con
avennaq;xtremi juris intercessione retinendi, quod L. Suiia reliquerat, tacullas tri n ,educl posset [
ra urbent.0,,uinur quod uu turbuientissimi supcrioribus temporibus tribum plebis oq(fttiamque „iia|
legionescere ac tlmeve consuerant. Decurritur ad illud exttemum 3tqueuitimum o in Caesarem mi
aderi u.'\ncendj0 a;que in desperationc ornnium saiulis latorum autíac-ia numquamj^ dilecius habe
?k,ss'e^raelores.tribuniplebis.quiqueproconsuiibussintadurbem.nequidrespuffi enalculsi . t
rovmciaeperscribuntur a. d. vn. Id. lan. Itaque quinque pnmis diebus quibus haberiímitio 0aMia phílí"''15 sudc cu-lus ‘Pse honon et digm a sempcr taverit adjutorque tucr
consi.iiemulus biduo excepto comitiali, et de imperio Caesaris et de ampliss.mis \ 'er,ue expeciam. qaucntun ut tnbumcia intercess.o armis nocarecur ttque oppnmeretur. quaq.,as pertlne
icciderat deceínitur Profungiunt statim es urbe tribuni plebis seseque ad Caesarí. qt“>u ante id temudaia ommbus rebus tribunicia potesiaie tamen intercessionem bberam reliquidaia ac
' “. u.rbrexpectabatque suis lenissimis poslulalis responsa. si qua bominum aequitate ggSnTr^Onlbút rebus!!*!■"■ bU,m'.el‘am auae a"te habucrinl a<km'sse- Quotienscumque sit decretuwujib.
VII
Önot í Brecht. - Með nokkrum hættl hefur Brecht
liðlð sem á milli steins og sleggju. Hann vildi
örva hugsunina, en jafnframt verða valdur að
ákveðnum ,.stjómmálaviðburðum" (óþarft að fjöl-
yrða um þá). Honum mistókst hvort tveggja, enda
þótt nýbreytni hans sum hver og allar afurðir
hans séu náttúrlega ósköp ágætar. Sartre gekk
mun betur að skapa leikhús, sem fær fólk ,til um-
hugsunar: Felst ekki meiri skírskotun í Flekkuðum
höndum en jafnvel Ævi Galíleós? Og Hochhuth varð
ekki alllítlð ágengt, er hann knúði fjölda fólks
til að breyta afstöðu sinni til nokkurra meiri
háttar atburða þessarar aldar. Á tímum, þegar
áhrif alvarlegs leikhúss virtust fara þverrandi,
sýndi hann fram á, að leikritaskáld eru enn þess
megnug að vera vald, sem taka þarf tillit til.
Já, ekki er fyrir að synja, að Evripídes og fyrir-
rennarar hans tveir kynnu að hafa öfundað hann af
eim árangri.
BSI
Historia abscondita? - Skiptir það sköpum,
að Klýtemnestra er goðsagnapersóna? Þegar ég
nefni sem dæmi þetta kvendi, á ég aðeins við:
Kemur það málinu við, að efni grískra harmleikja
er næstum ævinlega sótt í goðsagnir? Jafnvel
þegar Evrípídes hugðist lýsa hneykslan sinni á
bræðravígum Pelopseyjarófriðar, færði hann ekki
Aþenlnga upp á svið, heldur Trjóukonur. Já, í
einu undantekningunni, sem fjallar um samtima-
viðburði og sækir efnivið sinn ekki í goðsagnir -
það er Persar eftir Aískhýlos -, er enginn Aþen-
ingur svo mikið sem nefndur á nafn: Ahorfandi
er staddur í kynlegri höfuðborg Persiu, sér dul-
arfulla Austurlandadrottningu og heyrir annarleg
nöfn hljóma sér í eyrum. En goðsagnir - þær verða
ekki griskum harmleik a§ falli.
lÉilniqiJJJjB
V
„Það er fullkomnað!" (Ésús Kristur). - Vart
jer_um að villast, að fyrrgreindra áhrifa gætir
|hjá Evrípídesi. Ef til vill sýnist hann nútima-
Ilegur einkum sakir þessa. En hvergi er unnt að
í finna þess stað hjá Aristóltelesi, sem beri í
Ibætifláka fyrir nafngiftirnar andaristótelskur
í ellegar andgrískur. Rétt eins og Goethe og Ibsen
höfðar Evrípides og þeir Grikkir ekki einvörðungu
til okkar, sem erum i nýjum skilningi fin-de-
|siecle-menn, sakir þess að hann er hafinn yfir
jtima. Heldur ber að leggja áherslu á þá miklu
margbreytni, sem leikurinn býr yfir. Aískhýlos,
Sófókles og Evrípídes voru sífellt að „framkvssma
Itilraunir": Oídípús er ein slík, Prómeþeifur
jer önnur og hinar díonýsku Bakkynjur hin þriðja.
Sama er að segja um Antígónu, Þrakíukonur og
Alkestis. Því er ekki þann veg farið, að grískur
harmleikur sé með einum hætti, sérlega nútíma-
legum. Kennimark hans er að eiga meira erindi til
fólks núna en obbinn af því sem ritað hefur verið
tvær síðustu aldir. A æviskeiði sínu kannaði
jsófókles svo margar leiðir til listsköpunar, að
eftirkomendur á 4ðu öld áttu þess engan kost að
Ikeppa við þvílíkt hugvit. Og þvi blasir við hvað
■hendir - jafnvel þótt „nútimamaðurinn" eigi í fór-
um sínum meðfætt eirðaleysi ásamt þrálátri hneigð
til tilraunastarfsemi.
VIII
III
Vegfarandinn og skuggi hans. - Brecht virðist
löngum hafa verið þess sinnis, að harmleikur
stefndi að vlllandi eftirlíkingu. En þegar hann
hafði veður af V-áhrifum í hinu forna leikhúsi,
bætti hann því í einu vetfangi við, að gömlu
V-áhrifln væru til þess ætluð „að útrýma öllum
afskiptum" úr atburðarrásinni og skapa tilfinn-
ingu fyrir hinu óhjákvæmilega. Walter prófessor
Kaufmann hefur leitt að því rök, að þessi tilgáta |
um hið óhjákvæmllega í klassískum harmleik sé út
í hött - „og Brecht hafi augljóslega staðið mun
nær óresteiu og Trjóukonum en hann hafi órað
fyrir".
VI
„Horváth er betri en Brecht" (Peter Handke). -
Það sem réttlætir Brecht er að hann er frábrugðlnn
öðrum - og þá líka frábrugðinn Horváth (auðvitað
stenst hin bemska fullyrðing Handkes engan veg-
inn). Mikilvægi Hochhuths er einnig i því fólgið,
að hann hefur reynt - og honum tekist - dálitið
nýtt. Sé unnt að rita harmleik nú á dögum, þé
hefur Hochhuth lánast það. Staðgengill hans er
frábrugðinn fyrri harmlelkjum, en ástæða „mikil-
vægi" hans er ekki sú sem dylst í hinu heldur en
ekki hæpna sæmdarheiti „kristilegur harmleikur".
[Nei, Staðgengillinn er ný gerð leikrits, þar sem
latburðir úr sögunni leysa skopleikinn af hólmi.
Der ewige Untergang. - Hvað um það, leikrita- 2
skáldum, praktísérandi um þessar mundir, er vænstI
að halda sig að skopleiknum. Erfitt er að skilja,j
hví skopleikir gætu ekki orðið fullt eins stór-
fengir og harmleikir. Og það að hlæja að heimsku
mannkynsins er ekki síður heimspekilegt en að
trega hana, - en að því er áhrif varðar, ef til
vill miður fallið til að bera ávöxt. Höfundur, er|
j spreytir sig é harmleik, líkist byggingarmeistaraj
sem langar að reisa gotneska kirkju: Annaðhvort
j er um að tala hreina eftirlíkingu ellegar máski
einhverja minniháttar breytingu, - en listrænt
|gildi er hið sama og í gæsamyndum J.Hafsteins..,
orum nietuseXempla cxpiata Saturnini atque Cracchorurn c<"<ib"s do'-et; quarum rerum^j f H
esaris mcitat^ e . nuMa )ex promukata non cum populo agi coeptum. nulla secessto faq^ perIerr
r:b!..S5!8» rempublicam fclidssime gesxermt oluvimaquc proelv secuntia fecennt ifWti et
im atque turbfc*e/í/.v existimutionent diemtatemque oh tntmicis defemiunt. onclamaní
is tntercessionne/fj jnitio tumulius evocaverat, reliquae nondum eonvenerant) sese rara,osslini ejus (
i i superioribus^t /efen£jcre Connita mi/itum voluntate Ariminum cum eí. legione profiiis^ ex vct
atque ultiV t reuquas teoi0nes e.x hibenus evocat et suhsequi jubet. to L. CansHxur. C
IV
I Incipit comoedia. - Meðal skopleikja getur
öllu færri snilldarverka. Þar sem Aristófanesi
tekst best upp, - þar verður ekki jafnað saman
við hina „Þrjá stóru". Skopleikir Shakespeares
eru ólíkt frumstæðari en harmleikir hans (þó tel
ég t.d. Ofviðrið eindregið ekki tll hinna fyrr-
Inefndu: Það er næsta harmskoplegt). Molibre, Shaw,
absúrdleikhúsið, - hvergi hefur skopleikurinn náð
|nokkru, sem hægt væri að nefna fullkomnun (já,
ekki einu sinni po polsku...). ðreyndir möguleikar
jverða ekki taldir. Það eru engin líkindi til að
jharmleikurinn blómgist næstu öldina, en ekki
;ótrúlegt að skopleikurinn muni gera það gott. -
bi per contum«/ií>^í//í/\ Js reliquo sermone confecto. cujus rei causu venerut. hubere se a Po*, in sec
^exercidbus11 oi Ve^e ^omPemm se Caesuri purgatum, ne eu quae reipublicae causa egerh in ^us 4,001
sintabducuef'omntpdu privatis nerpssifi'Jjnibus habuisse potioru. Caesavem quoque pro^J^Q^.
te omnia pati 'suam reipublicat d'millere neaue adco graviter trc.SC1 mimicis ut.. cutn ilJis n% mu,tes
e civitate to generis aduil cum exriLsa/tone Pompei conjuncu. Eadem fere alque eisdem- defende
fiant et jut Pompeium commemorosse demonstrat. Qiiap res et si n’hil ad levandas irHds ,eg>°n
Acceptis ma_________________________________*____________ . cuius re,
V
„Die Welt ist meine Vorstellung" (Sohopen-
hauer). - Æ, veistu, góðfús lesari, að hvað mér
viðvíkur, er þessu þveröfugt farið...
- Þ. E.
r-----n-------T—t ■ suu cnayue ctweum postulutu dejerre. si parvo utoore nwgnas c onuuversuts jracund“ JrVerfc ,r’ Sl ouncietur uiquc agat iemu„,
diem //mbus quae sunt traditae a Caesare arcessuntur. Comnletur urbs et tpsum c|Ubct. Eo I. Caes ... . ■ . pruwm fujsse digni/ntem vitw-P^ worem r»nfotw se quou ,k |abore magnas • - quo<j5enatus in urbe habebatur P0nhomími oenejicru t stbt per coittumelijm^'{,
lexare wQmnes amici eonsulum, necessarii Pompei atque eorum qui veteres inimicitia?>ad eum Pr^‘° /> jniinicis i’Xtorquerem,-. ereptoque sctnensfri imperio iti urbem refruhere/in\$st se quod prem senteníiam. uf primo M. Marcellus{,,,/S otwi'/js /'ionem haberi /ncue interfecti'.