Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2002, Page 137

Gísli Gunnarsson
Hverj ir áttu Austur-
land um aldamótin
1700’
Grein þessi byggist að hluta á fyrri
rannsóknum höfundar og annarra
fræðimanna sem sumar hverjar hafa
þegar verið birtar. Meginefni greinarinnar
er samt rannsókn á viðamikilli frumheim-
ild, jarðaskránni 1695, raunar var jarða-
skráin fyrir Múlasýslur skrifuð ári síðar eða
1696. (AM463 fol).1 2 Úr henni hefur grein-
arhöfundur unnið jarðeigendatal og aðrar
upplýsingar úr því; eigendum er skipt í
flokka eftir ríkidæmi, samfélagsstöðu og
búsetu. Við vinnu þessa var samhliða stuðst
mikið við ritin Ættir Austfirðinga og
íslenzkar æviskrár og Manntalið 1703.3
Einnig ber að nefna tvær prentaðar bækur
um jarðatöl og jarðabækur sem komu hér að
talsverðum notum, bók Björns Lárussonar
frá 1967 og bók Braga Guðmundssonar frá
1985.4
Björn Lárusson birti m.a. í bók sinni
1967 jarðamat og greiðslur landskulda og
kúgildaleigna sem hann vann úr jarða-
bókinni 1695/1696. Birti hann upplýsingar
um efni þessi fyrir hverja jörð á landinu
öllu. Hins vegar birti hann enga skrá um
eigendur jarða. Slíka skrá hef ég samið fyrir
Múlaþing 1696. Jafnframt er reynt að setja
jarðeignirnar í samhengi almennrar félags-
og hagsögu, einkum fyrir Austurland, og
sérstaklega spurt: Hvernig var félagsgerð
Austurlands um aldamótin 1700 í saman-
burði við félagsgerð annarra landshluta á
íslandi á þessum tíma?
Að rannsaka hverjir voru jarðeigendur
felur ekki aðeins í sér könnun á eignarhaldi
heldur einnig á mannlífi, t.d. fjölskyldum
og viðgangi ætta. Til dæmis var þá forsenda
þess að mega ganga í hjónaband að hafa að-
1 Grein þessi er að miklu leyti eíhisiega samstæð iyrirlestri sem fluttur var að fræðasetrinu Skriðuklaustri 18. mars 2001.
2 AM 463 fol. Múlasýslur. Jarðabókahandrit 1695-1696. Ljósrit í eigu Stofnunar Árna Magnússonar á íslandi.
3 Einar Jónsson: Ættir Austfirðinga I-VIIl. Jakob Einarsson samdi nafnaskrá. Einar Bjarnason og Benedikt Gíslason sáu um
útgáfuna. Reykjavík 1953-1968. íslenzkar æviskrár frá landnámstímum til ársloka 1940. I-V. Tínt hefur saman Páll Eggert Ólason.
Reykjavík 1948-1952. Manntal á Íslandi árið 1703 ásamt þrem sýslum 1729. Reykjavík 1924-1947.
4 Björn Lárusson: The Old Icelandic Land Registers. Lund 1967. Bragi Guðmundsson: Efnamenn og eignir þeirra um 1700.
Reykjavík 1985.
135