Morgunblaðið - 31.12.2021, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 31.12. 2021
Þegar íslenska knattspyrnuárið 2021 er gert
upp er af mörgu að taka. Aldrei sem áður
voru það þó ekki afrek íþróttafólks á knatt-
spyrnuleikvangnum sem vöktu hvað mesta at-
hygli heldur gjörðir þeirra utan vallar og þá
ekki síður viðbrögð Knattspyrnusambands Ís-
lands vegna þeirra.
Óhætt er að segja að stungið hafi verið á
kýli í íslensku samfélagi þegar upp komst að
forysta KSÍ hefði búið yfir vitneskju um að
leikmenn íslenska karlalandsliðsins í fótbolta
hefðu verið sakaðir um kynferðisofbeldi án
þess að aðhafast í málinu. Fleiri frásagnir um
ofbeldi af hálfu landsliðsmanna komu í kjöl-
farið upp á yfirborðið og mikil umræða hófst
þar sem KSÍ var meðal annars sakað um
þöggun, gerendameðvirkni og síðast en ekki
síst kvenfyrirlitningu.
Ég ætla ekki að eyða tíma lesenda í að
rekja atburðarásina sem upphófst í þaula
enda er flestum kunnugt hvað gengið hefur á
í íslenska knattspyrnuheiminum síðustu mán-
uði.
Sögur af kynferðisofbeldi innan íþrótta-
hreyfingarinnar eru þó ekki nýjar af nálinni
en í ársbyrjun 2018 skrifuðu hátt í fimm-
hundruð íþróttakonur undir yfirlýsingu og
samantekt á sögum af kynferðislegri áreitni
og ofbeldi. Voru gerendur ýmist þjálfarar,
dómarar, stjórnarmenn, sjúkraþjálfarar eða
aðrir iðkendur. Sagði í yfirlýsingunni að kyn-
bundið ofbeldi, áreitni og mismunun væri
vandamál í heimi íþróttanna.
Ljóst er að kynferðisofbeldi einskorðast
hvorki við knattspyrnumenn né íþróttahreyf-
inguna, heldur er um umfangsmikið vandamál
að ræða sem er uppi í flestum samfélögum.
Hins vegar hefur menningin sem þrífst innan
íþrótta, og ekki síður knattspyrnuheimsins,
það orð á sér fyrir að vera karllæg. Hefur því
umræðan undanfarnar vikur að miklu leyti
beinst að þessari menningu sem gjarnan hef-
ur verið kennd við búningsklefana, svæði sem
er konum með öllu óaðgengilegt.
Ekki eru allir á sama máli um að hve miklu
leyti kvenfyrirlitning þrífist enn innan knatt-
spyrnuheimsins, enda er það eflaust mismun-
andi milli landa, samfélaga og síðast en ekki
síst knattspyrnufélaga. Ég fagna öllum þeim
framförum sem hafa átt sér stað undanfarin
ár og vil síður en svo gera lítið úr þeim. Hins
vegar get ég ekki tekið undir þau sjónarmið
að karllægni og kvenfyrirlitning séu með öllu
horfin úr heimi knattspyrnunnar.
Þriðjungur iðkenda kvenkyns
Í gegnum tíðina hafa líkaminn og líkamlegt
atgervi verið órjúfanlegir þættir í sköpun
karlmennskunnar. Keppnisskap, styrkleiki,
drengskapur og vöðvakraftur eru meðal
þeirra eiginleika sem hér áður fyrr voru taldir
einkenna „alvöru“ karlmann. Hafa íþróttir því
reynst mikilvægar í þessu samhengi sem vett-
vangur fyrir karlmannlega sýndarmennsku -
og þá sérstaklega knattspyrna sem er óum-
deilanlega vinsælasta íþrótt heims í dag.
Að sama skapi hefur sögulega reynst erfitt
fyrir konur og „ókarlmannlega“ karlmenn að
taka þátt í að móta menninguna sem þar
finnst. Í dag er um þriðjungur knatt-
spyrnuiðkenda á Íslandi kvenkyns, og hallar
enn frekar á hlutfall kvenna í öðrum hlut-
verkum innan knattspyrnuhreyfingarinnar, til
að mynda í stjórnum eða þjálfarastöðum. Er
hlutfall kvenna þá nokkuð hátt hérlendis mið-
að við nágrannaþjóðir okkar.
Karlmannleg gildi hafa því lengi verið í há-
vegum höfð í þessari íþrótt og karlmennsku
staðalmyndir, sem mætti skilgreina sem
íhaldssamar, reynst lífseigar.
Í þessu samhengi hefur hinsegin karl-
mennska, sem gjarnan er tengd við kvenleika,
orðið tabú en ærandi þögn ríkir í stærstu
knattspyrnudeildunum hvað varðar samkyn-
hneigða karlmenn og aðra sem skilgreina sig
ekki sem sís og gagnkynhneigða. Þá hefur
enginn atvinnumaður í knattspyrnu á Íslandi
frá upphafi komið opinberlega „út úr skápn-
um“ en þess ber að geta að samkynhneigð
meðal knattspyrnukvenna er ekki bara þekkt
heldur nokkuð algeng, bæði hérlendis og er-
lendis. Virðist vandamálið því ekki felast í
kynhneigð íþróttafólks heldur hommalegri
hegðun meðal knattspyrnumanna.
Mikilvægi gildanna jafnvel aukist
Til eru margar útskýringar innan fræða-
heimsins á tregðu knattspyrnuheimsins til
breytinga. Hafa meðal annars verið færð rök
fyrir því að íþróttaleikvangurinn sé einn af
þeim fáu vettvöngum þar sem karlmenn sem
eru í undirokaðri stöðu innan þjóðfélagsins, til
að mynda vegna fjárhags eða þjóðernis, fái
tækifæri til að sýna fram á karlmannlega
ímynd og mögulega öðlast með þeim hætti
aukna virðingu og völd.
Enn aðrir hafa bent á að gildi karlmennsk-
unnar hafi hlotið aukið mikilvægi innan fót-
boltans samhliða því sem skrifstofustörfum
hefur fjölgað og líkamlegt atgervi karla misst
mikilvægi sitt á atvinnumarkaðnum sem og
öðrum vettvöngum samfélagsins.
Þá hefur knattspyrnuheiminum einnig ver-
ið líkt við það sem mætti kalla hálf lokaða
stofnun þar sem ákveðnar reglur, hefðir og
venjur ríkja óháð stærra samfélagi. Þeir sem
fylgja reglunum uppskera félagslega við-
urkenningu og virðingu jafningja. Þeir sem
fara gegn þeim er refsað. Viðhelst menningin
fyrir vikið.
Rannsóknir greina breytt viðhorf
Að því sögðu tel ég einnig mikilvægt að minn-
ast þess sem vel hefur farið en líkt og áður
hefur komið fram hafa einnig átt sér stað
miklar framfarir á þessu sviði, sem ber ekki
að hunsa.
Á liðnu ári var fyrsta konan kosin í embætti
formanns KSÍ, Vanda Sigurgeirsdóttir, og er
hún jafnframt fyrst kvenna til að sinna for-
mennsku í aðildarsambandi UEFA. Fjöl-
miðlaumfjöllun um knattspyrnu kvenna hefur
aukist jafnt og þétt og áhugi á henni samhliða
því. Meiri áhersla er nú lögð á kynhlutlausa
búningsklefa í uppbyggingu nýrra íþrótta-
mannvirkja ásamt því að menntun og fræðsla
meðal þjálfara um málefni hinsegin sam-
félagsins hefur aukist til muna og er á stefnu-
skránni að bæta hana enn betur.
Þá hafa rannsóknir innan félagsvísinda
einnig greint breytt viðhorf meðal iðkenda,
þjálfara og stuðningsmanna hvað varðar for-
dóma gagnvart hinsegin karlmönnum í fót-
bolta.
Að lokum hafa fjórir starfshópar verið skip-
aðir til að skoða verkferla og vinnulag innan
KSÍ og koma með tillögur til úrbóta svo sag-
an endurtaki sig ekki. Meðal annars einn sem
hafði það hlutverk að rýna í viðhorf og menn-
ingu knattspyrnuheimsins og liggja tillögur
þess hóps nú þegar fyrir.
Ég bind vonir við að þessi jákvæða þróun
haldi áfram og að sama skapi vil ég vara við
því viðhorfi að vandamálin leysist af sjálfu
sér. Nauðsynlegt er að grípa til aðgerða enda
þolinmæði margra á þrotum.
Knattspyrnusamband Íslands hefur legið undir mikilli gagnrýni undanfarna mánuði.
Morgunblaðið/Unnur Karen
Konur haf verið að sækja í sig veðrið innan knattspyrnuhreyfingarinnar með góðum árangri.
Morgunblaðið/Kristinn Magnúss
Gildi karlmennskunnar hafa lengi verið í hávegum höfð í heimi knattspyrnunnar.
Morgunblaðið/Eggert
Um karlmennsku og knattspyrnu
Þrátt fyrir miklar framfarir á sviði jafnréttis markast heimur knattspyrnunnar enn af mikilli karllægni og hallar þar verulega á
hlut kvenna og hinsegin karlmanna. Menningin er djúpstæð og eru því breytingarnar sem eiga sér nú stað löngu tímabærar.
HÓLMFRÍÐUR MARÍA
RAGNHILDARDÓTTIR
er blaðamaður á Morgunblaðinu og mbl.is. Hún
útskrifaðist nýlega með BA-próf í mannfræði.
Enn aðrir hafa bent á að gildi
karlmennskunnnar hafi hlotið aukið mik-
ilvægi innan fótboltans samhliða því sem
skrifstofustörfum hefur fjölgað og líkamlegt atgervi
karla misst mikilvægi sitt á atvinnumarkaðnum
TÍMAMÓT: VANDA SIGURGEIRSDÓTTIR VAR KJÖRIN FORMAÐUR KSÍ FYRST KVENNA
’’