Morgunblaðið - 31.12.2021, Blaðsíða 26

Er hægt að sigrast
á nýlendustefnunni?
26 MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 31.12. 2021
Þegar ég ólst upp í bænum Arlit í Níger unnu
margir hinna fullorðnu í kringum mig í námum.
Þetta var á tíunda áratugnum, löngu áður en
mig dreymdi um að semja tónlist og spila á gít-
ar. Ég man eftir að sjá námuverkamennina,
sem unnu langa daga neðanjarðar og komu
heim á kvöldin, veikjast. Vegna geislunar í úr-
aníumnámum þróuðu margir verkamannanna
með sér sjúkdóma eins og öndunarerfiðleika,
lungnasjúkdóma og lömun. Ég minnist þess að
konurnar fengu ýmis einkenni líka og mikið var
um fyrirburafæðingar. Krabbamein var einnig
algengt, ekki aðeins hjá körlum og konum,
heldur líka hjá börnum.
Níger er fátækt land, en ríkt að auðlindum.
Þegar Frakkland lokaði sínum eigin námum ár-
ið 2001 tóku úraníumnámurnar í Níger við, en
þær hafa verið starfræktar frá seinni hluta sjö-
unda áratugarins. Í dag eru það stórfyrirtæki
sem grafa, mörg hver í meirihlutaeigu frönsku
ríkisstjórnarinnar. Ein af fáum leiðum Níg-
erbúa til að fá fasta launavinnu er að vinna fyrir
þessi námufyrirtæki.
Skilningur á umfangi námuiðnaðarins og
hvernig hann hefur áhrif á Níger er að skilja
nýlendustefnuna í reynd. Frakkland er ekki
lengur í landi mínu að nafninu til því við fengum
sjálfstæði 1960, en áhrif þess eru enn mikil. Í
Níger tölum við frönsku, notum franska mynt,
vinnum fyrir frönsk fyrirtæki og þrælum í nám-
unum þar sem við náum í dýrmæti úr auðlind-
um landsins sem eru flutt til Frakklands. Að
mörgu leyti erum við sjálfstæð þjóð aðeins að
nafninu til.
Daglegt líf í Níger er ekki svo frábrugðið því
sem var í æsku minni. Það er jafnvel sambæri-
legt við það sem það var þegar Frakkar byrj-
uðu að bora eftir úraníum hérna á sjöunda ára-
tugnum. Tilvera okkar snerist um að útvega
útflutningsvarning til Frakklands – ódýrt
vinnuafl, varning, náttúrulegar auðlindir – og
hlutverk okkar hefur ekki breyst. Okkar dýr-
mætasta auðlind, úraníum, er eign Frakklands,
allavega á pappírunum, og er sent þangað. Ef
við hefðum unnið þessar námur sjálf gætum við
hugsanlega haldið einhverjum gróða heima fyr-
ir. Samkvæmt mannþróunarvísitölu Sameinuðu
þjóðanna, sem mælir lífsgæði þjóða með því að
greina heilsu íbúanna, menntunarstig og
tekjur, var Níger neðst á listanum yfir 189 lönd
og landsvæði.
Nú gæti einhver haldið að okkar gjöfulu nátt-
úruauðlindir hefðu gefið okkur starfhæft og
jafnvel þróað rafmagnskerfi. En á meðan úr-
aníum frá okkur knýr stóran hluta kjarn-
orkurafmagnsins sem Frakkar nota, þurfum
við að flytja inn stóran hluta rafmagns okkar
frá Nígeríu, sem er líka fyrrverandi nýlenda.
Það virðist sem við sjálf séum það síðasta sem
hugsað er um.
Ég ólst upp við að læra að spila á heimasmíð-
aðan gítar úr tré og hjólavír. Þegar ég loksins
fékk alvöru gítar, tengdi ég hann við magnara
sem var knúinn af rafhlöðum. Reyndar nota ég
ennþá magnara með rafhlöðum. Eftir að hafa
gefið út margar plötur og farið í margar tón-
leikaferðir á ferlinum, get ég enn ekki treyst á
rafmagnið í Níger þegar ég vil spila tónlist
mína. Ólíkt bandarískum og evrópskum tónlist-
armönnum getur hljómsveitin mín ekki stungið
hljóðfærum sínum í samband við rafmagn. Síð-
an er það að komast á milli tónleikastaða þar
sem námugöturnar sem voru lagðar milli bæj-
anna sem spruttu upp í kringum námur Frakk-
anna eru ekki upp á marga fiska. Þegar við
hljómsveitin mín heimsækjum Bandaríkin tek-
ur það okkur minna en fimm klukkustundir að
ferðast 200 mílur milli New York og Boston.
Fjarlægðin milli Arlit og Agadez í heimahéraði
mínu er 50 mílum styttri, en ferðalagið er 10
klukkustundum lengra. Arlit og Niamey, höf-
uðborg Níger, eru í 750 mílna fjarlægð, en að
ferðast þar á milli krefst þess að maður gisti yf-
ir nótt á leiðinni, ef ekki tvær nætur. Þessi
staða er kannski ekki mest áberandi áminn-
ingin um nýlenduarfinn sem Frakkar skildu
eftir sig, en maður finnur strax fyrir henni.
Nýlendustefnan er þema sem ég vinn mikið
með í tónlist minni. Nýja platan mín, „Afrique
Victime“, er pólitískasta platan mín til þessa.
En vandamál Níger eru fleiri en ég kem fyrir á
einni plötu. Nærvera stríðsvéla Frakka, skrið-
drekar þeirra, drónar og vopn – eru eins og
merkimiði lands okkar. Hryðjuverkasamtökin
Boko Haram sem eiga upptök sín í Nígeríu hafa
læðst inn í Níger og eru stöðugt sýnilegri. Síð-
asta sumar voru 16 hermenn í Níger myrtir af
liðsmönnum Boko Haram. Á meðan lágu vopn
Frakka ónotuð.
Fólk spyr mig oft hvernig hægt sé að aðstoða
Níger og hvort það sé hægt að sigrast á ný-
lendustefnunni. Ég er ekki bjartsýnn. Þrátt
fyrir að franski fáninn blakti ekki í Níger leng-
ur er sannleikurinn sá að land mitt heldur
áfram að vera auðlindanýlenda fyrir Frakka út
af námum okkar. Það er engin augljós leið út úr
fátæktargildrunni og á hverjum degi verður
nærvera Frakka og áhrif þeirra meiri og sam-
tvinnaðri þjóðarsál okkar.
Nýlendustefnan er ennþá við lýði í Níger því
henni hefur verið leyft að lifa. En að komast
undan nýlendustefnunni er ekki vandamál sem
Nígerbúar eiga að leysa sjálfir. Það er ekki
neitt sem við getum gert sjálf og ætti heldur
ekki að vera það. Ég geri það sem ég get með
tónlist minni, en ég get bara magnað upp mín
eigin skilaboð – skilaboð sem ég spila með
rafhlöðuknúnum magnara því ekki er hægt að
treysta á rafmagnið.
Ástandið í Níger mun ekki breytast fyrr en
Frakkar gangast við sínu eitraða hlutverki sem
þeir hafa gegnt í því að móta land mitt og viður-
kenna hræðileg áhrif áframhaldandi nærveru
sinnar, ekki síst í ljósi þeirra miklu áhrifa sem
þeir hafa enn í landinu. Frakkar þurfa orku frá
okkur til þess að knýja áfram sitt þjóðfélag, en
á sama tíma höfum við enga orku sjálfir. Það er
mál að eitthvað breytist.
©New York Times Syndicate og Mdou Moctar.
Menn úr frönsku útlendingaherdeildinni vakta hirðingjabúðir í Liptako-Gourma í Norðaustur-Malí skammt frá landamærum Níger í febrúar 2020.
Finbarr O’Reilly fyrir The New York Times
Anne Lauvergeon (t.v.), fyrrverandi forstjóri franska kjarnorkufyrirtækisins Areva, situr við hlið Seyni
Oumarou, fyrrverandi forsætisráðherra Níger, Alain Joyandet, samvinnuráðherra Frakklands, og Ma-
madou Tandja, fyrrverandi forseta Níger, við vígslu mikillar úrannámu í norðurhluta Níger í maí 2009.
Boureima HAMA/AFP/Getty Images
Níger varð sjálfstætt ríki 1960, en áhrif Frakka svífa enn yfir.
MDOU MOCTAR
er lagahöfundur og tónlistarmaður frá Agades í Níg-
er og einn fyrsti tónlistarmaðurinn sem er þekktur
fyrir að nýta sér hefðbundna Tuareg-gítartónlist í
flutningi sínum á rafvæddri nútímatónlist. Leið hans
til frægðar var óvenjuleg, aðdáendur hans skiptust á
símum og minniskortum með tónlist hans. Nýjasta
plata hans er „Afrique Victime“ sem kom út 2021.
Þrátt fyrir að franski fáninn blakti ekki í
Níger lengur er sannleikurinn sá að land
mitt heldur áfram að vera auðlinda-
nýlenda fyrir Frakka út af námum okkar.
TÍMAMÓT: MACRON FRAKKLANDSFORSETI REYNIR AÐ BÆTA ERFIÐ SAMSKIPTI VIÐ FYRRI NÝLENDUR
’’