Morgunblaðið - 31.12.2021, Síða 56

56 MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 31.12. 2021
Enginn veit nákvæmlega tölu þeirra nafnlausu Afr-
íkubúa sem hafa látist við að reyna að komast yfir
Miðjarðarhafið. Þeir sem ná ekki áfangastað eru yf-
irleitt ekki nefndir í tölfræði um farandmenn, held-
ur er fjöldinn áætlaður út frá þeim hópum fólks sem
strandgæslur í Suður-Evrópu og Norður-Afríku
bjarga. Þær tölur benda til þess að þúsundir afr-
ískra farandmanna, konur, menn og börn, drukkni
árlega. Aftast á þessari keðju mannlegrar örvænt-
ingar er síðan fólkið sem jarðar þessa farandmenn,
eða sundurtættar líkamsleifar þeirra eftir að
grimmar öldur Miðjarðarhafsins hafa skolað þeim
upp á strendurnar.
Einn slíkur staður er Zarzis í suðausturhluta
Túnis þar sem alsírski listamaðurinn June Rachid
Koraichi ákvað að búa til kirkjugarð með blómstr-
andi appelsínutrjám og jasmínilmi, sem hann kallar
Afríska garðinn. Ég hef ekki séð þennan kirkjugarð,
en fallegar lýsingarnar á honum slógu mig þegar ég
las um hann í Le Monde þar sem blaðamaðurinn
benti á gula og græna bolla sem settir voru á hvítar
grafirnar til þess að safna regnvatni og draga að sér
fugla. Koraichi býr til þessa paradísarfegurð handa
þeim sem að hans sögn voru „fordæmdir af hafinu“
sem eins konar sárabót fyrir allar þær þjáningar
sem fólkið gekk í gegnum þar til það fórst. Garður-
inn er nánast fullur og er lýsandi dæmi um þessa
hræðilegu nútímamannfórnir.
Það eru mörg hættuleg landamæri í heiminum
eins og Rio Grande-fljótið sem skilur að Mexíkó og
Bandaríkin og kostar fjölmörg mannslíf árlega. En
Miðjarðarhafið er langhættulegast. Að mati
Alþjóðasamtaka farandmanna hafa yfir 20 þúsund
Afríkubúar dáið eða horfið í Miðjarðarhafið undan
ströndum Grikklands og Tyrklands á leið sinni frá
Mið-Austurlöndum eða austanverðri Afríku.
Allir þykjast vita hvers vegna fólk frá suðrinu
sækir norður á bóginn. Við gefum okkur að þetta
farandfólk velji að yfirgefa heimili sín því suðrið sé
óbyggilegt, sé stjórnlaust og að þar sé engin samúð
með fátækum. Norðrið er líka þannig, en við ímynd-
um okkur að farandfólk trúi því ekki. Þetta fólk frá
Afríku sunnan Sahara og Norðaustur-Afríku, sem
margt er ungt, hættir lífi sínu fyrir ferðalagið til
Evrópu og frá Líbíu siglir það þvert yfir Miðjarðar-
hafið og dreymir um að þurfa ekki bara að þrauka
heldur að geta lifað lífinu og búið fjölskyldum sínum
framtíð. Ferðalagið getur tekið mörg ár.
Þekkt sena í bandarískum hamfaramyndum sem
er fyrirboði heimsendis hefur alltaf setið í mér: Raf-
magnið fer. Ekkert rennandi vatn. Ekkert fæðu-
öryggi. Engir spítalar. Augnablikið þegar allar
þessar grunnstoðir eru horfnar, sem við tökum
varla eftir á meðan við njótum þeirra. En á sama
tíma er þessi birtingarmynd í skáldskapnum hvers-
dagslegur veruleiki hálfrar heimsbyggðarinnar.
Milljarðar fólks sem býr við hungurmörk eru í raun
að þrauka það sem ekki væri hægt að kalla annað en
lifandi martröð. Það er dagleg barátta að geta borð-
að, drukkið, baðað sig og klætt.
Farandmennirnir sem ákveða að flýja ógnaröld
þessarar fátæktarbaráttu vita að það er til heimur
þar sem lífið er ekki stöðug barátta við að lifa af
daginn. Þetta er fólkið með skýra sjón en er á sama
tíma blindað af voninni og horfir til norðurs sem
andstæðunnar við veruleika þess og eygja þar líf
þar sem friður og ró og gott líf bíður þeirra sem vilja
vinna. Þeir sem Miðjarðarhafið drekkti áður en þeir
náðu til áfangastaðar dóu áður en þeir gátu glatað
voninni um góða lífið í norðri, en það er spurning
hvort þeir sem náðu áfangastað en eru geymdir í
geymslustöðvum í Suður-Evrópu eða Norður-
Afríku haldi enn í vonina.
Er það einhver lausn að spyrja hverjir beri
ábyrgð á þessum harmleik? Ábyrgð stjórnvalda
bæði í norðri og suðri er samtvinnuð á þann hátt að
hvorir um sig geta fært fram skotheld rök sem firra
þá allri ábyrgð: Hefur suðrið ekki verið fórnarlamb
meðan norðrið fór þar um ránshendi? Og hefur
norðrið, hvort sem við viljum segja það eða ekki,
verið þeir sem björguðu flóttamönnunum úr sjávar-
háska Miðjarðarhafsins og björguðu þeim þannig
frá votri gröf?
Það er algild siðferðisregla – „skilyrðislausa
skylduboðið“ – sem 18. aldar heimspekingur setti
sem kjarna sinnar siðferðispeki: „Komdu aldrei
fram við nokkra manneskju, sjálfan þig eða aðra,
einungis sem meðal, heldur ávallt um leið sem til-
gang.“
Við getum þakkað þessa reglu tímamótaverki
Immanuels Kants: „Grundvelli að frumspeki sið-
legrar breytni“. Allir þeir sem bjarga lífi farand-
manna, ekki bara í Miðjarðarhafinu heldur um allan
heim, lifa í samræmi við þessa grundvallarreglu
Kants, bæði í hugsun og verki. Þeir eiga ekki ein-
göngu skildar þakkir og virðingu heldur einnig góð-
an stuðning alþjóðasamfélagsins. Í þessu samhengi
er það þessum einstaklingum að þakka, hvort sem
þeir eru studdir af góðgerðarsamtökum eða stofn-
unum Sameinuðu þjóðanna, að Miðjarðarhafs-
svæðið geti haldið áfram að vera vagga evrópskrar
siðmenningar en ekki gröf þess.
Listamenn og hugsuðir eins og Rachid Koraichi
eru hér til að vekja okkur til umhugsunar. Kirkju-
garðurinn hans er ekki eingöngu virðingarvottur
fyrir farandmennina sem fórust í Miðjarðarhafinu
og aðstandendur þeirra, heldur einnig listaverk sem
talar til okkar, betur en hundrað ræður, um sorgina
sem norðrið og suðrið verða að deila saman. Ef við
hugsum um fegurð garðsins í hjörtum okkar mun
Afríkugarðurinn ljúka upp augum okkar um að-
stæðurnar sem farandmenn heimsins búa við. Gjaf-
mildi og samstaða eru ekki tálsýnir: Þær búa bæði í
samfélögum norðursins og einnig í suðrinu.
Afríkugarðurinn minnir okkur á að það eina sem
forðar mennskunni frá sameiginlegu skipbroti er að
neita að horfa aðgerðalaus á þjáningar annarra.
©New York Times Syndicate og David Diop.
Alsírski listamaðurinn Rachid Koraichi í kirkjugarðinum fyrir farandmenn, sem hann
kallar Le Jardin dAfrique eða Afríska garðinn, í suðausturhluta Túnis.
Fathi Nasri/Agence France-Presse Getty Images
Farandmenn biðu ítölsku strandgæslunnar í drekkhlöðnum árabáti skammt frá
eyjunni Lampedusa í Miðjarðarhafinu í ágúst 2021.
Juan Medina/Reuters
Hversu mikil er mennska okkar?
Kirkjugarður í Afríku lýkur upp augum okkur fyrir hættunum sem farandmenn heimsins ganga í gegnum.
DAVID DIOP
er fransk-senegalskur rithöfundur og fræðimaður
sem hlaut alþjóðlegu Booker-verðlaunin 2021 fyrir
skáldsögu sína „At Night All Blood is Black“.
Farandmennirnir sem ákveða að flýja
ógnaröld þessarar fátæktarbaráttu
vita að það er til heimur þar sem lífið
er ekki stöðug barátta við að lifa af daginn.
TÍMAMÓT: YFIR 1.400 MANNS LÉTUST AÐ TALIÐ ER VIÐ AÐ REYNA AÐ KOMAST YFIR MIÐJARÐARHAFIÐ 2021
’’
Farandmenn, sem voru stöðvaðir á bátkænum á Miðjarðarhafinu, komu til hafnar í Malaga á Spáni 2018.
Jon Nazca/Reuters