Bjarmi - 01.12.2016, Blaðsíða 52

HALLGRÍMSKVER
Ljóð og laust mál
ÁRIÐ 2014 KOM ÚT BÓKIN HALLGRÍMSKVER, LJÓÐ OG LAUST MÁL, í TILEFNI 400
ÁRA MINNINGARAFMÆLIS SR. HALLGRÍMS PÉTURSSONAR (1614-1674). BÓKIN ER 382
BLS. AÐ STÆRÐ, OG í HENNI ER ÚRVAL RITVERKA HALLGRÍMS BYGGT Á FRÆÐILEGRI
HEILDARÚTGÁFU Á VERKUM HANS, SEM UNNIÐ HEFUR VERIÐ AÐ HJÁ STOFNUN
ÁRNA MAGNÚSSONAR í ÍSLENSKUM FRÆÐUM UM ÁRABIL.
ÓLAFUR Þ. HALLGRÍMSSON
Að heildarútgáfunni hafa unnið: Margrét
Eggertsdóttir, Svanhildur Óskarsdóttir,
Kristján Eiríksson, Þórunn Sigurðardóttir
og Karl Óskar Ólafsson. Eru textarnir í
Hallgrímskveri byggðir á rannsóknum
þeirra og niðurstöðum. Hér er því um
fræðilega útgáfu að ræða á verkum
Hallgríms, sem farið hefur um hendur
sérfræðinga og teija má með nokkurri
vissu, að séu eftir hann, en sem kunnugt
er, hefur Hallgrími stundum verið eignað
fleira en hann hefur raunverulega ort.
Margrét Eggertsdóttir sá um útgáfu
Hallgrímskvers og ritar hún ítarlegan
formála að bókinni, þar sem hún rekur
æviferil Hallgríms. Einnig ritar hún um
sérhvert Ijóð og laust mál bókarinnar.
Fjölbreyttur kveðskapur
Flestir landsmenn þekkja nafnið Hallgrímur
Pétursson og Passíusálma hans sem og
sálminn Um dauðans óvissan tíma, Allt
eins og blómstrið eina, sem sunginn er við
velflestar útfarir á íslandi enn í dag.
En Hallgrímur kom víða við í skáldskap
sínum, eftir hann liggur fjölbreyttur
kveðskapur og ritsmíðar, hátt á annað
hundrað sálma og kvæða auk fjölmargra
lausavísna og tveggja guðræknisrita í
lausu máli. Ljóðagerð hans spannar mörg
svið.
Hann orti sálma og tækifæriskvæði,
heilræðakvæði, erfiljóð, hverfulleika- og
heimsádeilukvæði, gamankvæði og
rímur, svo nokkuð sé nefnt.
Sýnishorn af öllum þessum kveðskap
má finna í Hallgrímskveri, einnig af lausu
máli skáldsins.
Nær ekkert af kveðskap Hallgríms
er nú varðveitt í eigínhandriti utan
Passíusálmarnir, sem varðveittir eru í
handritinu JS 337 4to á Landsbókasafni
- Háskólabókasafni, sem almennt er
talið að sé handritið, sem Hallgrímur
sendi Ragnheiði Brynjólfsdóttur, bisk-
ups í Skálholti, „Anno 1661 in Majo“,
eins og hann ritaði sjálfur í tileinkun til
hennar.
Passíusálmarnir
Passíusálmarnir eru sem kunnugt er
fimmtíu sálmar ortir um pínu og dauða
frelsarans, Jesú Krists.
Sálmarnir voru fyrst prentaðir á Hólum
árið 1666 að undirlagi Gísla biskups
Þorlákssonar, frænda Hallgríms, en áður
hafði Hallgrímur sent nokkrum vinum
sínum handrit af sálmunum til kynningar.
Nú á 350 ára útgáfuafmælinu (2016)
hafa Passíusálmarnir verið gefnir út áttatíu
og sjö sinnum og oftar en nokkurt annað
rit á íslensku.
Hallgrímur orti Passíusálmana á prests-
skaparárum sínum í Saurbæ og lauk við þá
1659, eins og fram kemur á titilblaði, en
þar er yfirskrift sálmanna þessi:
„Historia pínunnar og dauðans, drott-
ins vors Jesú Kristí með hennar
sérlegustu lærdóms- áminningar- og
huggunargreinum, ásamt bænum og
þakkargjörðum. ( sálmum og söngvísum
með ýmsum tónum samsett og skrifað,
Anno 1659.
Hallgrímur Pétursson prestur.
52 | bjarmi | desemberaoió