Bjarmi - 01.12.2016, Blaðsíða 56

YFIRLÆTISLEYSI OG
EINFALDLEIKI EINKENNIR
ÖLL VERK HALLGRÍMS. í
AUÐMÝKT OG TRÚ TEKUR
HANN LESANDANN VIÐ
HÖND SÉR OG LEIÐIR
HANN UM LEYNDARDÓMA
TRÚARINNAR, ÞAR SEM
JESÚS KRISTUR ER ÆTÍÐ í
AUGSÝN
Leirársveit síðustu árin, og þar lést hann í
heitrí laug 10 mars 1665 á 73 aldursári. Árni
mun hafa verið farsæll embættismaður.
Erfiljóð
í löngu erfiljóði, sem Hallgrímur orti eftir
Árna og með fylgir í Hallgrímskveri, kemur
skýrt fram, hve mikils hann hefur metið
Árna og hve hann tregar sinn góða vin.
Kvæðið byrjar svo: „Ó, hvað aumlegt
úrræði/ er þetta veika líf. “
Þessu til viðbótar má svo geta þess,
að Helga, dóttir Árna, kona sr. Þórðar
Jónssonar í Hítardal, var ein þeirra fjögurra
kvenna, sem Hallgrímur sendi handrit
af Þassíusálmunum vorið 1660, sem
undirstrikar enn frekar vináttutengslin við
Árna og fjölskyldu hans. Ekki eru síður
fögur erfiljóð Hallgríms eftir Árna Gíslason,
Ytra-Hólmi á Akranesi, velgjörðarmanns
hans frá fyrstu tíð, sem einnig gefur að líta
í bókinni.
Fegurstu erfiljóð Hallgríms og líklega
þau þekktustu eru þó vafalaust kvæðin
eða sálmarnir, sem hann orti eftir Steinunni
dóttur sína, sem lést í Hvalsnesi á fjórða
aldursári, líklega 1649, eins og brot úr
legsteiní hennar vottar, sem varðveittur er
þar í kirkjunni og Hallgrímur mun sjálfur
hafa úthöggvið.
Ljóðin eru hér birt í tvennu lagi: Nú ertu
leidd mín Ijúfa (Sb. 280) og Sælar þær sálir
eru, en í rauninni má líta á þau sem eitt Ijóð,
og svo mun eitthvað hafa verið gert á fyrri
tíð. Ljóðin eru einstaklega hjartnæm, þar
sem harmur skáldsins eftir dótturina ungu
skín alls staðar í gegn:
-Næm, skynsöm, Ijúfílyndi,
lífs meðan varstu hér,
eftirlæti og yndi
ætíð hafði eg afþér,
í minni muntu mér,
því mun eg þig með tárum
þreyja afhuga sárum,
heim til þess héðan fer.
Er hægt að hugsa sér, að hægt sé að
yrkja fegurri eftirmæli?
Allt eins og blómstrið eina
Vart orkar þó tvímælis, að þekktasti og
vinsælasti sálmur Hallgríms fyrir utan
Passíusálmana er útfararsálmurinn Allt eins
og blómstrið eina. Öll 13 erindi sálmsins
eru í Hallgrímskveri og fer vel á því.
í fyrri hluta sálmsins fjallar skáldið um
miskunnarleysi dauðans, sem hann líkir við
hinn slynga sláttumann „er slær allt hvað
fyrir er,“ en í fjórum síðustu erindunum
brynjar hann sig gagnvart dauðanum,
skorar sjálfan dauðann á hólm í krafti Jesú
Krists, hins krossfesta og upprisna. „I Kristí
krafti eg segi,/ kom þú sæll þá þú vilt. “
Sálmurinn var fyrst prentaður með
Passíusálmunum í fyrstu útgáfu þeirra
1666 og virðist jafnan hafa fylgt þeim í
handritum. En hver voru tildrög þess, að
Hallgrímur orti þetta mikla listaverk? Um
það hafa verið skiptar skoðanir.
Lengi hefur sú sögn verið lífsseig,
að hann hafi ort sálminn til Ragnheiðar,
bískupsdóttur í Skálholti, er hún lá
banaleguna þarímars 1663, en Hallgrímur
var mikill vinur biskupsfjölskyldunnar.
56 | bjanni | desember2m6