Fréttablaðið - 02.07.2022, Blaðsíða 22

Ingi Agnarsson líffræðingur
hefur starfað með og rann-
sakað köngulær í hartnær
þrjátíu ár. Meðal þess sem
Ingi hefur uppgötvað með
rannsóknum sínum er
köngulóarsilki sem er með
sterkari efnum í lífheiminum
en jafnframt afar teygjanlegt.
Ingi er nýfluttur heim eftir að
hafa búið og starfað erlendis
í tæpan aldarfjórðung. Þegar
hann snéri út árið 1998 í fram-
haldsnám hvarf laði ekki að
honum að hann myndi ekki koma
aftur heim fyrr en mörgum árum
síðar. Í upphafi árs bauðst Inga staða
hér á landi sem prófessor í dýra-
fræði við Háskóla Íslands sem hann
gat ekki hafnað. „Ég átti aldrei von
á að finna vinnu á Íslandi. Það eru
kannski tvö til þrjú störf á Íslandi
sem henta minni sérhæfingu og
það eru einhverjir nú þegar í þeim
störfum,“ segir Ingi glettinn.
Starfsins vegna hefur Ingi komið
víða og snýr stærsta verkefnið hans
núna að því sem kallað er líflanda-
fræði þar sem alls kyns köngulær
í Karíbahafinu eru rannsakaðar.
„Karíbahafið er einn af miðpunkt-
um líffræðilegs fjölbreytileika, einn
af nokkrum í heiminum. Við erum
að reyna að nota köngulær til að
reyna að skilja hvernig allar þessar
tegundir verða til.“
Sjálfur hefur Ingi lýst tæplega
áttatíu tegundum köngulóa og
formlega gefið þeim nafn, „en við
erum búin að uppgötva í kringum
þúsund tegunda og margar af þeim
sitja jafnvel í frystiskápnum mínum.
Það er ekki búið að gefa þeim nafn
en við vitum að þær eru nýjar,“ segir
Ingi. Köngulóarsafnið sé þó ekki í
frystikistunni heima heldur á til-
raunastofu hans vestan hafs.
Köngulóarfælni
Köngulær geta valdið fólki miklu
hugarangri. Stundum kveður svo
rammt að óttanum að talað er um
köngulóarfælni (e. arachnophobia)
og er sú fælni talin ein sú algengasta
í heiminum.
Sjálfur segist Ingi skilja vel
hræðslu fólks gagnvart þessum
litlu áttfættu lífverum. „Þetta er að
stórum hluta vanþekking, vegna
þess að köngulær eru algjörlega
meinlausar í langflestum tilvikum,“
segir Ingi og bætir við að auðvelt sé
að lækna fælnina með því að skoða
og kynna sér köngulær vel. Hluti af
óttanum séu þó ósjálfráð viðbrögð
sem erfiðara sé að lækna.
Að sögn Inga er óþarfi að óttast
köngulær þrátt fyrir að þær séu
nánast allar eitraðar. Eitrið noti þær
til að drepa bráð sína sem eru skor-
dýr en ekki mannfólk. „Í fyrsta lagi
eru þær langflestar með allt of lítinn
munn eða klípitangir til að komast í
gegnum skinnið á fólki og svo hefur
eitrið nánast engin áhrif á okkur. Í
þriðja lagi eru köngulær miklu
hræddari við okkur heldur en við
við þær,“ segir Ingi og heldur áfram:
„Þær eru á flótta undan okkur, þær
eru ekkert að fara takast á við eitt-
hvert risastórt spendýr. Ég er búin
að vera í þessu í 28 ár og hef aldrei
verið bitinn af könguló, samt er ég
alltaf umkringdur þeim og með þær
labbandi á mér.“
Ingi gengur jafnvel svo langt að
segja köngulær vera nytsöm hús-
dýr, til að losna við aðrar pöddur,
sér í lagi ef fólk vilji ekki eitra. „Ef þú
ert með mýs í húsinu þá færðu þér
kött. Ef þú ert með pöddur í húsinu
þá skaltu fá þér könguló,“ segir Ingi
og hlær.
Barkarkönguló Darwins
„Ég hafði aldrei hugsað um köngu-
lær áður en ég safnaði pöddum sem
krakki en hafði áhuga á nánast öllu,“
segir Ingi og bætir við að upphafið
af löngum köngulóarferli hans hafi
verið árið 1994 þegar hann fékk starf
hjá Náttúrufræðistofnun Íslands.
Hann hafi verið settur í verkefni
við að fara yfir allt köngulóarsafn
stofnunarinnar, greina þær og gera
grein fyrir þeim. „Það var í raun og
veru í fyrsta skipti sem ég spáði eitt-
hvað í köngulær.“
Aðspurður um uppáhalds köngu-
ló er Ingi ekki lengi að svara, silki-
barkarkönguló Darwins, sem hann
og samstarfsmaður hans upp-
götvuðu árið 2009 í Madagaskar í
Austur-Afríku og lýstu til heiðurs
Charles Darwin, 150 árum eftir
útgáfu hinnar frægu bókar Uppruni
tegundanna. „Barkarköngu lóin er
mjög sérstök og býr til vefina sína
yfir ár. Það þarf að vera vatn undir
þeim og hún býr til alveg gríðarlega
stóran vef,“ útskýrir Ingi. Vefurinn
geti verið tuttugu til þrjátíu metrar
að lengd, þeir langstærstu sem
þekkist í heiminum.
„Þetta er alveg stórkostleg sjón,
vefirnir eru yfir miðjum ánum og í
þá veiðast vatnaskordýr,“ segir Ingi
og það er ljóst að honum leiðist ekki
umræðuefnið.
Sterkt köngulóarsilki
Að sögn Inga býr silki-barkarköngu-
lóin til langbesta silki sem þekkist.
„Það er rosalega sterkt, sterkara
en stál,“ segir Ingi og bætir við að
styrkleikinn miðist við hversu
mikið afl þurfi til að brjóta það. Til
viðbótar við styrkleikann sé það
afar teygjanlegt, „það er mjög erfitt
fyrir mannfólkið að búa til efni sem
er bæði mjög sterkt og teygjanlegt á
sama tíma.“
Ingi segir styrkleika og teygjan-
leika yfirleitt andstæður, annað
hvort sé efni sterkt eins og stál eða
teygjanlegt eins og gúmmí en ekki
hvorutveggja. Silki köngulóarinnar
sé sérstakt að því leyti að eigin-
leikunum sé blandað saman og
að mikla orku þurfti til að brjóta
það þar sem það er bæði sterkt og
teygjanlegt.
Vísbendingar eru um að styrk-
leiki og teygjanleiki silkisins teng-
ist einstakri prótínsamsetningu
þess samkvæmt nýrri rannsókn
sem Ingi vann ásamt samstarfs-
fólki.
Aðspurður hvort köngulær fram-
leiði silkið í einhverju magni segir
Ingi þær framleiða það í miklu
magni miðað við líkamsstærð
þeirra. Ef menn ætluðu að nýta sér
silkið þá væri mjög lítið magn sem
fengist úr hverri könguló.
Hellingur af silki fari í venjulega
köngulóarvefi, hins vegar endur-
nýti köngulær silkið sitt. „Þegar þær
taka niður vefinn sinn þá borða þær
silkið aftur. Þannig að þær eru alltaf
að nota sama silkið aftur og aftur.“
Framleiða efnið
Ingi segir köngulóarsilki ekki
praktískt til notkunar eins og
staðan er núna. „Við verðum að læra
hvernig á að búa til þetta efni, það
er eitt af því sem ég er að rannsaka.
Það er að skilja uppskriftina.“
Að sögn Inga eru uppskriftirnar
komnar nú þegar og næsta skref sé
að athuga hvort hægt sé að fram-
leiða efnið eftir uppskriftinni eða
nýta eiginleika silkisins til að búa
til sambærilegt manngert efni. „Við
getum sagt að á tíu ára planinu sé að
reyna að komast eitthvað áleiðis í
þessu með rétta samstarfsfólkinu,“
segir Ingi að lokum. n
Köngulær geti verið
nytsamleg húsdýr
Silkibarkar­
könguló Dar­
wins sem Ingi
uppgötvaði.
Mynd/Aðsend
Ingi hefur gaman af því að ferðast um heiminn starfs síns vegna.
Mynd/Aðsend
Helena Rós
Sturludóttir
helenaros
@frettabladid.is
Ef þú ert
með mýs
í húsinu
þá færðu
þér kött.
Ef þú ert
með
pöddur í
húsinu
þá skaltu
fá þér
könguló.
22 Helgin 2. júlí 2022 LAUGARDAGURFréttablaðIð