Fréttablaðið - 02.07.2022, Blaðsíða 18

Júlía Guðný Hreinsdóttir
fæddist heyrnarlaus og fór
í Heyrnleysingjaskólann
aðeins fjögurra ára gömul. Þar
var slegið á fingur nemenda
ef þeir reyndu að nota tákn-
mál, enda áttu allir að læra
að tala með rödd og lesa af
vörum. Nýverið skilaði Júlía
meistararitgerð við Háskóla
Íslands, á sínu eigin máli,
táknmáli.
Júlía Guðný fæddist árið 1964
í Vestmannaey jum. „Við
tvíburabróðir minn fædd-
umst bæði heyrnarlaus eftir
að móðir okkar fékk rauðu
hundana á meðgöngunni,“
segir Júlía. Hún segir mikið
hafa verið um fæðingar heyrnar-
lausra barna í kjölfar þess að mæður
sýktust af veirunni á meðgöngu.
„Þessi árgangur heyrnarlausra var
mjög stór í öllum heiminum, aðal-
lega vegna rauðu hundanna, og hér
á landi voru börnin 35 talsins.“
Júlía og tvíburabróðir hennar,
Arnþór, lærðu að tjá sig hvort við
annað þótt engin táknmálskennsla
væri í boði.
„Við systkinin bjuggum til okkar
eigið táknmál heima. Fjölskyldan
skildi það ekki, heldur aðeins ein-
faldar bendingar eins og að borða
og drekka og slíkt.“
Fjölskyldan neyddist til að flytja
frá Vestmannaeyjum þar sem for-
eldrar Júlíu höfðu nýverið lokið við
að byggja sér heimili, svo tvíburarn-
ir kæmust í Heyrnleysingjaskólann
sem starfræktur var í Reykjavík frá
1909 til 2002.
„Við fórum fjögurra ára gömul
í Heyrnleysingjaskólann. Flest
heyrnarlaus og döff börn á Íslandi
fóru í heimavist í þeim skóla. Þessi
börn voru kannski alveg mállaus
heima fyrir enda gátu þau ekki
talað með rödd sinni og höfðu ekki
lært táknmál. Við systkinin vorum
heppin að því leyti að við vorum tvö
og gátum talað hvort við annað.“
Táknmál bannað í 100 ár
Í Heyrnleysingjaskólanum töluðu
kennarar aftur á móti hvorki né
kenndu táknmál enda táknmáls-
kennsla bönnuð í skólum hér á landi
fram til ársins 1980. Fram að því
var hér, eins og víða annars staðar
í heiminum, farið eftir svokallaðri
raddmálsstefnu sem gekk út á að
kenna heyrnleysingjum að tala og
lesa af vörum. Sú stefna var við lýði
í meira en öld.
Eldri nemendur Heyrnleysingja-
skólans höfðu þó lært táknmál sem
færst hafði kynslóða á milli og það
sama var uppi á teningnum þegar
Júlía og Addi bróðir hennar skráðust
í skólann á sjöunda áratugnum.
„Eldri nemendurnir spjölluðu
saman í frímínútum og við sem
lærðum af þeim eigum þeim mikið
að þakka. Inni í kennslustundum
var táknmál bannað og kennarinn
talaði bara með rödd sinni – og
slegið var  á hendur barna ef þau
lyftu þeim til að tala táknmál og þau
skömmuð,“ segir Júlía.
Náðum ekkert að mennta okkur
Spjall okkar Júlíu fer fram með
aðstoð táknmálstúlks og bendir
Júlía réttilega á að túlkurinn sé
Inni í kennslustundum
var táknmál bannað
og kennarinn talaði
bara með rödd sinni
– og slegið var á hend-
ur barna ef þau lyftu
þeim til að tala tákn-
mál og þau skömmuð.
Ég get
hoppað á
milli
tveggja
heima og
kannski af
því ég er
stolt í eigin
skinni þá
hefur mér
vegnað vel.
Júlía Guðný gekk í Heyrnleysingjaskólann þegar táknmál var alfarið bannað og heyrnarlaus börn áttu að læra að tala og lesa af vörum. FRÉTTABLAÐIÐ/VALL
Ég er döff og ég er stolt af því
Björk
Eiðsdóttir
bjork
@frettabladid.is
okkur báðum til aðstoðar, ekki
einungis henni, enda blaðamaður
algjörlega ófær á táknmáli.
„Það var mjög erfitt að reyna að
fylgjast með í kennslustundum en
við reyndum þó að hjálpa hvert
öðru með útskýringum. En þetta
var mikil tímaeyðsla því við náðum
ekkert að mennta okkur. Mark-
miðið var bara að kenna okkur að
lesa af vörum og læra að tala,“ rifjar
Júlíu upp en hún segir allan gang á
því hvort döff einstaklingar geti lært
að beita rödd sinni svo vel sé. „Það
var voða lítið verið að kenna okkur
námsefnið og námsbækur fáar.“
Hey randi kennarar kenndu
heyrnarlausum börnunum og þó
að Júlía beri þeim vel söguna, kunnu
þeir ekki táknmál.
„Þeir réðu því ekkert við að kenna
okkur stærðfræði, landafræði og
þess háttar, enda kunnu þeir ekki
tákn fyrir neitt slíkt. Við gátum ekki
lesið og ekki spurt kennara úti það
sem við ekki skildum. Það var líka
mjög þreytandi að reyna að skilja
og lesa af vörum, það fer mikil orka
í það.“
Varalestur skilar þrjátíu prósent
Júlía prófar blaðamann í varalestri
og er hreinskilnast að segja bara
strax að ég hafi kolfallið á prófinu.
Mér til varnar hvet ég þig, lesandi
góður, til að prófa orðin bílskúr,
pitsa og pylsa á öðrum heimilismeð-
limum og sjá hvað endar á kvöld-
verðarborðinu í kvöld.
„Það hefur verið sýnt fram á það
í rannsóknum að hvort sem maður
er heyrandi eða heyrnarlaus nær
maður aðeins um 30 prósenta
skilningi með því að lesa af vörum,“
segir Júlía.
Eins og fyrr segir fluttu heyrnar-
laus börn yfirleitt snemma á heima-
vist Heyrnleysingjaskólans en fyrir
hvatningu afa síns bjuggu þau systk-
inin alltaf í foreldrahúsum.
„Mamma var á báðum áttum 
18 Helgin 2. júlí 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ