Fréttablaðið - 02.07.2022, Blaðsíða 52

Helga Sól Ólafsdóttir félags-
ráðgjafi hefur fylgt íslenskum
konum í gegnum þungunar-
rofsferlið í rúmlega 20 ár. Hún
er uggandi vegna þróunarinn-
ar í Bandaríkjunum og víðar.
kristinnhaukur@frettabladid.is
Viðsnúningur Hæsta-
réttar Bandaríkjanna
varðandi réttinn til
þungunarrofs hefur
valdið miklu uppnámi.
Vörnin sem fólst í stjórnarskránni
er ekki lengur til staðar og fjölmörg
fylki hafa þegar eða stefna að því að
banna þungunarrof. Jafnvel þó um
nauðgun eða sifjaspell sé að ræða.
Félagsráðgjafinn Helga Sól Ólafs-
dóttir, sem aðstoðað hefur pör,
konur og stúlkur sem leita þung-
unarrofs í meira en 20 ár, er uggandi
vegna þróunarinnar. Hún segist ótt-
ast smitáhrif innan Bandaríkjanna
og til annarra landa.
„Þegar er byrjað að örla á meiri
hörku í andstöðunni við þungun-
arrof í öðrum löndum. Til dæmis í
Póllandi þar sem fólk hefur ítrekað
reynt að fá lögum breytt í takt við
nágrannalönd sín en þeim tilraun-
um hefur alltaf hafnað,“ segir hún.
Verst bitni þetta á fátækum konum
sem reiði sig á heilbrigðisþjónustu í
nærumhverfinu. „Þær hafa ekki efni
á að ferðast til annars ríkis þar sem
þungunarrof er leyft,“ segir hún.
Bendir hún á að rannsóknir sýni
að á þeim svæðum þar sem þung-
ungarrof og greiður aðgangur að
langtíma getnaðarvörnum er inn-
leiddur fækki félagslegum vanda-
málum og glæpum 18 árum seinna.
Býst hún við því að á þeim stöðum
sem verið er að banna þungunar-
rof núna muni alvarlegum félags-
legum vandamálum fjölga sem
og lífshættulegum heimagerðum
aðferðum til að stöðva þungun.
Stutt ferli
Víkjum okkur til Íslands. Með lög-
gjöfinni frá árinu 2019 öðluðust
íslenskar konur rétt til þungunar-
rofs allt að 22 vikum. Ekki þurfa
þær lengur leyfi eins og áður heldur
geta hringt og pantað þungunarrof
á kvennadeild Landspítalans eða
öðrum heilbrigðisstofnunum.
Ferlið tekur ekki langan tíma.
Eftir pöntun er vanalega hringt í
konuna daginn eftir og henni boð-
inn tími strax í læknisskoðun eða
viðtal hjá félagsráðgjafa eftir því
sem hún óskar. Tilgangur læknis-
skoðunar er að meta meðgöngu-
lengd, staðsetningu þungunar og
fræða konuna um ferlið.
Ef meðgangan er komin skemur á
veg en 9 vikur er blæðingum komið
af stað með lyfjagjöf. Milli 9 og 12
vikna meðganga er stöðvuð með
aðgerð í léttri svæfingu. Ef með-
gangan er komin lengra af stað er
mun flóknara ferli þar sem lyfjagjöf
og innlög er nauðsynleg – ferli sem
getur tekið í kringum sólarhring.
Flestar komnar stutt á leið
„Oft eru þær ekki búnar að ljúka
námi, eru ekki í öruggu húsnæði eða
ekki í öruggu sambandi. Þeim vant-
ar það félagslega öryggi í kringum
sig til að geta boðið barni það sem
þær vilja geta gert,“ segir Helga Sól
um þær konur sem koma til hennar
í þungunarrof.
Flestar eru konurnar undir þrí-
tugu en Helga Sól segir í raun allt
frjósemiskeið kvenna undir. „Sjald-
gæft er að stúlkur sem koma til
okkar séu undir 15 ára aldri en þær
yngstu eru um 13 ára,“ segir hún.
Árið 2018 komu alls 1.049 konur í
þungunarrof á Íslandi. 549 af þeim
voru milli 20 og 29 ára en 121 undir
tvítugu. Fimm voru 45 ára eða eldri.
Langf lestar, 832 talsins, voru
aðeins komnar 12 vikur eða skemur
á leið og aðeins 7 lengur en 16 vikur.
Alltaf eru konur sem þurfa að
fara í þungunarrof eftir kynferðis-
legt of beldi en Helga Sól segir að í
þessum hópi hafi fækkað á undan-
förnum árum. Mun algengara sé að
þolendur nauðgana taki neyðar-
getnaðarvarnarpilluna á bráða-
móttökunni þegar þær leita þangað.
Áður fyrr voru þolendur kynferðis-
of beldis stærri hluti af þeim sem
þurftu á þungungarrofi að halda.
Meirihluti kvennanna er að koma
í fyrsta skiptið, 62 prósent, en aðeins
6 prósent eru að koma í fjórða
skiptið eða oftar. Helga Sól segir að
þær konur sem koma síendurtekið
í þungunarrof séu yfirleitt konur í
miklum fíkniefnavanda og heim-
ilislausar.
Engin léttúð
Helga Sól segir f lestar konurnar
harðákveðnar þegar þær panta
tíma. Einhverjar þurfa þó ráðgjöf.
Flestar eru búnar að setjast niður
með manninum og ræða hvað sé
skynsamlegt að gera í stöðunni.
„Þetta getur verið flókin ákvörðun
og engin kona tekur hana af léttúð.
Þetta er ákvörðun sem getur breytt
lífinu og þú vilt ekki taka hana nema
að vel athuguðu máli. Engin kona
notar þungunarrof sem getnaðar-
vörn,“ segir Helga Sól. „Þær spyrja
sig: Getum við þetta? Viljum við
þetta, get ég þetta? Get ég þetta
núna? Hvað get ég, eða við, boðið
barninu?“
Í viðtali ræða félagsráðgjafar um
þeirra félagslegu aðstæður, hvaða
möguleikar séu í stöðunni og hvar
þau séu stödd í ákvörðunarferlinu.
Stundum þarf fleiri en eitt viðtal til
að komast að niðurstöðu.
Helga Sól segir konum finnast
það best ef þær hafa stuðning frá
manninum við ákvörðunartökuna.
En það er ekki alltaf svo og þá getur
verið gott að fá viðtal. „Það er alltaf
gagnlegt að ræða við þriðja aðilann
og fá að orða sínar hugsanir. Sérstak-
lega þegar parið er ekki sammála,“
segir Helga Sól. „En ákvarðanatakan
er alltaf hennar á endanum því þetta
er hennar líkami og hennar líf.“
Rétturinn til þungunarrofs sé þó
ekki eingöngu fyrir konur. „Enginn
kona verður þunguð án aðkomu
karls. Þannig að allir eru að tapa
þegar þessi réttur er tekinn burtu.“
Hún segir það líka koma fyrir að
konur hætti við að fara í þungunar-
rof, jafnvel á síðustu stundu. Einnig
séu dæmi um að þær hætti við að
hætta við.
Þá er allur gangur á því að hversu
Þær halda að þær eigi
að vera aðframkomnar
af samviskubiti en þær
eru það ekki.
Þær standa með
sér og eru sáttar
Helga Sól er
uggandi vegna
stöðunnar í
Bandaríkjunum
og segir bann
við þungunar-
rofi munu bitna
harðast á fá-
tækum konum.
Fréttablaðið/
Valli
Kristinn Haukur
Guðnason
kristinnhaukur
@frettabladid.is
miklu leyti aðstandendur taki þátt
í ferlinu. „Ef kona er í sambandi við
manninn er oft æskilegt að hann
komi með en við gerum ekki kröfu
um það. Sérstaklega ekki ef þetta er
ofbeldissamband,“ segir Helga Sól.
„Sumar taka mömmu sína með sér,
eða pabba sinn, systur eða vinkonu.
Þær leita sér stuðnings þar sem hann
er mestur.“
Má mér líða ágætlega?
Þegar Helga Sól er spurð hvort tím-
inn eftir þungunarrof sé ekki erfiður
fyrir konur svarar hún því neitandi.
Erfiðasta tímabilið sé þegar verið er
að taka ákvörðunina og hormóna-
flæðið sem fylgir þungun gerir hana
ekki auðveldari.
„Eftir á, þegar þær eru búnar að
fara yfir rökin sín, standa þær með
sér og eru sáttar,“ segir Helga Sól.
Hún býður þeim sem eiga erfitt
með ákvarðanatökuna í svokallað
eftirviðtal, sem er oft viðtal fjórum
vikum eftir þungunarrofið. En þá
heyrir hún þær gjarnan segja eitt-
hvað á þessa leið: „Mér líður ágæt-
lega. Má mér líða ágætlega?“
„Þær halda að þær eigi að vera
aðframkomnar af samviskubiti
en þær eru það ekki. Þetta var
ákvörðun sem þær voru að taka til
að byggja sér og sínum bestu mögu-
leikana á góðu lífi,” segir Helga Sól.
„Það að eignast barn af því að nátt-
úran tók yfir og lífið eigi að reddast
er ekki sanngjarnt fyrir einn eða
neinn.“
Réttindi eru viðkvæm
Þó að umræðan með eða á móti
þungunarrofi virðist Íslendingum
frekar framandi, og jafnvel svolítið
amerísk, þá eru ekki nema þrjú ár
síðan tekist var hatrammlega um
hina nýju löggjöf á Alþingi. Átján
þingmenn þriggja f lokka kusu gegn
frumvarpinu, þar af einn ráðherra,
og biskup Íslands lýsti sig andvíga
því.
„Sem betur fer erum við hér á
Íslandi með stjórnvöld sem hlusta
á ráðgjöf fagfólks byggða á stað-
reyndum frekar en tilfinningum
fólks sem telur sig vita betur,“ segir
Helga Sól en viðurkennir að það
hafi komið henni dapurlega á óvart
hversu margir kusu á móti.
Hún segir að bæði skjólstæð-
ingum sínum og fagfólki í stétt-
inni hafi fundist erfitt að hlusta
á þá sleggjudóma sem slengt var
fram á þessum tíma af háværum
minnihluta. Hún segist sannfærð
um að almennt séð séu Íslendingar
á þeirri skoðun að þungunarrof sé
sjálfsagður réttur, réttur kvenna til
að stjórna hvers konar fjölskyldu
þær eignist.
Þetta eigi líka við um þorra
Bandaríkjamanna og hún vonar
að það takist að snúa dóminum
aftur við.
„Ég er ekki viss um að banda-
rískur almenningur hafi gert sér
grein fyrir hvað var að gerast í raun
og veru, Hvað réttindi sem er búið
að berjast fyrir eru viðkvæm.“ n
24 Helgin 2. júlí 2022 LAUGARDAGURFréttablaðið