Læknablaðið - 01.03.2022, Blaðsíða 29

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 141
R A N N S Ó K N
aði að komu á bráðamóttöku Landspítala. Í annarri rannsókn á 112
sjúklingum sem voru fluttir frá stað utan höfuðborgarsvæðisins til
Landspítala með STEMI á árunum 2011 og 2012 kom í ljós að að­
eins 21% sjúklinga komst í kransæðavíkkun innan 120 mínútna.9
Helmingur þessara sjúklinga var fluttur með sjúkrabíl og helm­
ingur með loftfari, þar af aðeins þrír með þyrlu.
STEMI er gott dæmi um tímanæm (time-sensitive eða time- critical)
veikindi eða ástand, þar sem árangur meðferðar (kransæðavíkk­
un) er í öfugu hlutfalli við tímalengd frá upphafi veikinda til
meðferðar. Margskonar önnur veikindi geta fallið undir þetta, til
dæmis eitranir, slag, lost og hótandi fyrirburafæðing. Við þekkjum
enga góða skilgreiningu á tímanæmum veikindum og oft er mjög
vandasamt, eða jafnvel ómögulegt, að ákvarða hversu miklar líkur
eru á bráðri versnun eða alvarlegum afleiðingum slysa og veik­
inda.10 Það er því alls ekki svo að allir sjúklingar í sjúkraflugi með
mesta forgangi hafi ávinning af stuttum flutningstíma, en fyrir­
fram er erfitt um það að dæma og líklega eru nokkuð margir fluttir
í forgangi fyrir hvern einn sem nýtur verulega góðs af því. Það
er engin leið að draga nákvæmar ályktanir um þetta út frá okkar
gögnum, en það má fullyrða að 150 mínútur eru mjög langur tími
þegar um er að ræða alvarleg tímanæm veikindi.
Margir rekstraraðilar koma með einum eða öðrum hætti að
sjúkraflugi og sjálfsagt margt hægt að gera til að stytta flutnings­
tíma ef allir leggjast á árarnar. Sem dæmi má nefna að þjónustu­
stig á mörgum smærri flugvöllum er orðið afar lágt. Þetta á við um
vakt umsjónarmanna og snjóruðning af flugbrautum, svo eitthvað
sé nefnt. Þetta og margt annað getur valdið seinkunum og stund­
um hefur ekki verið hægt að verða við beiðnum um sjúkraflug
vegna þessa. Lengstu tafir á rannsóknartímabilinu urðu þó vegna
óveðurs sem kom í veg fyrir flug, en okkur virðist vanta bæði betri
yfirsýn yfir atvik og markvissari leiðir til úrbóta í þjónustu sjúkra­
flugs.
Ein möguleg leið er að sérstök stofnun, gjarnan í eigu heil­
brigðis umdæma sem nota þjónustuna, hafi yfirumsjón með öllu
Greinin barst til blaðsins 22. ágúst 2021,
samþykkt til birtingar 5. janúar 2022.
Tafla II. Heildarflutningstími frá flugvöllum með flestar brottfarir: fjöldi brottfara, meðaltal í mínútum, staðalfrávik og p gildi fyrir samanburð
með Tukeys-prófi.
Tukeys-próf
Flugvöllur n Meðaltal SF BIU IFJ SAK AEY HZK VPN EGS NOR HFN VEY
Bíldudalur 126 168 145 - 0,101 0,895 0,276 0,958 1,000 <0,001 <0,001 0,010 0,921
Ísafjörður 244 201 236 0,101 - 0,002 <0,001 0,035 <0,001 0,415 0,052 0,999 <0,001
Sauðárkrókur 74 143 35 0,895 0,002 - 1,000 1,000 0,967 <0,001 <0,001 <0,001 1,000
Akureyri 656 157 127 0,276 <0,001 1,000 - 1,000 0,698 <0,001 <0,001 <0,001 0,860
Húsavík 42 144 49 0,958 0,035 1,000 1,000 - 0,985 <0,001 <0,001 <0,001 1,000
Vopnafjörður 77 155 45 1,000 0,224 0,967 0,698 0,985 - <0,001 <0,001 0,049 0,991
Egilsstaðir 571 190 85 <0,001 0,415 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 - 0,852 0,916 <0,001
Norðfjörður 182 198 69 <0,001 0,052 <0,001 <0,001 <0,001 <0,001 0,852 - 0,254 <0,001
Höfn 287 186 105 0,010 0,999 <0,001 <0,001 <0,001 0,049 0,916 0,254 - <0,001
Vestmannaeyjar 429 159 129 0,921 <0,001 1,000 0,860 1,000 0,991 <0,001 <0,001 <0,001 -
sem viðkemur sjúkraflugi. Slíkt fyrirkomulag hefur verið í Noregi
til margra ára. Rétt val á flutningsleiðum skiptir líka mjög miklu
máli og vekur það athygli hversu sjaldan sjúklingar með STEMI
voru fluttir með þyrlu á árunum 2011 og 2012. Komi til lokana á
flugvöllum er líklegt að flutningstími lengist. Það ber sérstaklega
að hafa í huga í því sambandi að tími vegna flutnings frá flugvelli
til Landspítala eða Sjúkrahússins á Akureyri er nú mjög stuttur.
Lokun Reykjavíkurflugvallar myndi hafa verstu möguleg áhrif
þar sem langflestir sjúklingar með tímanæma sjúkdóma eru flutt­
ir þangað.
Ályktun
Heildarflutningstími í sjúkraflugi á Íslandi er oft langur og líklegt
að það hafi áhrif á horfur sjúklinga með tímanæman heilsuvanda.
Lokun Reykjavíkurflugvallar myndi leiða til enn lengri flutnings­
tíma. Ljóst er að aðgengi að sérhæfðri heilbrigðisþjónustu er mjög
misskipt eftir búsetu og mikilvægt að leita leiða til að jafna þann
mun eins og hægt er. Brýnt er að stjórnvöld móti framtíðarstefnu
í sjúkraflutningum og setji þar fram markmið um útkallstíma og
heildarflutningstíma í sjúkraflugi. Betri yfirsýn og árangursmæl­
ingar geta leitt til úrbóta og aukið líkur á að allir landsmenn eigi
kost á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem tök eru á að veita.