Lögmannablaðið - 2021, Blaðsíða 6

6 LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 04/21
UMBJ. MINN
Ég hugsa stundum til gamallar skopmyndar sem var á þá
leið að tveir menn á miðöldum eru að skeggræða hvað eigi
að kalla nýja akademíska námsgrein í háskóla. Tvær tillögur
voru á myndinni. Önnur var sú að nefna hana „Bréflegar
hótanir á óskiljanlegu máli“ en hin einfaldlega að nefna
hana „lögfræði“.
Þótt hér sé um að ræða einn hinna svokölluðu lögfræði-
brandara má samt íhuga hvers vegna ólöglærðum finnst oft
erfitt eða torskilið að lesa lögfræðilegan texta sér til gagns.
Sem dæmi má nefna að fyrir ólöglærðan aðila kann hin
alþekkta skammstöfun umbj. minn í bréfaskriftum lögmanna
að valda misskilningi enda orðið umbjóðandi lítið notað
í nútímamáli.
Í lögfræði, sem snýst meira og minna um túlkun laga
og hugtaka og merkingu þeirra, er öguð og skipuleg fram-
setning texta nauðsynleg. Lögfræðin hefur líkt og aðrar
sérgreinar sérstakt málfar sem kann að víkja frá almennum
málskilningi. Það sama á við að túlkun hugtaka kann
jafnframt að víkja frá almennri málvenju eða skilgreiningu
annarra fræðigreina. Um það er vart til betra dæmi en Hrd.
1972, bls. 945 þar sem rækja var talin fiskur í skilningi
laga nr. 72/1969 þótt það svar hefði væntanlega þýtt fall
á líffræðiprófi.
Á árinu 2008 var skýrslu starfshóps skilað til sænska
dómsmálaráðuneytisins með tillögum um það hvernig
auka mætti traust almennings til sænskra dómstóla. M.a.
voru gerðar tillögur um breytingar á framsetningu dóms-
úrlausna, þ.e. uppsetningu textans, röksemdafærslu og
orðnotkun. Í viðauka með skýrslunni var að finna sérstakar
málfræðilegar greiningar, þ.m.t. svokallað Klarspråkstest,
til þess að hafa til hliðsjónar við samningu dómsúrlausna
þannig að aðilar dómsmáls skildu röksemdafærslu og
niðurstöðu dómstóla betur.
Í 10. gr. laga nr. 61/2011, um stöðu íslenskrar tungu og
íslensks táknmáls, er að finna þá meginreglu að mál það
sem notað er í starfsemi ríkis og sveitarfélaga, eða á vegum
þeirra, skuli vera vandað, einfalt og skýrt.
Lítið hefur verið um fræðilega umræðu um lögfræðilegan
texta hér á landi eða þá hvort að stjórnvöld uppfylli þær
almennu vísireglu sem sett er fram í lögum nr. 61/2011 um
vandað, einfalt og skýrt mál. Uppsetning dóma Hæstaréttar
og Landsréttar hefur hins vegar tekið þeim breytingum að
nú eru dómsúrlausnir með styttri tölusettum málsgreinum
(efnisgreinar samkvæmt almennri málvenju). Greining
á uppsetningu, röksemdafærslu eða þá orðnotkun í
úrlausnum dómstóla og stjórnvalda, greining á því hvort
eða hvernig mætti gera öðruvísi eða betur, hefur hins
vegar ekki verið gerð hér á landi eftir því sem undirritaður
kemst næst.
Við þekkjum flest dæmi um lögfræðilegan texta með
löngum málsgreinum þar sem aukasetningar gera það
beinlínis erfitt að ráða í hvað höfundur meinar. Svo vilja
sumir lögfræðingar notast við hátíðleg eða uppskrúfuð
orð, sem vart þekkjast lengur í almennu máli, og gera
lestur textans erfiðari. Þéringar eru síðan sérstakur flokkur,
einkum þegar sá sem notar þéringarnar kann ekki að
fallbeygja rétt.
Veldur hver á heldur segir máltækið og sannarlega er að
það sem einum finnst vandað og skýrt málfar kann öðrum
að finnast óskýrt og klúðurslegt.
Sá sem hér ber lyklaborðið er svo sannarlega ekki
alsaklaus af því að vilja skrifa langan og uppskrúfaðan
texta. Eftir útskrift úr laganámi taldi hann að best færi á því
að nota uppskrúfað orðalag enda mætti með þeim hætti
sýna fram á yfirburði hans í júridískum þankagangi. Þá vildi
hins vegar svo vel til að velviljaður mentor í lögmennsku
spurði eftir yfirferð á bréfi hvers vegna þyrfti að segja í tíu
orðum það sem mætti segja með einu. Mentorinn ráðlagði
honum að skoða pistla Jónasar Kristjánssonar ritstjóra enda
kynni hann að skrifa stuttar setningar og læsilegan texta.
Það hlýtur að vera kjarni málsins að textinn sé skiljanlegur
þeim sem hann þurfa að nota.
Þegar rætt er um traust almennings til dómstóla og
lögmanna er sjaldan vikið að því hvort að úrlausnir og
bréfaskriftir kunni að skipta máli. Það er tímabært að ræða
þetta í okkar hópi eða við aðra þá sem málið kann að varða.
Með það í huga óskar ritstjórn Lögmannablaðsins lesendum
sínum nær og fjær gleðilegra jóla, árs og friðar og þakkar
samfylgdina á árinu.
ARI KARLSON
RITSTJÓRI