Lögmannablaðið - 2021, Blaðsíða 24

24 LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 04/21
FORDÆMISGILDI
ÚRLAUSNA
MANNRÉTTINDA-
DÓMSTÓLS EVRÓPU
AÐ INNLENDUM
RÉTTI
Stundum er því hreyft í lögfræðilegri umræðu að fordæmi
Mannréttindadómstóls Evrópu bindi ekki innlenda
dómstóla. Segja má að þetta sé rétt en þó aðeins í tilteknum
þröngum skilningi. Nánari skoðun leiðir nefnilega í ljós
að innlend lög og stjórnskipun leiða til þess að dómstólar
verða að horfa til fordæma mannréttindadómstólsins og í
vissum tilvikum endurupptaka fyrri dóma sem stangast á
við úrlausnir mannréttindadómstólsins.
Þegar mannréttindasáttmáli Evrópu var lögfestur með
lögum nr. 62/1994 var settur sá fyrirvari í 2. gr. laganna að
úrlausnir mannréttindadómstólsins væru „ekki bindandi að
íslenskum landsrétti.“ Til þessa ákvæðis hefur verið vitnað
af þeim sem leggja áherslu á að þessar úrlausnir bindi ekki
innlenda dómstóla.
En svo tilvísun til þessa ákvæðis geti haft þýðingu þarf
fyrst að afmarka efnislegt inntak ákvæðisins. Af orðalagi
2. gr. mætti e.t.v. draga þá ályktun að allar úrlausnir
mannréttindadómstólsins féllu hér undir. Í athugasemdum
um 2. gr. frumvarpsins sem varð að lögum nr. 62/1994
segir hins vegar:
„Í 2. gr. er tekið fram að úrlausnir, sem kynnu að ganga á
hendur íslenska ríkinu fyrir mannréttindanefnd Evrópu,
Mannréttindadómstól Evrópu eða ráðherranefnd Evrópu-
ráðsins, séu ekki bindandi að íslenskum landsrétti. Þetta
er í raun eingöngu tekið fram til að árétta beinlínis í
lögum, ef þetta frumvarp nær fram að ganga, að umræddar
stofnanir geti sem fyrr eingöngu kveðið á um hvort íslenska
ríkið hafi efnt þjóðréttarskuldbindingar sínar samkvæmt
mannréttindasáttmálanum og eftir atvikum að því beri að
greiða skaðabætur að tiltekinni fjárhæð ef vanefnd er leidd
í ljós. Í almennum athugasemdum hér að framan er skýrð í
einstökum atriðum sú afleiðing af þessu að úrlausnir þessara
stofnana hafa ekki bindandi áhrif að íslenskum landsrétti. Þær
geta þannig til dæmis ekki haggað gildi íslenskrar löggjafar
eða dómsúrlausnar. Þá er einnig vert að benda á að ef kveðið
yrði á um skyldu ríkisins til að greiða skaðabætur í úrlausn
mannréttindadómstólsins eða ráðherranefndarinnar yrði ekki
hægt að fullnægja bótakröfu með aðför hér á landi á grundvelli
úrlausnarinnar, heldur yrði að afla aðfararheimildar fyrir
bótakröfunni með dómi hér á landi. Tilgangurinn með 2.
gr. er aðeins að ítreka þetta.“
Sú umfjöllun sem vísað er til „í almennum athugasemdum“
og sem virðist fela í sér þær skýringar sem um teflir hljóðar
síðan svo:
„Að fullnægðum frekari skilyrðum samkvæmt ákvæðum
samningsins um verndun mannréttinda og mannfrelsis geta
þannig önnur aðildarríki að honum kært íslenska ríkið fyrir
brot á mannréttindasáttmálanum, svo og einstaklingar eða
samtök þeirra sem telja ríkið hafa brotið á sér rétt. Úrlausn
í slíku kærumáli er bindandi fyrir ríkið að þjóðarétti,
hvort sem hún er fengin fyrir ráðherranefndinni eða
REIMAR PÉTURSSON LÖGMAÐUR