Fréttablaðið - 24.11.2022, Blaðsíða 44

Booker-verðlaunahafinn
Bernardine Evaristo heim-
sótti Ísland í síðustu viku og
kom fram á bókmenntahátíð-
inni Iceland Noir.
Bernardine Evaristo er einn af
þekktustu rithöfundum Bretlands
og heimsins í dag. Hún hefur sent
frá sér tíu bækur en einna þekktust
þeirra er skáldsagan Stúlka, kona,
annað, sem Evaristo hlaut hin virtu
Booker-verðlaun fyrir 2019, auk
þess sem bókin var valin skáldsaga
ársins á British Book Awards og
Evaristo höfundur ársins sama ár.
Blaðamaður hitti Evaristo á
Vinnustofu Kjarvals í Austurstræti.
Spurð um hvort hún væri að koma
til Íslands í fyrsta skiptið kvað Evar-
isto þetta vera sína fjórðu Íslands-
heimsókn.
„Mér líkar vel við Ísland þannig
að þegar mér var boðið að koma á
hátíðina hugsaði ég mig ekki tvisvar
um af því að ég hef ekki komið
hingað í nærri tuttugu ár. Ég kom
hingað þrisvar fyrir nærri tveimur
áratugum og hafði mjög gaman af.
Það sem mér líkar best við höfuð-
borgina er hversu hljóðlát hún er,
maður getur andað og gengið um
án þess að rekast utan í annað fólk.
Landið virðist mér vera mjög sið-
menntað,“ segir hún.
Umdeild en vinsæl
Bernardine Evaristo er fyrsta svarta
konan og fyrsta svarta manneskjan
af breskum uppruna til að hljóta
Booker-verðlaunin. Hún deildi
verðlaununum 2019 með Margaret
Atwood sem hlaut þau fyrir bókina
The Testaments.
Telur þú að árangur þinn hafi rutt
brautina fyrir aðrar svartar konur
og þeldökkar manneskjur í alþjóð-
lega bókmenntaheiminum?
„Ég held að ég hafi fengið mikla
athygli fyrir það að vera sú fyrsta og
einnig af því að valið þótti umdeilt
vegna þess að ég og Margaret At-
wood deildum verðlaununum.
Þannig að stóru kastljósi var lýst
á mig sem ég held að hafi valdið
gáruáhrifum. Ég get ekki eignað
mér heiðurinn af því algjörlega en
staðreyndin að ég hafi verið fyrsta
svarta konan til að vinna Booker-
verðlaunin og auk þess verið sextug
á þeim tíma, þetta var mín áttunda
bók, bók sem fjallaði að mestu leyti
um svartar konur, skipti sköpum af
því allir þessir hluti voru ekki endi-
lega það sem útgefendur voru að
leita að.“
Evaristo segir þetta hafa fengið
útgefendur til að endurhugsa við-
horf sín til þess að gefa út bækur
eftir svört kvenskáld og svarta
höfunda almennt. Þá segir hún að
Booker- verðlaunin hafi orðið til
þess að fjöldi lesenda sem vana-
lega hefðu ekki áhuga á bókum um
reynsluheim svartra kvenna hafi
lesið Stúlka, kona, annað, en bókin
hefur selst í yfir milljón eintaka og
verið þýdd á rúmlega 40 tungumál.
„Ég get sagt þér að þegar ég vann
Booker-verðlaunin þá braut það
niður vegginn á milli verka minna
og lesenda sem myndu vanalega
ekki telja sig hafa áhuga á verkum
mínum. Ég veit að bókin hefur náð
til alls konar lesenda og ég fæ við-
brögð um að þeir kunni að meta
hana og tengi við hana. Þetta er
fólk frá alls konar samfélögum. Ég
held að málið með bókmenntir sé
að þær ná út fyrir hópinn sem þú
ert að skrifa um.“
Rótföst og sjálfsörugg
Evaristo gaf út sína fyrstu bók árið
1994 þegar hún var 35 ára, ljóða-
bók sem heitir Island of Abraham
og höfundurinn var lengi vel ekki
mjög stolt af. Fyrir þann tíma hafði
hún starfað sem leikari og leikskáld
og stofnaði fyrsta breska leikhúsið
sem var algjörlega skipað svörtum
konum 1982, Theatre of Black
Women.
Fræg á einni nóttu eftir
fjörutíu ár á jaðrinum
Bernardine Evar-
isto segist vera
þakklát fyrir vel-
gengnina sem
hún hefur hlotið
sem höfundur
í kjölfar þess
að hún vann
Booker-verð-
launin.
Fréttablaðið/
anton brink
Þorvaldur S.
Helgason
tsh
@frettabladid.is
Hvernig er tilfinningin að verða
allt í einu heimsþekktur höfundur
eftir svo mörg ár á jaðrinum?
„Þetta var ferli sem gerðist yfir
nótt en var fjörutíu ár í vinnslu.
Þetta er eitthvað sem ég er virkilega
þakklát fyrir. Af því ég náði í gegn
á efri árum er ég með mjög sterkar
undirstöður. Ég er ekki einhver á
þrítugsaldri sem verður frægur yfir
nótt og kann ekki að höndla það.
Veit ef til vill ekki hver hún er að
fullu leyti. Ég veit hver ég er, ég veit
hvað ég vil skrifa, ég er með mitt
eigið samskiptanet, vini og fjöl-
skyldu. Ég er mjög rótföst í mínu lífi,
minni sköpun og mínu sjálfstrausti.
Þannig að þetta er eitthvað sem ég
hef getað tekið opnum örmum og af
heilum hug.“
Evaristo bætir því við að hún
sé meðvituð um að hún hefði allt
eins ekki getað unnið Booker-verð-
launin.
„Þannig að mér finnst það vera
mín skylda að vera þakklát. Og
vegna þess að ég hef verið aðgerða-
sinni svo lengi þá hefur það gefið
mér vettvang til að bjóða öðrum að
vera með og láta mína rödd heyr-
ast.“
Lætur ekki undan þrýstingi
Finnst þér árangur þinn hafa breytt
því hvernig þú skrifar? Verið frels-
andi eða heftandi?
„Það er mjög erfitt að segja því á
eina höndina reyni ég að láta ekki
velgengni Stúlka, kona, annað verða
að pressu fyrir mig til að mæta
henni með mínu næsta skáldverki.
Af því næsta bókin verður eins og
hún verður og lendir þar sem hún
lendir. Ég veit að ég mun hafa stærri
lesendahóp en áður, fyrir Booker-
verðlaunin, en maður getur ekki séð
fyrir velgengni bóka, ég held ekki.
Þannig að ég reyni að losa mig við
það og láta ekki undan þrýstingn-
um. Og á sama tíma verð ég að ganga
úr skugga um að ég hafi sama frelsi
og ég hef alltaf haft til að skrifa um
hlutina sem ég vil skrifa um.“
Ber nardine Evar isto f jallar
gjarnan um hinsegin málefni og
hinsegin fólk í verkum sínum. Í
bókinni Stúlka, kona, annað eru
nokkrar persónur sem eru á „hin-
segin rófinu“ eins og hún kallar það,
og fyrri bók hennar, Mr. Loverman,
fjallar um samkynhneigðan karab-
ískan mann á efri árum. Evaristo
hefur sagt frá því í viðtölum að hún
lifði sem lesbía í um áratug á sínum
yngri árum en er nú gift manni og
segist ekki líta á sig sem hinsegin
rithöfund.
Ástríða og sköpun mikilvægust
Undanfar in ár hef ur bor ið á
ákveðnu bakslagi í réttindum hin-
segin fólks, meðal annars í heima-
landi þínu Bretlandi. Finnst þér
mikilvægt að ávarpa þessa hluti og
skrifa um hinsegin fólk?
„Ég held að það sé mikilvægt fyrir
okkur öll sem erum að skrifa að
fjalla um heiminn eins og hann er
og láta ekki eins og við búum í gagn-
kynhneigðum heimi. Þess vegna er
ég með nokkrar konur á hinsegin
rófinu í Stúlka, kona, annað. Ég vildi
ekki að þetta yrði gagnkynhneigð
skáldsaga af því það er ekki sönn
birtingarmynd af því sem við erum.
Það er líka einn
kynsegin karakter
í bókinni af því það
er eitthvað sem
er mjög algengt
á þessari stundu.
Mér finnst að rit-
höfundar ættu að
vera nógu hug-
rakkir til að skrifa
út fyrir sinn eigin
samfélagshóp því
ef við gerum það
ekki erum við að
takmarka okkur.
Ég veit að það er
pressa á fólk að
gera það ekki en
ég er ekki sam-
mála því.“
Það tók þig
langan tíma að
ná árangri sem rit-
höfundur, hvaða ráð myndir þú
gefa ungum rithöfundum sem eru
að berjast í bökkum?
„Það mikilvægasta er að skrifa
af því þú ert með ástríðu fyrir því
og að vera algjörlega einbeittur og
trúr þinni sköpunargáfu og tján-
ingu, hvernig sem þú vilt láta það
verða að veruleika. Það er það allra
mikilvægasta. Síðan þarftu að vera
úrræðagóður er kemur að því að
skapa þér feril og stundum þolin-
móður. Það fá ekki allir tækifæri
fyrst um sinn og ef þú færð tæki-
færin snemma þá gætirðu misst
móðinn snemma. Stundum er betra
að hlutirnir gerist þegar þú ert orð-
inn þroskaðri.“ n
anton Helgi
Jónsson skáld
segir lesendum
Fréttablaðsins
frá listinni sem
breytti lífi hans.
„Þegar ég var
unglingur sá ég
verk eftir Kristján
Guðmundsson
sem breytti mér og mótaði af-
stöðu mína til bókmennta og lista.
Þetta var upp úr 1970. Ég bjó á
Skólavörðuholtinu og þar var fátt í
boði fyrir forvitna unglinga svo ég
fór stundum í Gallerí Súm sem var
staðsett í bakhúsi við Vatnsstíg-
inn. Það var gengið upp óhrjálegar
tröppur inn í forstofu og þaðan
upp þröngan stigagang en þá kom
maður inn í sýningarsal sem var
með dúandi trégólfi og fjalirnar
lakkaðar gráar. Inni í skoti eða hálf-
gerðum hliðarsal gekk ég eitt sinn
fram á ögrandi listaverk. Á gólfinu
var þunnt lag af mold afmarkað í
ferning. Mold. Bara mold.
Ég var ákaflega jákvæður og
mér fannst verkið á vissan hátt
fallegt en ég var tómur í hausnum
og skildi ekkert. Það var hins
vegar miði á veggnum með heiti
verksins og útskýring á því hvaða
efni væru notuð í það. Þríhyrning-
ur í ferningi, hét verkið og var 4x4
metrar að stærð. Efnið var annars
vegar ferningur af mold og hins
vegar þríhyrningur af vígðri mold
sem var staðsettur í ferningnum
en skar sig á engan hátt úr.
Um leið og ég hafði lesið mér
til um verkið brast eitthvert haft í
huga mér. Ég glataði sakleysinu og
alla tíð síðan hefur einkum leitað á
mig ein estetísk spurning þegar ég
þarf að taka afstöðu til listaverks:
Leynist þríhyrningur af vígðri
mold í þessu verki?“ n
Þríhyrningur í ferningi eftir Kristján
Guðmundsson.
Mynd/Haraldur GuðJónsson
n Listin sem
breytti lífi mínu
tsh@frettabladid.is
Jólabókaflóðið er nú komið á fullt
skrið og því sífellt meiri spenna að
skapast á sölulistum bókabúðanna.
Sú óvenjulega staða kom þó upp í
Pennanum Eymundsson að tvær
bækur deila fyrsta sætinu sín á milli.
Bækurnar sem um ræðir eru
Játning eftir Ólaf Jóhann Ólafsson
og Reykjavík glæpasaga eftir Ragnar
Jónasson og Katrínu Jakobsdóttur
forsætisráðherra.
Í þriðja sæti situr svo Kyrrþey eftir
spennusagnameistarann Arnald
Indriðason og Eden eftir Auði Övu
Ólafsdóttur er í fjórða sæti. Fimmta
sæti listans vermir svo bókin Var,
er og verður eftir Birnu Ingibjörgu
Hjartardóttur.
Athygli vekur að bækur á listan-
um eru allar eftir íslenska höfunda
eða höfunda búsetta hér á landi ef
frá er talin bókin Amma glæpon
enn á ferð eftir David Walliams sem
er í sjötta sæti. Walliams heimsótti
Íslendinga nýlega á bókmennta-
hátíðina Iceland Noir. n
Tvær bækur deila
toppsætinu
36 Menning 24. nóvember 2022 FIMMTUDAGURFréTTabLaðiðMennInG FréTTabLaðið 24. nóvember 2022 FIMMTUDAGUR