Vaka : tímarit um þjóðfélags- og menningarmál - 01.06.1938, Blaðsíða 49

1. úrgangur . 2. úrsfjórdungur \T A Ií A
það, sem aflaga kann að fara und-
ir ríkjandi stjórnarformi. Því ætla
þeir öllu að kippa í lag, ef lýður-
inn vill fá þeim völdin í hendur.
En þegar völdin eru fengin, segj-
ast þeir ekki geta komið lofuðum
umbótum í framkvæmd, nema því
aðeins, að þeir fái að vera í friði
fyrir ádeilum og kosningum um
sinn. Þess vegna verði að afnema
stjórnfrelsið. En sagan sýnir, að
þeir, sem náð hafa einræðisvöld-
um, sleppa þeim ekki aftur af fús-
um vilja.
En hvers vegna vakna menn
ekki upp við vondan draum, þegar
þeir finna klafa ófrelsis renna að
hálsi sér?
Tvær orsakir liggja til þess.
Önnur er sú, að í flestum þeim
löndum, sem nú búa við einræðis-
stjórn, var lýðfrelsi ýmist skammt
á veg komið eða hafði aðeins um
stutta stund viðurkennt verið.
Frelsið var enn ekki orðið almenn-
ingseign.
Hin orsökin er sú, að stjórnir
einræðislandanna vaka vandlega
yfir því, að almenningur í löndum
þeirra fái það eitt að vita, sem
stjórnirnar óska. Öll útbreiðslu-
tæki og áróðurs eru tekin í þarfir
ríkjandi stjórnarstefnu. Skólar,
útvarp, bækur og blöð, allt verður
þetta að túlka hina einu, „réttu“
stefnu. Allt annað er bannað og
refsivert líkt og fyrr á öldum trú-
arvilla eða drottinsvik.
Stundum má heyra þá fullyrð-
ingu, að einræðisfyrirkomulagið
feli í sér fullkomnara lýðræði en
nokkurt annað stjórnarform, því
að þar standi öll þjóðin sameinuð
bak við leiðtoga sína. Þetta hljóm-
ar undarlega í eyrum þeirra, sem
vanir eru frjálsum umræðum um
þjóðmál. Það mun að vísu rétt
vera, að meiri hluti fólks í ein-
ræðislöndunum fylgir nú stjórn-
um þeirra, og trúir því jafnvel, að
hvergi á byggðu bóli sé eins vel og
viturlega stjórnað og þar. Þetta er
skiljanlegt, því að enginn réttur
samanburður við önnur lönd kem-
ur til greina, ef þar er andstætt
stjórnarfar. Hið eina, sem fólkið
fær að vita þaðan, eru mistök
stjórnarvaldanna og erfiðleikar
þjóðanna. Refsing er jafnvel lögð
við því, ef einhver hlustar á erlent
útvarp. Það er álitið hættulegt, að
almenningur heyri málin rædd
frá fleiri hliðum en einni.
í þessari einokun upplýsingar
og hugsunar er fólgið bæði styrk-
ur og hætta. Það er viss styrkur
að geta kæft alla gagnrýni, jafn-
vel áður en hún lætur á sér bæra.
En það er líka mikil og hræðileg
hætta, þegar heilar stórþjóðir
eru óvitandi um, hvernig með þær
er teflt, svo að þær hafa ekki hug-
mynd um, þótt hársbreidd einni
muni, hvort þeim er steypt út í
ægilega styrjöld eða ekki, eins og
nýleg dæmi eru til.
Svipuð hræðsla við sannar upp-
lýsingar kemur, þvi miður, stund-
127