Rit Mógilsár - 2022, Blaðsíða 17

Rit Mógilsár 17
Áhrif skjóls
á nærviðri og plöntuvöxt
Hallur S. Björgvinsson
hallur@skogur.is
Útdráttur
Vindur getur haft mikil áhrif vöxt og þroska trjáa
og annars gróðurs, bæði með beinu áreiti á plöntu-
vefi og í gegnum þau áhrif sem hann hefur á aðra
nærviðrisþætti, eins og lofthita, jarðvegs hita, yfir-
borðs hita plantna, rakastig, o.fl. Rannsókna verk efni
um þessa þætti var sett upp í Fljótshlíð, Rangárvalla-
sýslu, sumarið 2016.
Markmið verkefnisins var að skoða samspil vindhraða
og hitastigs við plöntuvöxt, með því að mæla vind-
hraða, hitastig í 10 og 200 cm hæð og í jarðvegi yfir eitt
vaxtartímabil, sem og vöxt ungra birkiplantna sem
gróðursettar voru í staðlaðan jarðveg á þremur mis-
mikið skýldum meðferðarstöðum innan afmarkaðs
svæðis með sama veðurfari. Svæði 1 var á óskýldum
ber angri (viðmið), svæði 2 var með skjól beltum á
tvær hliðar, og svæði 3 var í mjög miklu skjóli innan
þétts skjólbelta kerfis. Til að meta bein áhrif vind slits
fór einnig fram saman burður á mælingu slit flagga á
sömu stöðum en yfir lengra tíma bil.
Skjólmeðferðirnar drógu martækt úr meðal- og
hámarks vindhraða (t-próf: p<0,001) á skýldum
stöðum miðað við berangur. Meðaltöl hitastigs yfir
rannsókna tímabilið voru einnig marktækt hærri
á skýldu svæð unum en á óskýldu svæði (t-próf:
p<0,01). Daghiti í 200 cm hæð var 0,6 °C hærri í miklu
skjóli en á berangri, en 1,6 °C hærri í 10 cm hæð frá
yfirborði og 1,1 °C hærri á 10 cm dýpi í jarðvegi.
Lauf atarmál (LA) birkisins að hausti var orðið
mark tækt meira (t-próf: p<0,001) á báðum skýldu
svæðunum miðað við óskýlda svæðið, eða 1,8 sinnum
meira (81,7%) á svæði 2 og 2,2 sinnum meira (123,4%)
á svæði 3 miðað við svæði 1. Mæling á lífmassa
birkiplantna á meðferðar svæðunum þremur sýndi
jafn framt að skjólið hafði aukið vöxtinn mark tækt
(t-próf, p<0,001) á báðum skýldu svæðunum miðað
við svæði 1. Lífmassi í sumar lok vað að jafnaði 71,8%
meiri á svæði 2 og 78,5% meiri á svæði 3 miðað við
svæði 1. Einnig var hlutfallslega meira af heildar-
lífmassa trjánna varið til rótarvaxtar á skjól lausum
berangri en á skýldum svæðum sem gerði muninn í
ofanjarðar vexti birkisins enn meiri en þegar heildar-
lífmassi var borinn saman.
Inngangur
Skjóláhrif eru meira en eingöngu minnkaður vind-
hraði (Grace J., 1977). Flóknar breytingar verða einnig
á nærviðris þáttum svo sem hita- og rakastigi (Rosen-
berg, Blad, & Verma, 1983). Enn fremur er ekki ein-
göngu um að ræða bein áhrif skjóls á einstaka
veður þætti, heldur hafa breytingar á einum þætti
áhrif á aðra (McNaughton, 1988; Jones, 2015). Auk
þess veldur munur á skjólgjöfum misjöfnum áhrifum
þeirra á nærviðri (Davis & Norman, 1988).
Markmið þessarar rannsóknar var að kanna áhrif
minnkunar á vindstyrk með skjólgjöfum, samanborið
við skjóllaus svæði innan afmarkaðs landsvæðis,
á nær viðris þætti eins og vindhraða, lofthita og
jarðvegs hita, og hvernig sá munur hefði síðan áhrif
á vöxt plantna, meðal annars hvort munur yrði á
hlutfalls legum vexti ofanjarðar og neðan eftir vind-
álagi. Einnig að kanna mismun merkjanlegs vind-
álags á slit flögg í skjóli og skjól leysi (sömu tilrauna-
svæði), til að gefa mynd af mekanískum áhrifum
vindálags, þ.e. beinum skemmdum af völdum vinds.
Í þessari tilraun var ákveðið að nota ungar plöntur
af birki (Betula pubescens) til að meta áhrif skjóls á
plöntuvöxt. Það var talið heppilegt þar sem þessi
trjátegund stýrir vexti eftir veðurfari og aðstæðum
á vaxtartíma (e: indeterminate growth), en hefur
ekki fyrir fram gefna vaxtargetu eftir hitafari síðasta
árs (Junttila & Nilsen, 1993). Birki getur vaxið við
mis munandi hitafar þrátt fyrir hátt kjörhitastig, þar
sem kjörhitastig birkis til hámarks kolefnisupptöku
og ljóstillífunar hefur mælst vera 31,5°C í íslenskum
skógi (Gerður Guðmundsdóttir & Bjarni D Sigurðs son,
2005). Þetta er töluvert yfir meðalhita vaxtar tímabils
birkis á Íslandi og gefur til kynna mikla aðlögunar-
getu gagnvart utanaðkomandi áhrifum. Yfirleitt
tak markar þó aðgengi að öðrum þáttum, s.s. birtu,
næringa refnum eða vatni, ljóstillífun þegar nálgast
kjör hita (Devlin & Witham, 1983) og kjör hitastig
vaxtar er því oft eitthvað lægra.