Rit Mógilsár - 2022, Blaðsíða 24

24 Rit Mógilsár
Til að finna í grófum dráttum samband skjóls
og plöntuvaxtar var reiknað aðhvarf breytnanna
„vindhraði“ og nokkurra mældra vaxtarbreytna, svo
sem „heildarþurrefnismagns“, og „laufatarmáls“ (7-
8. mynd).
Skjólhlutfall %
Skjólhlutfall %
350
300
450
400
250
200
150
100
50
0
0 20 40 60 80 100
0 20 40 60 80 100
LA
(
cm
2)
D
W
-t
o
t
í g
r
y = 2,1106x + 219,26 y = 0,0259x + 3x778
7
6
5
4
3
2
1
0
7-8. mynd. Lýsing á áhrifum vindminnkunar (skjólhlutfall) á meðaltöl laufflatarmáls t.v. og á heildarþurrvigt t.h. Mælingar
gerðar á tímabilinu 1. júní til 17. ágúst 2016 á þremur meðferðasvæðum í mismiklu skjóli: svæði 1 óskýlt , svæði 2 skjólbelti á
tvær hliðar, svæði 3 kerfi skjólbelta á allar hliðar.
Umræður
Mælingar á vindhraða á meðferðarstöðunum þremur
sýndu glöggt hve mikið getur dregið úr vindhraða
með upp setningu skjólgjafa, eins og trjáraða í þessu
tilviki. Ræktun skjólbeltakerfa á stærri samfelldum
svæðum getur því haft afgerandi áhrif á vindafar.
Munur á meðalhita var marktækur en lítill í 2 m hæð,
sem er staðalhæð hitamælinga veðurstöðva. Í 10
cm hæð var munurinn meiri í meðalhita milli skjól-
svæðanna og berangurs, eða +7,2% hærri að jafn aði.
Við flesta ræktun eru það einmitt vaxtar skilyrðin
næst jörðu sem skipta öllu máli. Saman burður á
hitamælingum í 2 m hæð getur vanmetið þau vaxtar-
skilyrði sem nærviðrisþættir eins og skjólbelti veita.
Með tilliti til plöntuvaxtar er áhugaverðara að bera
saman meðaldaghita en meðalsólarhringshita, þ.e.
hitastig yfir birtutíma sólarhrings, þegar ljóstillífun
fer fram. Í 10 cm hæð frá jörðu var meðaldaghiti um
10% hærri nálægt jarðvegsyfirborði yfir daginn að
meðaltali á stöðvum með skjóli en á stöð án skjóls.
Í köldu loftslagi getur skjól einnig aukið meðalhita
í plöntum umfram mun í lofthita og þannig aukið
bæði lengd vaxtartíma og vaxtarhraða (Grace J.,
1988).
Jarðvegshiti var um einni gráðu meiri að meðaltali
á báðum skýldu stöðunum miðað við stöðina á ber-
angri og var sá munur nær hinn sami á öllum tímum
sólarhrings. Aukning um eina gráðu í jarðvegshita á
svæðum þar sem meðaljarðvegshiti sólarhrings er
að óbreyttu 12,5° (þ.e. hitastig á skjóllausu svæði 1 í
þessari rannsókn) hefur mikið að segja fyrir rótarvöxt,
og ekki síður fyrir virkni niðurbrots lífrænna efna í
jarðveginum og þar af leiðandi aðgengi plantna að
næringarefnum. Margar rannsóknir hafa leitt í ljós að
lágur jarðvegshiti hefur ekki aðeins áhrif á rótarvöxt
og upptöku næringarefna, heldur einnig á marga
líf eðlis fræðilega ferla í ofanjarðarhluta plantna á
þann veg að dregur úr vexti og þroska vaxtarsprota
(Ericsson, Rytter, & Vapaavuori, 1996).
Í þessari tilraun eru mikil áhrif skjólgjafanna á vöxt
ungra birkiplantna að líkindum fyrst og fremst
vegna hag stæðara nærviðris, s.s. aukins hita, minna
vind slits á blöðum og e.t.v. meira jafnvægis í vatns-
spennu plantna (minni gufuþrýstingsmunur milli
lauf blaða og andrúmslofts). Ekki er líklegt í þessu
til felli að skjól hafi lengt vaxtartímann og þannig
orsakað aukningu í þurrefnis framleiðslu, þar sem
mæl ingar stóðu ekki yfir nema á tímabilinu 1. júní
til 17. ágúst.
Með minnkun á vindstyrk á skýldu svæðunum jókst
meðalhiti í jarðvegi og lofti, sem skilaði auknum
líf massa, meiri hæðar- og þvermálsvexti, laufvexti
og meiri lífmassa rótar (en jafnframt lægra RMR).
Heildar lífmassi eftir eins sumars vöxt var um 72%
meiri í hálfskjóli á svæði 2 og 79% meiri í miklu skjóli
á svæði 3 miðað við berangur á svæði 1.
Þurrefnisframleiðsla birkiplantnanna í skjólinu jókst
og þar með lauföturinn sem gat ljóstillífað og því
aukið vöxtinn enn frekar. Í skjólinu tóku plönturnar
að nota hlutfallslega meira af orku sinni til að auka
lauf vöxtinn sem leiddi til hærra LMR- og BMR-hlut-
falls í vaxtargreiningunni (á kostnað róta, lægra
RMR). Þetta, ekki síður en bein áhrif hlýnunarinnar,
margfaldaði jákvæðu vaxtaráhrifin sem hlutust af
skjólinu.
SLA (e:specific leaf area), þ.e. laufatarmál á
hverja þyngdareiningu laufs (LA cm²/gr. laufs) er
gjarnan notað í plöntuvistfræði sem mælikvarði á