Fréttablaðið - 27.01.2023, Blaðsíða 10

Drullaðu
þér bara
heim! Þið
fáið allt
frítt, hel-
vítin
ykkar!
Andskot-
ans þurfa-
lingar!
Sigríður
Sigurðardóttir
Þessi umræða minnir
mig á þegar við erum
að taka á móti flótta-
fólki. Það eru alltaf
raddir í landinu sem
segja: Við getum ekki
séð um okkur sjálf en
samt erum við að taka
á móti flóttafólki.
Ragnar
Óskarsson,
sögukennari
Mörg börn frá Eyjum upp­
lifðu sársauka, barsmíðar,
einelti og neikvætt viðhorf
eftir eldgosið 1973 af hálfu
fólks uppi á landi. Tabú að
reyna að koma að reynslu
sem yfirskyggði hetjudáðir og
samstöðu. Sögukennari segir
margt minna á umræðu um
flóttafólk í dag.
Mikill fjöldi Eyjafólks hefur opnað
sig um sára lífsreynslu á barnsaldri
þegar þúsundir Eyjamanna hrökt­
ust upp á land eftir gosið 1973.
Margir Eyjamenn segja tímabært
að varpa ljósi á aðrar sögur en þær
sem sagðar hafa verið af hetjudáð­
um og samstöðu. Gísli Ingi Gunn­
arsson hóf umræðu á Facebook
og virðist ljóst af viðbrögðunum
að fjöldi Eyjabarna eigi skelfilegar
minningar frá þessum tíma.
Barsmíðar og áreitni
„Ég bjó í Hveragerði og gat ekki
leikið við önnur börn vegna þess að
ég var viðlagasjóðspakk og var bara
laminn,“ segir Gísli Ingi. Hann dreg­
ur þó ekki önnur börn til ábyrgðar
heldur segir hann að neikvæð við­
horf til Eyjabarna hafi orðið til við
eldhúsborð hinna fullorðnu í landi.
Sif Gylfadóttir er ein fjölmargra
sem taka undir orð Gísla. „Ég varð
viðlagasjóðspakk og Vestmannaey­
ingur og átti enga vini.“
Ein kona segist hafa verið kýld
og kastað var í hana grjóti. Önnur
ræðir káf og kynferðislega áreitni.
Svokölluð skemmtiferð til Noregs,
þar sem börnin dvöldu sumarlangt
eftir gosið án foreldra, virðist einn­
ig á köflum hafa snúist upp í mar­
tröð fyrir suma þótt aðrir eigi góðar
minningar um þá ferð.
Vantar rödd í söguna
„Alveg ótrúlegt að í öll þessi ár hef
ég ekki séð mikið fjallað um hvernig
börnin frá Eyjum komu út úr þessu
öllu saman, rifin upp með rótum,“
segir Díana Aðalheiðardóttir.
Alda Jóhanna segir: „Þetta var
mjög vondur tími í lífi mínu, mikið
um flutninga á Reykjavíkursvæðinu
og endalaus skólaskipti. Einelti sem
birtist í útskúfun, ljótum orðum og
líkamlegu ofbeldi.“
Hafdís Ástþórsdóttir tekur enn
dýpra í árinni: „Ég hef einmitt verið
að hugsa þetta undanfarna daga og
hef spurt f lest alla sem ég hef hitt
sem muna eftir þessum tímum,
hvort þau upplifðu þetta slæma við­
mót frá Íslendingum, og allir hafa
svarað því játandi … „þurfalingar“
og „viðlagasjóðspakk“.
Helsta dáðin að þrauka
Sigurlaug Lára skrifar: „Fyrir mér er
eljusemi og hetjudáðir Vestmanna­
eyinga ekki síst fólgin í að lifa af
þennan tíma, þrauka alla óvissuna,
allt f lakkið, mótlætið og eineltið.“
Hún segir einnig: „Og ég skil svo vel
að fólk hafi ekki getað beðið með
að fara aftur heim þó þar væri allt
á kafi í ösku, dimmt og drungalegt
því það var sennilega himnaríki á
jörð miðað við viðmótið sem marg­
ir fengu að upplifa uppi á landi.“
Annabeta Grytvik segir: „Oft
var bara kallað á mann að drulla
okkur til Eyja aftur, fengum allt
frítt, fötin sem við vorum í og
matinn og værum bara viðlaga­
sjóðs­aumingjar. Ég var bara 8 ára
stelpuskott hálfpartinn á f lækingi
þannig á þessum tíma.“
Ákveðin þöggun í gangi
Nokkrir skrifa um þöggun líkt
og Emilía Borgþórsdóttir : „Já
það hefur verið ákveðin þöggun
í gangi – allir björguðust og við
getum verið þakklát fyrir það en
Gömul sár opnast hjá gosbörnunum
Náttúruhamfarir
Kristinn H. Benediktsson var í Vestmannaeyjum næstum allan tímann sem gosið stóð yfir. Hann tók magnaðar myndir af gosinu og því
mikla björgunarstarfi sem unnið var í Eyjum. Kristinn var fæddur árið 1948 og lést árið 2018. MyNd/KristiNN H. BeNediKtssoN
Eyðileggingin
í Vestmanna-
eyjum var
gríðarleg.
FréttaBlaðið/
KristiNN H.
BeNediKtssoN
allt of margir sem hafa ekki unnið
úr sínum áföllum.“
Sigríður Sigurðardóttir segist
hafa setið undir eftir farandi:
„Drullaðu þér bara heim! Þið fáið
allt frítt, helvítin ykkar! Andskot­
ans þurfalingar!“
Annar íbúi segir: „Það var verið
að draga fólk í dilka og þeir sem
bjuggu í „gámum eða viðlagasjóðs­
húsum“ voru öðruvísi. Það var lykt
sem tengdist húsunum. Tjöru­
pappír notaður til einangrunar í
þökin og það var lykt sem fylgdi.“
Sumt af fordómunum hafi verið af
sama meiði og gagnvart þeim sem
bjuggu í bröggum í Reykjavík.
Sagðir komnir á spenann
Ragnar Óskarsson, 75 ára sögu­
kennari í Eyjum, segist þekkja
þessa umræðu vel en hann telur þó
að mjög margt hafi verið til fyrir­
myndar.
„Ég bjó í Reykjavík á þessum tíma
og heyrði oft neikvætt tal um Vest­
mannaeyinga, að þeir væru komnir
á spenann og væru á framfæri fólks
sem hefði varla efni á að framfleyta
sjálfu sér,“ segir Ragnar.
Hann segir margar fjölskyldur
hafa opnað hús sín fyrir Eyjafólki á
þessum tíma. Þrengsli hafi skapast
og alls konar „núansar“ komið upp.
„Flestir sem ég hef talað við bera
þó lof á móttökurnar og allt sem
fylgdi.“
Ragnar segir að viðhorf þessa
tíma hafi verið þau að venjulegir
Íslendingar þyrftu mikið að hafa
fyrir því að koma upp þaki yfir
höfuðið. Mörgum hafi blöskrað
meintur forgangur Eyjafólks í hús­
næðismálum.
Líkist umræðu um flóttafólk
„Sumum fannst eins og verið væri
að mylja undir Vestmannaey­
inga,“ segir Ragnar. Hann segir
að hafa beri í huga að kjör fólks á
Íslandi hafi ekki verið neitt til að
hrópa húrra fyrir. „Flutningurinn
bættist við vandamál í íslensku
samfélagi sem voru grasserandi á
þessum tíma svo sem mikla verð­
bólgu. Vestmannaeyingar kostuðu
ríkið töluverðar fjárhæðir og þessi
umræða minnir mig á þegar við
erum að taka á móti f lóttafólki. Það
eru alltaf raddir í landinu sem segja:
Við getum ekki séð um okkur sjálf
en samt erum við að taka á móti
f lóttafólki.“
Engin áfallahjálp til
Ragnar segir að sér líði eins og
þessi saga hafi ekki verið gerð upp
að fullu. Hann tekur fram að hann
hafi ekki sjálfur verið í þeim hópi
sem þurfti að flytja.
„Þegar þetta gerðist er engin
áfallahjálp. Gott fólk tekur á móti
gestunum en svo eru menn komnir
tvist og bast. Ef svona atburðir yrðu
núna væri áfallahjálparteymi kallað
til að aðstoða fólk við að lifa með
þessu, en þarna var því ekki til að
dreifa.“
Enn koma margir Vestmanna­
eyingar saman 23. janúar á hverju
ári, þeir ganga saman og eru með
skipulagða dagskrá.
„Ég segi að á þessum samkomum
er fólk enn að leita í það sem mætti
kalla samhæfða áfallahjálp. Það
finnur hlýjuna hvert frá öðru,“ segir
Ragnar.
Margt bendir til, að sögn Ragnars,
að það að tala upphátt um neikvæða
upplifun í landi hafi nánast orðið
tabú. Vestmannaeyingar hafi ekki
viljað ræða vandamálin, kannski
af ótta við að verða taldir vanþakk­
látir þeim sem þeir áttu allt undir
um tíma.
Þá segir Ragnar ferðina til Nor­
egs hafa verið barn síns tíma. Til­
gangurinn hafi verið að losa börnin
úr hrikalegum aðstæðum en börnin
hafi verið foreldralaus og einkum
yngri börnum hafi, að minnsta
kosti sumum hverjum, liðið illa.
Augljóst er að sögn Ragnars að
margt sem átti sér stað fyrir hálfri
öld yrði með öðrum hætti nú. n
Björn
Þorláksson
bth
@frettabladid.is
10 fréttir FRÉTTABLAÐIÐ 27. jAnúAR 2023
fÖStUDAGUr