Fréttablaðið - 03.02.2023, Blaðsíða 17

Við tókum hús á Hjarta-
miðstöðinni í Kópavogi og
ræddum meðal annars starf-
semi stöðvarinnar, áhættu
hjarta- og æðasjúkdóma hjá
konum og ferli greininga og
eftirfylgni. Þar tóku á móti
okkur þrjár konur sem hafa
yfirgripsmikla þekkingu og
reynslu hver í sínu fagi.
Þær Katrín Ragna Kemp Guð-
mundsdóttir, lyf-og hjartalæknir á
Landspítala og Hjartamiðstöðinni,
Jóhanna S. Gunnlaugsdóttir
lífeindafræðingur og Stefanía
Guðborg Snorradóttir hjúkrunar-
fræðingur starfa á Hjartamiðstöð-
inni. Þær voru teknar tali og voru
fyrst spurðar hvers konar þjónustu
Hjartamiðstöðin bjóði upp á.
Stefanía: „Til okkar koma ein-
staklingar sem eru með tilvísun frá
heimilislæknum, hvort sem er af
höfuðborgarsvæðinu eða lands-
byggðinni. Á stöðina koma einnig
sjúklingar til eftirlits eða eftir-
fylgni sem hafa legið inni á spítala
vegna bráðrar kransæðastíflu,
þurft að gangast undir ýmsar
aðgerðir eins og kransæðavíkkun,
gangráðsísetningu og hjáveituað-
gerðir svo dæmi séu tekin. Ýmsar
rannsóknir eru gerðar á stöðinni
svo sem ómskoðanir af hjarta,
áreynslupróf, Holter-rannsóknir
og svefnrannsókn.“
Jóhanna: „Í Hjartamiðstöðinni
fer ég yfir 24 og 48 klst. hjartalínu-
rit eða Holter. Í þessum rann-
sóknum er lítið tæki sem tekur upp
hjartsláttinn og breytir honum í
mynd, sett á einstakling sem fer
með það heim í 24–48 klst. Ég les
svo úr þessum upptökum og sendi
til hjartasérfræðinga Hjarta-
miðstöðvarinnar. Við erum með
þessari rannsókn að athuga hvort
einstaklingur sé í réttum takti eða
hvort hann sé í of hægum takti eða
jafnvel hraðtakti. Einnig leitum við
eftir aukaslögum og hléum í hjart-
slætti. Þeir sem koma í þessa rann-
sókn hafa oft fundið fyrir auknum
hjartslætti, svima eða hafa jafnvel
fallið í yfirlið.“
Hættan eykst við tíðahvörf
Leita f leiri konur en karlar til
ykkar?
Katrín: „Mér finnst nokkuð jafnt
hlutfall kvenna og karla sem leita
til okkar en ég upplifi það að konur
séu ekki alltaf meðvitaðar um það
að hjarta- og æðasjúkdómar eru
algengasta dánarorsök kvenna hér
á Íslandi alveg eins og annars stað-
ar í heiminum. Þess vegna er mikil-
vægt að vekja athygli á þessum
sjúkdómi og ræða um áhættuþætti
og forvarnir, alveg eins og gert er
varðandi krabbamein hjá konum
með bleiku slaufunni.“
Stefanía: „Hættan á hjarta- og
æðasjúkdómum eykst hjá konum
eftir tíðahvörf en það tengist
meðal annars minnkaðri fram-
leiðslu á estrógeni og hækkun
á kólesteróli. Ef konur eru með
áhættuþætti eins og áunna sykur-
sýki sem stundum er einnig nefnd
sykursýki 2, sterka ættarsögu um
hjarta- og eða heilaáföll og reykja,
þá eykst áhættan.“
Jóhanna: „Mín tilfinning er að
það séu fleiri konur en karlmenn
sem fara heim með Holter.“
Stefanía: „Konur eru mun dug-
legri að senda maka sinn í skoðun
frekar en að fara sjálfar í skoðun.“
Hver eru einkenni hjartaáfalls
hjá konum?
Katrín: „Dæmigerð einkenni
alvarlegs kransæðasjúkdóms eða
hjartaáfalls hjá öllum kynjum eru
þyngsli eða verkur fyrir brjósti sem
oft leiðir upp í háls, aftur í bak eða
niður í maga. Samfara getur maður
fundið fyrir ógleði og kaldsvitnað.
Konur fá hins vegar ekki alltaf
dæmigerð einkenni og geta allt
eins fundið fyrir almennum slapp-
leika, þreytu, mæði, meltingar-
truflunum og svo framvegis en við
hjartaáfall þarf tafarlausa meðferð.
Verkur sem kemur við áreynslu og
hverfur í hvíld er týpískt einkenni
kransæðasjúkdóms og þá þarf að
skoða það nánar því kransæða-
sjúkdómur eykur líkur á hjarta-
áfalli.“
Mikilvægt að minnka líkurnar
Hver er besta forvörnin gegn
hjartasjúkdómum kvenna?
Stefanía: „Helstu áhættu-
þættir hjartasjúkdóma hjá konum
eru ættarsaga, blóðfituröskun,
háþrýstingur, reykingar, sykur-
sýki, yfirþyngd, aldur, streita og
kyrrseta. Því er besta forvörnin að
ástunda heilsusamlegt líferni, sem
felur meðal annars í sér að sinna
reglubundinni hreyfingu og huga
vel að mataræði. Rétt er að vanda
val á fitu og forðast óhóflega neyslu
sykurs og einfaldra kolvetna, sem
og mikils af unnum matvælum.“
Katrín: „Í raun er best að skoða
þessa áhættuþætti og vinna með
þá alla til að minnka líkurnar á
hjarta- og æðasjúkdómum. Aldri
og ættarsögu getum við ekki breytt
en það er hægt að skoða hina
áhættuþættina sem við getum
breytt: hætta að reykja, ná blóð-
fitum og blóðþrýstingi niður með
hreyfingu og mataræði. Ef ekki
gengur að bæta þessa áhættuþætti
með lífsstílsátaki þá má íhuga
lyfjameðferð. Við getum aldrei
alveg komið í veg fyrir hjarta-
og æðasjúkdóma en við getum
minnkað líkurnar á að veikjast.“
Læknir meti einkenni
Hversu reglulega ættu konur að
koma í rannsókn?
Stefanía: „Það fer eftir heilsufari
hjá viðkomandi, einkennum, aldri
og áhættuþáttum. Ef engin ein-
kenni eru frá hjarta en ættarsagan
er sterk þá er mælt með skoðun á
3–5 ára fresti.“
Katrín: „Þegar einstaklingur er
með þekktan hjartasjúkdóm fer
það eftir alvarleika sjúkdóms og
einkennum hversu oft þarf að hitta
hjartalækni. Hjá einstaklingum
yfir fertugt sem ekki eru með
þekktan hjartasjúkdóm og eru
ekki með einkenni vinnum við
eftir leiðbeiningum frá Evrópsku
hjartalæknasamtökunum. Þar eru
reiknaðar tíu ára líkur á því að fá
hjartaáfall út frá aldri, blóðfitum,
blóðþrýstingi og reykingum. Það
fer svo eftir þeim niðurstöðum
hvort þörf er fyrir meðferð eða
frekara mat. Ef þörf þykir á frekari
meðferð þarf að ræða málið vel því
öll meðferð sem við gefum getur
haft í för með sér aukaverkanir.
Hjartavernd hefur einnig
búið að áhættureikni miðað við
íslenskar forsendur, þar sem hægt
er að reikna sína áhættu frá 35
ára aldri og bera saman við aðrar
konur á sama aldri. Þá er einnig
hægt að bóka tíma í áhættumat
og flestar af þessum mælingum
sem þarf til að fylla í matið er hægt
að ræða við heimilislækni um. Ef
einstaklingur reynist vera í mikilli
áhættu og þarf að stilla af marga
áhættuþætti væri líklega réttast að
vísa áfram til hjartalæknis.
Rétt er að leggja áherslu á það að
ef einstaklingur er með einkenni
sem gætu verið vegna hjartasjúk-
dóms, þarf alltaf að meta það hjá
lækni.“
Eftirfylgni mjög mikilvæg
Hversu mikilvægt er að sinna eftir-
fylgni við sjúklinga?
Katrín: „Hjartasjúkdómar eru
flest allt krónískir sjúkdómar sem
fara yfirleitt hægt versnandi og
meiri líkur eru á að veikjast aftur
ef einstaklingur hefur þegar veikst.
Það er því mjög mikilvægt að fylgja
eftir þeim sem eru með þekktan
hjartasjúkdóm. Sjúklingar sem
ekki eru með þekktan hjartasjúk-
dóm þurfa ekki reglulegt eftirlit
hjartalæknis.“
Stefanía: „Eftirlit er mjög mikil-
vægt og eykur líkur á að sjúkl-
ingum takist að viðhalda og auka
sín lífsgæði með betri heilsu og
markvissri lyfjameðferð. Það gefur
einnig færi á að grípa tímanlega
inn í ef einkenni fara að gera vart
við sig.“
Mikilvægt að styðja
aðstandendur í þessu ferli
Hvert er hlutverk sérfræðinga utan
sjúkrahúsa í sambandi við hjarta-
sjúkdóma og hjartalækningar?
Katrín: „Á stofu hittir læknir
sjúklinga sem heimilislæknar hafa
vísað áfram til að meta hvort við-
komandi sé með hjartasjúkdóm
eða ekki. Við fáum fólk í viðtal og
skoðun og gerum áhættumat og
metum hvort þurfi að gera frekari
rannsóknir til að staðfesta eða
útiloka sjúkdóm. Ég hitti til dæmis
talsvert af einstaklingum sem
finna fyrir hjartsláttartruflunum
og til að rannsaka það geri ég lang-
tíma hjartalínurit, hjartaómun og
blóðprufur. Ég hitti einnig marga
sjúklinga sem hafa fundið fyrir
brjóstverk eða mæði og þá þarf ég
að meta viðkomandi með tilliti
til hvort það sé undirliggjandi
kransæðasjúkdómur eða hjarta-
bilun sem gæti valdið þessum
einkennum. Þá sendi ég fólk í
sneiðmynd af kransæðum, geri
ómun eða áreynslupróf.“
Stefanía: „Ég hef umsjón með
hjúkrunarmóttöku stöðvarinnar
en hér starfa fjórir hjúkrunarfræð-
ingar sem taka á móti skjólstæð-
ingum. Við skráum helstu heilsu-
farsupplýsingar, áhættuþætti eins
og ættarsögu, hreyfingu, reykinga-
sögu og mataræði og förum yfir
lyfjanotkun. Þannig reynum við að
fá heildræna mynd af einkennum
og líðan viðkomandi.
Mikilvægur þáttur starfsins
er síðan stuðningur og fræðsla
til sjúklinga og aðstandenda. Sú
fræðsla getur snúist um einkenni
og líðan sem tengjast ýmsum
hjartasjúkdómum en einnig er
mikilvægt að veita góða fræðslu
um lyf og lyfjameðferð hverju
sinni. Einnig sinnum við síma-
þjónustu og fylgjum eftir ýmsum
málum. Hjartamiðstöðin býður
einnig upp á lífsstílsráðgjöf sem
hjúkrunarfræðingur sinnir.“
Katrín: „Að auki fylgjum við
mjög mörgum sjúklingum eftir
sem hafa legið á spítala og eru með
þekktan hjartasjúkdóm. Fæstir
þurfa að liggja á spítala nema í
stutta stund vegna síns hjarta-
sjúkdóms en það þarf hins vegar
að fylgjast með þeim flestum
reglulega, sjá til þess að meðferðin
sé rétt með það markmið að bæta
einkenni, koma í veg fyrir sjúkra-
húsinnlagnir og að lokum til að
bæta horfur og lengja líf.“
Menntun og reynsla
Jóhanna útskrifaðist 1991 með
sérhæfingu í lífeðlisfræðilegum
hjarta- og lungnarannsóknum og
hef unnið við það allar götur síðan.
„Ég starfa bæði á Landspítalanum
og Læknasetrinu í Mjódd auk
starfa minna á Hjartastöðinni.“
Katrín varð sérfræðingur í
hjartalækningum 2016, varði dokt-
orsritgerð árið 2020 við Karolinska
Institutet í Stokkhólmi og hefur
starfað á Íslandi síðan 2021.
Stefanía fór að loknu námi í
hjúkrun árið 1985 í starf á Hjarta-
deild Landspítalans og starfaði þar
í tæp 20 ár. Frá árinu 2011 hefur
hún starfað á Hjartamiðstöðinni. n
Konur senda maka í skoðun frekar en að fara sjálfar
Þær Jóhanna Sigríður Gunnlaugsdóttir lífeindafræðingur, Stefanía G. Snorradóttir hjúkrunarfræðingur og Katrín Ragna Kemp Guðmundsdóttir hjartalæknir
standa vaktina hjá Hjartamiðstöðinni ásamt öðru öflugu starfsfólki. MYND/AÐSEND
Við getum aldrei
alveg komið í veg
fyrir hjarta- og æðasjúk-
dóma en við getum
minnkað líkurnar á að
veikjast.
Katrín Ragna Kemp
Guðmundsdóttir, hjartalæknir
3FÖSTUDAGUR 3. febrúar 2023 HJARTAÐ ÞITT 2023