Fréttablaðið - 03.02.2023, Blaðsíða 32

Horgemlingar, hagyrðingar og
huldufólk eru meðal þess sem
mun bregða fyrir augu þeirra sem
taka þátt í Safnanótt í kvöld.
arnartomas@frettabladid.is
Í dag er Safnanótt og opna þá fjölmörg
söfn dyr sínar og bjóða upp á fjölbreytta
dagskrá milli klukkan 18 og 23. Þjóð-
fræðingurinn Dagrún Ósk Jónsdóttir
verður þá á faraldsfæti en hún byrjar á
að fræða börn um leiki landnámsbarna
og flytur síðar erindi um huldufólk.
„Það er verið að opna sýningu á Garða-
torgi sem heitir Aftur til Hofsstaða og
snýst um landnámið,“ segir Dagrún Ósk.
„Þar má finna stóran myllustein sem
hægt er að snúa til þess að ferðast um
söguna frá landnámi og yfir til Garða-
bæjar eins og hann er í dag.“
Síðar stendur til að setja upp skilti í
minjagarðinum Hofsstöðum en forn-
leifarannsóknir hófust á reitnum árið
1994 og fundust þar minjar af einum
stærsta landnámsskála sem fundist
hefur á Íslandi.
Horgemlingar reistir
Eftir að sýningin verður opnuð mun
Dagrún Ósk ásamt Söndru Björk Jónas-
dóttur svo stýra örsmiðju fyrir yngri
kynslóðina þar farið verður yfir leiki
sem börn á landnámsöld kunna að hafa
leikið.
„Við ætlum að byrja á að skoða aðeins
hvaðan landnámsfólkið kom, útbúa
kort til að rekja leið þeirra og merkja
inn hluti eins og sæskrímsli og annað
sem kann að hafa orðið á vegi þeirra,“
útskýrir Dagrún Ósk. „Svo ætlum við að
fara yfir þessa leiki sem börn á þessum
tíma kunna að hafa farið í.“
Og hvernig leikir voru það?
„Það er erfitt að segja til um það en
það eru nokkrir sem þau hefðu getað
farið í. Þau hefðu til dæmis getað klætt
sig í skinnbrókina eða reist horgemling,“
segir Dagrún Ósk en á erfitt með að
lýsa leiknum í orðum. „Þetta eru stór-
skemmtilegar líkamsþrautir þar sem
fólk kemur sér fyrir í einhvers konar
keng og reynir svo að reisa sig við – og
verður þannig að horgemlingnum.“
Siðir manna og huldufólks
Síðar um kvöldið flytur Dagrún Ósk svo
erindið Trúir þú á huldufólk? á Árbæjar-
safni.
„Ég ætla aðeins að segja frá uppruna
þessara fyrirbæra, hegðun þeirra, atferli
og framkomu. Ég mun fara aðeins inn á
hvernig hægt sé að þekkja huldufólk
ef maður rekst á það á förnum vegi og
hvort það sé í rauninni gott eða vara-
samt,“ segir Dagrún. „Ef maður sýnir
huldufólkinu virðingu þá endar það
oftast ekki illa og ef maður hjálpar því
þá verðlaunar það mann iðulega. En
ef maður gerir eitthvað á þess hlut þá
kárnar gamanið.“
Þetta hljómar nú bara eins og dæmi-
saga um hvernig maður eigi að hegða sér
í mannlegum samskiptum almennt.
„Það er óhætt að segja það! Kannski
maður ætti að nota þetta sem leiðarvísi
fyrir samskipti almennt, bæði við fólk
og náttúru,“ segir Dagrún Ósk og hlær.
„Þetta eru svo náttúrutengdar sögur og
koma inn á þemu eins og að taka ekki
meira en maður þarf og svona.“
Kvöldvaka og hagyrðingamót
Á Þjóðminjasafninu verður svo boðið
upp á kvöldvökustemningu. Þar verður
f luttur rímnakveðskapur upp á gamla
mátann og með traustri hjálp frá Kvæða-
mannafélaginu Iðunni.
„Við fengum þessa hugmynd innan-
húss um að hafa kvöldvöku – að bjóða
fólki að upplifa gamla tímann í bað-
stofunni með myrkrinu og vetrinum,“
segir Jóhanna Bergmann hjá Þjóðminja-
safninu sem hafði í kjölfarið samband
við Báru Grímsdóttur, formann Iðunnar.
„Við vildum viðra þessa hugmynd um
að kveða kannski nokkrar rímur, segja
nokkrar sögur og svona.“
Bára tók svo rækilega vel í hugmynd-
ina að ákveðið var að manna fjögurra
klukkustunda dagskrá þar sem meðal
annars verður boðið upp á hagyrðinga-
mót.
„Þau kunna þetta svo vel og hvað er
betri vettvangur til að deila þessari list
en á Safnanótt í Þjóðminjasafninu?“
spyr Jóhanna. „Hagyrðingamót eru
gamall siður sem lifði langt fram á tutt-
ugustu öld og lifir jafnvel enn úti á landi.
Þarna er ákveðið eitthvað þema sem fólk
kveður um hverju sinni og er látið ganga
hring eftir hring.“
Nánar um dagskrá Safnanætur má
finna á síðu 15. Dagskrána í heild má
finna á reykjavik.is/vetrarhatid. n
Fólk kemur sér fyrir í
einhvers konar keng og
reynir svo að reisa sig við
– og verður þannig að
horgemlingnum.
Dagrún Ósk
Jónsdóttir,
þjóðfræðingur
Til að birta andláts-, útfarar- eða
þakkartilkynningar í Fréttablaðinu þarf að senda
tölvupóst á timamot@frettabladid.is
eða hringja í síma 550 5055 .
MERKISATBURÐIR |
ÞETTA GERÐIST | 3. FEBRÚAR 1990
Þjóðlegheit á Safnanótt
Á Árbæjarsafni verður leiðsögn um sýninguna Karólína vefari og síðan verður farið yfir aðferðir og frágang við krosssaum.
MYND/AÐSEND
1488 Bartholomeu Dias og áhöfn hans sigla fyrir Góðrar-
vonarhöfða, fyrstir Evrópubúa.
1605 Víkurkirkja í Reykjavík vígð af Stefáni Jónssyni Skál-
holtsbiskupi.
1917 Bandaríkin rifta stjórnmálasambandi við Þýska-
land.
1930 Útvegsbanki Íslands tekur við af Íslandsbanka
hinum eldri.
1944 Bandarískar sveitir taka Marshall-eyjar.
1944 Hótel Ísland við Aðalstræti í Reykjavík brennur til
kaldra kola. Einn
maður ferst í brun-
anum.
1959 Rokkstjörnurnar
Buddy Holly, Rit-
chie Valens og The
Big Bopper farast í
flugslysi.
1976 Ástralska leikkonan
Isla Fisher fædd.
1981 Litla-Brekka við Suðurgötu í Reykjavík, síðasti torf-
bær borgarinnar, er rifinn. Þar bjó Eðvarð Sigurðs-
son alþingismaður.
1990 Þjóðarsáttin undirrituð.
1990 Bandaríski tónlistar-
maðurinn Sean Kingston
fæddur.
1991 Fárviðri gengur yfir
Ísland og veldur miklu eigna-
tjóni. Sterkasta vindhviða
sem mælst hefur á Íslandi,
237 km/klst., mælist í Vest-
mannaeyjum.
Þann 3. febrúar 1990 brutust vopnaðir ræningjar inn í forn-
rómversku borgina Herculaneum, sem er vinsæll ferða-
mannastaður í Napólí, og höfðu með sér hundruð gripa.
Þjófarnir höfðu með sér yfir tvö hundruð gripi, þar á
meðal ómetanlega skartgripi, rómverska mynt og styttur
úr bronsi. Mennirnir klifruðu yfir veggi borgarinnar og yfir-
buguðu verðina sem þar voru.
Herculaneum er eitt af sögulegustu svæðum Napólí en
borgin forna grófst undir ásamt Pompeii þegar Vesúvíus
gaus árið 79. Fornleifauppgröftur þar hefur leitt margar
merkar minjar í ljós en öskulagið sem féll yfir borgina var
þykkara en í Pompeii og því hafa framkvæmdir þar reynst
erfiðari.
Því miður hefur fólk oftar farið ránshendi um Hercul-
aneum. Árið 2020 skilaði kanadísk kona munum sem hún
hafði stolið þaðan fimmtán árum áður. Hún lýsti því yfir að
eftir stuldinn hefði líf hennar farið í vaskinn og að bölvun
hvíldi á gripunum.
Þjófar fara ránshendi
um Herculaneum
Kveðskapur var lengi vel ómissandi hluti af kvöldvökum í baðstofum Íslendinga.
12 TÍMAMÓT FRÉTTABLAÐIÐ 3. FEBRÚAR 2023
FÖSTUDAGUR