Hljóðabunga - 01.03.1975, Blaðsíða 55

vörubílstjórar í 45 daga verkfalli sínu, sem
lamaði atvinnulíf Chile (Time, 30. sept. 1974).
Allir vita um framhaldið. Lýðræðislega kjör-
inni stjórn Allendes var velt af herforingjum og
ríkir þar nú ógnarstjórn.
Ekki varð mat íslendinga á þessum afskiptum
bandarískra aðila af málefnum Chile samróma.
Svo virðist sem að á íslandi eigi slíkt framferði
einhverjar undirtektir. í leiðara Morgunblaðsins
var fjallað um þessi mál 4. okt. s.l. undir fyrir-
sögninni GETUR TILGANGURINN HELGAÐ
MEÐALIÐ. Lokaniðurstaðan var sú, að því
séu að sjálfsögðu takmörk sett, hversu langt sé
unnt að ganga í þeirri viðleitni að berjast gegn
einræðisöflum með því að hlutast til um innan-
ríkismál annarra þjóða. í þessum leiðara er
gengið út frá því að aðgerðir CIA hafi verið
barátta lýðræðis og frelsis gegn einræði og í
slíkri baráttu verði að ganga eins langt og
UNNT er. Undan því er vikist í þessum leiðara,
hvers vegna barist var svo harkalega gegn stjórn
Allendes, sem þó var kjörin á lýðræðislegan
hátt og leyfði síðan fullt skoðanafrelsi, meðan
ýmsar einræðisstjórnir í S-Ameríku sem hrifsað
hafa til sín völdin með ofbeldi, voru studdar af
bandaríkjamönnum með ráð og dáð. Goðsögninni
um Bandaríkin, sem útvörð frelsis og lýðræðis
í heiminum, er haldið lifandi af stærsta dagblaði
íslands. Hvers vegna?
Hinn frægi breski sagnfræðingur Arnold
Toynbe skilgreindi eitt sinn núverandi afstöðu
bandaríkjamanna til heimsmála á eftirfarandi
hátt:
Bandaríkin eru nú leiðtogi alþjóðlegra and-
byltingarsamtaka til varnar núverandi sér-
hagsmunakerfi. Bandaríkin gegna nú sama
hlutverki og Rómaveldi á sinni tíð. Róm studdi
jafnan hina ríku gegn hinum fátæku í hinum
fjölmörgu erlendu ríkjum sem borgin hafði
á valdi sínu; og vegna þess að fátæklingarnir
hafa alltaf og alls staðar verið miklu fleiri
en auðmennirnir leiddi stefna Rómar til ójafn-
ræðis, ranglætis og naumustu hamingjuhlut-
skipta sem hugsast gátu fyrir flesta. Ákvörðun
Bandaríkianna um að taka að sér hlutverk
Rómaveldis hefur verið tekin að yfirveguðu
máli, að því er ég best fæ séð.
Þessi skilgreining er nær hinu sanna. Banda-
ríkin ganga eins langt og þeim er framast
UNNT til að halda stórveldisaðstöðu sinni á
svipaðan hátt og önnur stórveldi fyrr og síðar.
Beinir hagsmunir þeirra eru tvenns konar. Ann-
ars vegar eru hernaðarhagsmunir. Hins vegar og
þeim samtengdir eru hagsmunir bandarískra
auðhringa, sem eiga gífurlegt fjármagn fest utan
landamæranna, sérstaklega í S-Ameríku. Álitið
er að bandaríkjamenn ráði yfir um 60% hráefna
heimsins og er það hornsteinn hárra þjóðartekna
þeirra, en jafnframt orsök fátæktar margra
annarra þjóða. Til að halda kerfinu óbreyttu
koma þeir sér upp stuðningsmönnum í viðkom-
andi löndum og múta þeim ríkulega. Ef það
dugar ekki er gripið til beinna aðgerða. Að tala
um að Bandaríkin séu að verja lýðræði og frelsi
í heiminum með svona framkomu er að álíka
tómt mál eins og að Sovétríkin fari með yfirgang
af bróðurkærleika.
V.
Síðan á árinu 1941, þegar Bandaríkin settu
fyrst her á ísland, eða í 34 ár, hefur um fátt
verið meira deilt hérlendis en samskipti okkar
við bandaríkjamenn og eðli og tilgang herset-
unnar. Um allt miðbik þessa tímabils setti
togstreita milli risaveldanna svokölluðu, Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna, mark sitt á allar
umræður. Margir íslendingar soguðust sjálfrátt
eða ósjálfrátt inn í þá hugmyndafræði, sem
þessar stórþjóðir notuðu málum sínum til fram-
gangs, og kyngdu orðleppum þeirra hráum og
ómeltum. Sennilega hafa fáir íslendingar verið
með öllu lausir úr þeim helfjötrum, sem kalda-
stríðsáróðurinn batt hugmyndafræðilega umræðu
— og enn eru sumir fastir. Sú sefasýki sem greip
menn varð m.a. til þess að þeir vörpuðu smám
saman frá sér þeirri hugmynd, að íslendingar
gætu lifað einir í landi sínu — hugmynd
sem þeir höfðu þó verið að berjast fyrir
í heila öld. Á síðari árum hefur sambúð
stórveldanna farið batnandi og ofstæki
manna þverrandi. Skynsamir menn eru
teknir að endurskoða ýmsar goðsagnir, serr
haldið hefur verið á lofti og sagnfræðingai
tekið þær til gagngerrar athugunar. Menn eru
stuttu máli farnir að hugsa sjálfstætt á ný.
Á íslandi fór goðsögn sósíalista um Sovétríkin
að fölna fyrir um 20 árum og missti að lokum
lit sinn. Margt stuðlaði að því t.d. leyniræða
Krúsjeffs 1956, uppreisnin í Ungverjalandi,
uppljóstranir íslenskra stúdenta austan járn-
HLJÓÐABUNGA
55