Heimili og skóli - 01.08.1968, Page 46

RASMUS JAKOBSEN:
FORDÆMI FORELDRA
í sögunni „Work of ort" lætur Sinclair
Lewis tvo bræður tola soman um
bernskuiieimkynni sín, uppeldi sitt og ór-
cngur af því:
„Faöir minn var sóðalegur, latur og
gamall drykkjurútur,“ segir Ora, „og; móð-
ir mín kunni ekki annað en búa til mat.
Hún átti alltaf svo annríkt við iheimílis-
störfin, að hún mátti aldrei vera að því að
hugsa um mig. Félagar mínir voru blótsam-
ir slæpingjar, sem héngu alltaf í kringum
flækingana niður við vatnspóstinn. Mér
var ekki einu sinni gefið tækifæri til að
ganga í skóla, en hef orðið að bjarga mér
eins og ég hef haft möguleika á. Það er
því engin furða, þótt ég hafi sjálfur orðið
að 'hálfgerðum flækingi, sem hef ekki haft
samvizkubit, þótt ég hafi skuldað einum
hér og öðrum þar. Eg viðurkenni einnig,
að ég er latur, og hef ekki þjáðst af sam-
vizkubiti vegna áfengra drykkja eða kven-
fólks. En hvað sem segja mú um uppeldi
mitt, hafði það þó einn kost. Það gerði
mig að hreinræktuðum guðs afneitara. Ég
mun aldrei snúa baki við unaði holdsins
og öðrum lystisemdum lífsins.“
„Og faðir minn,“ sagði Myton, „tók
skyldur lífsins ekki alvarlega og þótti gott
í staupinu. Móðir mín var sívinnandi og
sleit sér út til að hjálpa okkur börnunum.
Ég heyrði oft ljótan munnsöfnuð hj-á
flækingunum niðri hjá vatnsturninum. Ég
hef aftur, í eins konar mótmælaskyni við
allt þetta, varast að stofna til skulda hjá
öðrum. Og ég hef alltaf átt fullt í fangi
90 HEIMILI OG SKÓLI
með öll mín störf. Ég hef aftur Ihaldið mér
að mestu frá áfengi og kvenfólki. Uppeldi
mitt hefur sem sé Iborið þann gleðilega ár-
angur með öllum þessum víxláhrifum, að
ég hef orðið heill og falslaus hreintrúar-
maður að giömlum og góðum enskum
ihætti. . . . “
Þetta er lærdómsrík saga, bæði varðandi
uppeldi almennt og einnig mátt fordæm-
isins.
í fyrsta lagi kemur sagan nokkuð inn á
kenninguna um að nota sömu uppeldis-
aðferð við öll börn sín. Foreldrarnir segja:
„Við 'viljum vera réttlát. Þess vegna látum
við eitt ganga yfir öll börn okkar.“ En yf-
irleitt er þetta ekki íhægt, en reyni foreldr-
ar að lifa og starfa eftir þessu, fremja þeir
venjulega hróplegt ranglæti gagnvart einu
'barninu að minnsta kosti, sennilega gagn-
vart þeim öllum. Börnin eru oftast mjög
ólík, og þess vegna lilfa iþau sömu meðferð
á mismunandi ihátt. „Eldurinn, sem bræð-
ir smjörið gerir eggið harðsoðið.“
I öðru lagi sýnir þessi saga, að fordæm-
ið leiðir ekki alltaf til eftirbreytni, eða að
líkt sé eftir iþví. Það getur haft öfug
áhrif.
Sagan sýnir í þriðja lagi, að illt for-
dæmi getur stundum haft jákvæð láhrif. En
við skulum strika undir þessa setningu:
getur stundum haft.
Sagan segir okkur loks dálítið um við-
fangsefnið erfðir og umhverfi. En um
þetta Ihatfa verið skiptar skoðanir á ýmsum
tímum. Nú langar mig til að nefna nokkur
ummæli manna, sem eru ekki sammála: A.
E. Wiggam (1923) segir: „Erfðir en ekki