Gripla - 2023, Blaðsíða 50
48 GRIPLA
unnt sé að öðlast þekkingu eða visku af öðrum. Hér mun ég byrja á því að
fjalla um síðari hlutana sjálfa, bæði túlkun og túlkunarsögu þeirra, og að
lokum setja mína eigin tilgátu í samhengi við það sem áður hefur verið sagt
um fyrri hluta sæluvísnanna.
8.4–6 Ódælla er við það / er maður eiga skal / annars brjóstum í.
9.4–6 Því að ill ráð / hefir maður oft þegið / annars brjóstum úr.
Fræðimenn virðast nokkuð sammála um að hér kenni Hávamál okkur að
gaumgæfa ráðleggingar og orð annarra. Okkur ber að varast trúgirni enda
er áður sagt í línum 9.1–3 að sælan felist í því að rækta eigin skynsemi svo
unnt sé að sækja góð ráð í eigin brjóst (eigin hug). Hingað til hafa álitsgjafar
venjulega sagt eða gert ráð fyrir að boðskapurinn í línum 8.4–6 sé endur-
tekinn í línum 9.4–6. Stundum er þessi meinta hliðstæða notuð til að auð-
velda túlkun á fyrri sæluvísunni því að hún er stundum talin óræð. Sem áður
segir taldi Eiríkur Magnússon að skrifa ætti vit í stað við í línu 8.4, kannski
vegna þess að þá yrði hliðstæðan í merkingu enn sterkari.20 Annað dæmi
um þessa tilhneigingu má finna í Lexicon poeticum Sveinbjarnar Egilssonar.
Þar má finna undir flettunni brjóst með vísun í sæluvísurnar: „rǫ́ð ór (í)
brjóstum annars“, sem gefur í skyn að munurinn á í og úr sé ekki mikill
á þessum stað samkvæmt honum. Guðmundur Finnbogason virðist líka
leggja línurnar tvær að jöfnu.21 Ursula Dronke greinir reyndar smávægilega
merkingarbreytingu og vill meina að munurinn á í og úr gefi hér í skyn vott
af vanþóknun á þeim sem ekki hefur vit til að reiða sig á eigin dómgreind.22
Svo má vel vera. Von See, La Farge og Schulz setja hins vegar fram túlkun
sem er í meginatriðum í góðu samræmi við þá sem ég set fram hér á eftir.23
Þau færa hins vegar ekki rök fyrir túlkuninni og ræða hana vitanlega ekki
eins ítarlega og ég geri hér.
Við skulum byrja á að staldra aðeins við fyrri sæluvísu áður en við
berum seinni partana tvo saman. Mér vitandi hefur enginn fjallað um
mótsagnakennda túlkunarsögu vísupartsins. Í íslenskum útgáfum er afar
20 Eiríkur Magnússon, „First Meeting of the Cambridge Philological Society, Michaelmas
Term, 1884,“ 25.
21 Guðmundur Finnbogason, „Nokkrar athugasemdir við Hávamál,“ 105.
22 Ursula Dronke, The Poetic Edda: Mythological Poems II, 3. bindi (Oxford: Oxford
University Press, 2011), 38.
23 Klaus von See, Beatrice La Farge, Katja Schulz, Kommentar zu den Liedern der Edda:
Götterlieder, 1. hluti, 1. bindi (Heidelberg: Universitätsverlag Winter, 2019), 518.