Gripla - 2023, Blaðsíða 303
301RÆ NINGJARÍ MUR SÉ RA GUÐMUNDAR ERLENDSSONAR
m.a. Glæsibæ í Eyjafirði og Grímsey. Árið 1634 flutti hann á bernsku-
heimili sitt, var líklega fyrst aðstoðarprestur föður síns en tók síðan við
prestsembættinu í Felli sem hann er ávallt kenndur við. Ýmislegt bendir
til þess að lengi hafi verið sérstakt samband á milli prestanna í Felli og
biskupsfjölskyldna sautjándu aldar.22 Faðir Guðmundar, séra Erlendur
Guðmundsson í Felli, hafði verið aðstoðarmaður biskups við prentun
biblíunnar í lok sextándu aldar og þegið eintak af biblíunni að launum.
Þetta kemur fram í Minnis- og reikningabók biskups þar sem hann greinir
frá ráðstöfun sinni á nokkrum eintökum biblíunnar. Þar segir m.a.: „Síra
Ellendi Guðmundssyni i, merces laboris Typographici.“23 Guðmundur
sjálfur orti tækifæriskvæði til biskupanna Guðbrands Þorlákssonar og
Þorláks Skúlasonar og fjölskyldna þeirra og sonur hans og eftirmaður,
Jón Guðmundsson í Felli, viðhélt þeirri hefð að yrkja fyrir Hólamenn.24
Náin tengsl séra Guðmundar við biskupssetrið, bæði menningarleg tengsl
og landfræðileg nálægð, og þar af leiðandi við hið lærða samfélag sem
tengdist biskupsembættinu og latínuskólanum, er mikilvægt til skilnings
á skáldskap Guðmundar, eins og til dæmis kvæðum um samtímaviðburði.
Augljóst er að skáldið hafði aðgang að bókum og prentuðum textum sem
aflað var erlendis eða að minnsta kosti uppskriftum af slíkum textum
á frummálum og/eða þýddum á íslensku. Vinsælasta bókmenntaverk
séra Guðmundar er kvæðabálkurinn Einvaldsóður sem ortur er upp úr
danskri þýðingu á kvæði skoska skáldsins Sir David Lindsay, Dialogus,
eller En Samtale Imellem Forfarenhed og en Hofftienere om Verdens elendige
væsen, oc begribis vdi fire Bøger om Monarchier.25 Guðmundur notar einn-
ig fleiri erlendar heimildir í Einvaldsóði eins og Chronica Carionis eftir
þýska stjörnufræðinginn Johann Carion sem kom út á dönsku 1595.26 Á
sautjándu öld hafa erlendar bækur og bæklingar vafalaust einkum borist til
landsins með embættismönnum og íslenskum stúdentum við Háskólann í
22 Þórunn Sigurðardóttir, „„Á Krists ysta jarðar hala“: Um séra Guðmund Erlendsson í Felli
og verk hans,“ Skagfirðingabók 37 (2016): 172−173.
23 [Guðbrandur Þorláksson], „Fáein atriði um biblíuna úr Minnis- og reikningabók
Guðbrands biskups,“ Einar G. Pétursson bjó til prentunar, Árbók Landsbókasafns Íslands.
Nýr flokkur 10 (1984): 30.
24 Þórunn Sigurðardóttir, „„Á Krists ysta jarðar hala,“ 173.
25 Danska þýðingin kom út í Kaupmannahöfn 1591. ― Í kvæðinu er farið yfir
mannkynssöguna frá Nóaflóði til siðaskipta í 307 erindum undir fornyrðislagi.
26 Sjá Robert Cook, „The Chronica Carionis in Iceland,“ Opuscula VIII. Bibliotheca Arna-
magnæana XXXVIII (Hafniæ, 1985): 226−263.