Stuðlaberg - 01.11.2021, Side 3

STUÐLABERG 2/2021 3
Rétturinn til að yrkja
Til lesenda
Árið 1952 skrifaði Sigfús Daðason, skáld
og ritstjóri, merkilega grein sem hann birti í
Tímariti Máls og menningar. Greinin, sem ber
heitið Til varnar skáldskapnum, fjallar um
óhefðbundin ljóð, sem þá voru sem óðast að
ryðja sér til rúms og höfðu vakið miklar deilur
í samfélaginu. Sigfús skoðar efnið frá ýmsum
hliðum og veltir einkum fyrir sér hvað sé ljóð
og hvað ekki og hvenær ljóð sé einhvers virði
– hvað skilji á milli góðra ljóða og slæmra.
Niðurstaða höfundarins er í raun sú að ekki
sé hugsanleg nein endanleg formúla fyrir því
hvernig ljóð eigi að vera.
Um þetta hefur áður verið fjallað hér á
þessari síðu og niðurstaðan orðið sú sama og
hjá Sigfúsi. Það er á engan hátt forsvaranlegt
að setja fólki einhverjar skorður hvað varðar
efnismeðferð eða form ljóðs – svo fremi sem
þess er gætt að skaða ekki annað fólk eða
ganga á rétt þess. Í stjórnarskrá okkar, hvað
sem um hana má segja, er tryggður skýlaus
réttur fólks til að yrkja nákvæmlega eins og
andinn innblæs því. Þarna gildir það sama
og um tungumálið. Mjög stór hluti íslensku
þjóðarinnar talar vandað mál og leggur sig
fram um að tala „rétt“ samkvæmt þeirri hefð
sem skapast hefur gegnum tíðina. Við erum
stolt af tungumálinu og viljum ekki að neitt af
því glatist. En ef einhver bregður út af því þá
er þar enginn refsirammi til. Fólk má einfald-
lega tala eins og því sýnist – svo fremi sem
það skaðar ekki náungann.
Því er þetta rætt hér að Stuðlaberg er helgað
einni ákveðinni gerð ljóða, hefðbundna
forminu eins og það var við upphaf Íslands
byggðar og hefur haldist í aðalatriðum
óbreytt fram á þennan dag. Hefðbundna
ljóðið er hluti af íslenskri tungu og menningu,
það er perla sem við eigum og leikum okkur
með bæði á hátíðum og hversdags. Stuðla-
setningarreglurnar eru samofnar íslenskri
ljóðlist frá upphafi og þær eru menningarleg
gersemi sem okkur ber að varðveita. Eins og
oft hefur komið hér fram er þó langt frá því
að við sem stöndum að Stuðlabergi lítum
óhefðbundin ljóð einhverju hornauga. Í þeim
hluta flórunnar eru margar dýrmætar perlur.
Í fyrrnefndri grein Sigfúsar Daðasonar, þar
sem hann ræðir um það hvað skuli kallast
ljóð og hvað ekki, segir svo: „Vel má vera að í
framtíðinni verði litið á rímuð ljóð og órímuð
sem tvö jafnrétthá form.“ (Hefð var fyrir
því, og er jafnvel enn, að kalla hefðbundin
ljóð „rímuð ljóð“ til aðgreiningar frá óhefð-
bundnum ljóðum. Þetta er svolítið misvísandi
því að mörg hefðbundin ljóð eru órímuð. Það
er stuðlunin sem gerir muninn.)
Til er fólk sem finnst að hefðbundið ljóð-
form trufli það við lesturinn og ljóðstafir og
rím séu til trafala þegar kemur að því að njóta
ljóðsins – aðrir sjá ljóð sem form og finnst
fallegast af öllu þegar vel stuðlað og fallega
formað ljóð ber smekklega framsett efni.
Þessi mismunandi afstaða kallast smekkur
og hann er að líkindum bæði áunninn og
meðfæddur – en þetta er einstaklingsbundið
og það hygg ég að við séum farin að skilja.
Sumir vilja svona ljóð, aðrir annars konar ljóð
– og hvorir hafa til síns máls nokkuð.
Ég held að við höfum náð að gera þessa
framtíðarsýn Sigfúsar Daðasonar að veruleika.
Í blaðinu er viðtal við Pál Valsson, bókmennta-
fræðing, þar sem hann sér ástæðu til að fagna
því að margir fari vel með hið hefðbundna form,
– „sem betur fer,“ segir hann, „því við viljum
hafa alla bragflóruna lifandi.“ Ljóðið er marg-
slungið og þar eiga sem flestir að geta fundið
eitthvað við sitt hæfi. Þannig á það að vera og
auðvitað eru öll þessi bragform jafnrétthá. Um
það á ekki að þurfa að deila lengur.  RIA.
SIGURÐUR KRISTJÁNSSONKRISTJÁN RUNÓLFSSON