Úrval - 01.10.1968, Síða 9

UM SIÐASKIPTIN
7
eðlilega verndara sinn gegn furst-
unum. Háklerkarnir litu einnig á
hann sem verndara sinn, því hann
var hinn smurði kirkjunnar. Og
bændurnir játuðu honum ætíð holl-
ustu, því þann veg losuðu þeir sig
við kúgara sína. Hins vegar var al-
mennt hatur í garð kirkjuveldis-
ins; þó ekki hatur, sem beindist
gegn kirkjuhöfðingjunum og pre-
látunum og páfanum. Menn litu
svo á, að áhugi páfa beindist að
því einu að ná sem mestum tekj-
um af Þýzkalandi, enda notaði hann
bankastjóra og peningamenn eins
og Fugger til að safna þeim sam-
an. En hvorki virðing fyrir keis-
aranum né hatur á kirkjunni var
til fulls tjáning óánægju og þrár
hinnar þýzku þjóðar. Það varð hlut-
skipti Lúthers að vera um nokk-
urra ára bil ímynd og forysta þjóð-
arinnar.
Siðskiptin urðu því til annars
vegar vegna heilabrota Lúthers og
hugsunar um það, hvernig maður-
inn mætti öðlast hjálpræðið og hins
vegar vegna þeirrar spennu, sem
var í hinni þýzku þjóð. Hvort
tveggja náði hámarki og mættist
1517 vegna aflátssölu Jóhanns Tet-
zeis. Hún var að vísu ekkert nýtt
fyrirbrigði og hafði fræðilegan
grundvöll í búllu Klemenzar VI
1343, er nefnist Unigenitus eftir
upphafsorði sínu. En Albrecht von
Brandenburg, erkibiskup af Mainz,
hafði gefið prédikarabróðurnum
Jóhanni Tetzel mjög ýtarlegt erind-
isbréf um 1514, hvernig haga skyldi
aflátssölu. Af því bréfi er ljóst, að
eigi var furða, þótt menn héldu
sumir, að þeir með fé gætu keypt
sér himnaríkissælu án þess að
dveljast í hreinsunareidinum. En
aðrir stórhneyksluðust á, að jafn-
vel hinir framliðnu skyldu verða
aflátsins aðnjótandi. Eigi minnkaði
gremja manna við það, að banka-
kerfi Fuggers átti að sjá um yfir-
færslurnar á gjaldeyrinum, en það
átti að halda hálfum íekjunum. Af-
gangurinn skyldi ganga til bygg-
ingar Péturskirkju þeirrar, sem nú
er í Róm. Að vísu var aflátssalan
ekki leyfð alls staðar í Þýzkalandi,
þó í meiri hluta þess. Hins vegar
höfðu Frakkar og Englendingar þó
nokkuð löngu áður stöðvað fjár-
flótta úr sínum löndum til páfa-
stólsins, og er það nokkur skýr-
ing á því, hversu Þjóðverjum ein-
um var uppsigað við peningasöfn-
un þessa.
Er Lúther negldi hinar 95 grein-
ar sínar á kirkjuhurðina í Witten-
berg, þar sem hann réðst á afláts-
söluna og hugmyndina í heild um
aflát, þá kunngerði hann ekki ein-
vörðungu öllum Þjóðverjum það,
sem fært hafði honum sjálfum
huggun, að hinn réttláti muni lifa
fyrir t.rú, heldur opinberaði hann
einnig, hvernig Þjóðverjar voru fé-
flettir af páfastólnum og Fuggerei,
eins og hann kallaði bankakerfið.
Og allt í einu var þessi hingað til
óþekkti háskólakennari og munk-
ur orðinn forystumaður heillar
þjóðar — ímynd þjóðerniskenndar.
Riddarar eins og Ulrich von Hutt-
en fylgdu honum að málum. Ritn-
ingar flugu út um allt landið.
Bændurnir voru með honum, því
hafði hann ekki boðað jafnrétti og
frelsi sérhvers einstaklings? Mið-