Garður - 01.10.1945, Side 28

26
GARÐUR
um. „Og það sem lakast var af öllu, honum leiddist í Hvamminum“. En
Bjartur tvíefldist við hverja raun. Hann hvikar aldrci frá settu marki,
allt annað verður að þoka fyrir því, og leiðindi er orð, sem Bjartur
þekkir ekki. Ef í móti blæs eða ef Bjartur kemst í einhverja tvísýnu,
leitar hann til skáldskaparins. Þá hefur hann „yfir vísur með sjálfum
sér, samanbarið rím, aldýr sléttubönd“. Á þetta leggur H. K. L. mikla
áherzlu hjá Bjarti, og speglar það mjög merkilegt atriði í þjóðlífi og
menningarsögu Islendinga. Þannig hefur skáldskapurinn verið íslend-
ingum jólaeldur á öllum öldum, og í honum fékk þjóðin svalað útþrá
sinni, óskum og draumum um glæsilegt og stónbrotið líf. Bjartur leitar
ekki aðeins til skáldskaparins vegna íþróttarinnar og til að halda hug-
anum föstum við eitthvað, hann er honum einnig brýning í sjálfri lífs-
baráttunni (sbr. hér að framan og 154). Þetta atriði skýrir Kiljan betur
sjálfur: „Trúin á hetjusöguna er það fjöregg, sem þjóðin varðveitti
gegnum alla kröm niðurlægingarinnar. Og þó þrettánda öldin hafi selt
land og lýð í hendur útlendum herrum, var það sú sama öld, sem gaf
oss þetta fjöregg, þennan björgunarfleka, hetjusöguna sem siðferðis-
mælikvarða og trúarbrögð. Hefði þessi bæklaða, úrættaða, útþrælkaða,
pestriðna hungurþjóð ekki trúað hún væri víkingar, hetjur og dulklædd-
ir konungmenn, mundum vér ekki vera sjálfstætt lýðveldi í dag“.
(Tímarit Máls og menningar,, III. hefti 1944, bls. 256. II. K. L.). Þann-
ig stælir og eílir skáldskapurinn Bjart. En draumlyndi Ólafs dregur
mátt úr honum, gerir hann fjarhuga og lingerðan.
í Ileiðarbýlinu er Ólafi lýst sem afburða sauðamanni. Þó hugsar
hann ekki í ám eins og Bjartur, og þannig velur Ólafur heldur kúna
en sex ær, er Egill spyr um kúgildið. Hvað Bjarti hefði verið slíkt víðs
fjarri, kemur bezt fram, þegar „konan Itósa“ fer að tala um kú. Ólafi
er það aftur mest í mun, að honum sjálfum og Höllu líði sem bezt,
en Bjartur leit aftur á kúna sem setta til höfuðs ánum, sem líka varð
raunin á, þegar loks tókst að þröngva kúnni upp á hann. Bjartur vill
ekki um haustið setja færri ær á en venjulega, þó að kýr hefði bætzt
í búið. Það væri að svíkja sína hugsjón, sauðkindina. En er fram á
vorið kemur og stórhríð hefur staðið í marga daga, fcr útlitið að verða
æði ískyggilegt. „Stríðið um lífsbjörgina stóð þannig milli kýrinnar og
ánna, og því fleiri hríðardagar sem bættust við, þeim mun ljósara varð,
að hér hlaut annað að bera sigurorð af hinu“. Geigvænleg barátta er