Þroskaþjálfinn - 2024, Side 5

8 9
þetta væri alls kostar rétt og hvatti nemendur til
að gera á þessu könnun. Nemendur sendu í fram-
haldinu foreldrum íbúa á Kópavogshæli spurn-
ingalista þar sem spurt var um þekkingu þeirra á
réttindum barna sinna og hvernig þau vildu haga
samskiptum við börn sín og stofnunina.
Kópavogshæli sem hluti af Ríkisspítölum
hafði formlega þá reglu á þessum árum að börn
skyldu aðeins fá heimsóknir á sunnudögum á
milli klukkan 14 og 16 þótt blessunarlega væri
ekki farið eftir þeirri reglu.
Niðurstaða af könnun okkar, sem gerð var
án sérstaks velvilja stjórnenda hælisins, var
hins vegar sú að foreldrar vildu mjög gjarnan
taka meiri þátt í lífi barna sinna og leiddi þessi
könnun til þess að stofnað var Foreldra- og vina-
félag Kópavogshælis.
Námið – annað og þriðja ár
Meðal nýjunga sem innleiddar voru með nýj-
um stjórnendum var að útskriftarárgangur færi
í kynnisferð erlendis. Nemendur þurftu sjálfir
að fjármagna þessa ferð, sem farin var til Stokk-
hólms með viðkomu í Kaupmannahöfn.
Fjáröflunarleiðirnar voru fjölbreyttar. Ein-
hverj um nemanda datt í hug hvort ekki væri
snjallt að bjóða innflytjendum svokallaðra
þroska leikfanga að sýna leikföng þeirra gegn
gjaldi. Á þessum tíma var mikið lagt upp úr
gildi leiksins fyrir þroska, m.a. var ákvæði í
lög um frá 1979 um að á öllum þjónustusvæð-
hefur þetta orðatiltæki þ.e.a.s. börn hafa svo
gaman af þessu lifað sem jaðarsett spakmæli allt
til þessa dags. Enda tveir þroskaþjálfar á heim-
ilinu.
Ekki mátti heldur gleyma að næra gleðina og
listina og því var boðið upp á nám í gítarleik sem
lauk með prófi. Undirritaðar valdi sér lagið Stína
var lítil stúlka í sveit og fékk 7 fyrir túlkun, en
aðeins 6 fyrir færni og því aðaleinkunnina 6,5.
Seinna lærðum við ýmsa hringdansa þar sem
Frímann fór á engið var í miklu uppáhaldi. 
Í baksýnisspeglinum er auðvelt að sjá það sem
gerðist fyrir utan veggi skólans og augljóst að
það sem lögð var áhersla á innan veggja hans var
ekki í takt við það heldur um margt súrrealískt.
Námið miðaði að því að viðhalda fortíðinni,
þar sem fatlað fólk dvaldi á stofnun frá vöggu til
grafar, frekar en að búa fólk undir að taka þátt í
og jafnvel leiða breytingar sem voru fyrirséðar.
Frumkvæði nemenda og sjálfsnám
Samt var það svo að þetta tímabil var um margt
lærdómsríkt þótt mest af þeim lærdómi hafi
kannski ekki verið samkvæmt stundaskrá. Sam-
töl við aðra nemendur, kennara og starfsfólk og
ekki síst kynni af heimilisfólki og aðstandendum
þess víkkaði sjóndeildarhring ungs manns.
Á þessum tíma heyrðist gjarnan að foreldrum
fatlaðra barna væri hollast að koma börnum
sínum fyrir á þar til gerðum stofnunum og reyna
síðan að halda lífinu áfram án þeirra.
Félagsfræðikennarinn okkar, sem unnið hafði
með foreldrum, var ekki þeirrar skoðunar að
um skyldu rekin svokölluð legótek. Nemendur
fengu húsakynni Lyngáss lánuð eina helgi og
kynntu leikföngin og auk þess var selt kaffi og
kruðerí. Þetta gaf nokkuð í aðra hönd en var
þó ekki nægjanlegt til að fjármagna ferðalagið.
Þá var ákveðið að leita til fyrirtækja um beinan
styrk í ferðasjóð. Fyrirtækjum var skipt á milli
nemenda sem heimsóttu forvígismenn þeirra
þar sem þetta var löngu fyrir daga tölvupósts og
farsíma. Einhverra hluta vegna kom það í hlut
drengsins unga að heimsækja heildverslun eina
sem var í eigu og rekin af nafntoguðum stjórn-
málamanni sem hafði orð á sér fyrir að vera
bóngóður. Nú vandaðist málið því eina vetrar-
yfirhöfn unga mannsins var áðurnefnd Heklu-
úlpa. Á henni var límt stórt merki um að Ísland
ætti að vera utan hernaðarbandalags og herinn
á Miðnesheiðinni skyldi hypja sig á brott. Vitað
var að stjórnmálamaðurinn sem skyldi heim-
sóttur var ekki þeirrar skoðunar. Það þurfti því
að bíða eftir þurrki og hlýindum svo okkar mað-
ur gæti mætt á skrifstofu heildverslunarinnar á
peysunni. Einn slíkur dagur rann upp í mars og
var nú látið til skarar skríða. Ekki þarf að orð-
lengja það að þegar heildsalinn hafði fengið að
heyra af bóninni og tilgangi hennar spurði hann
um upphæð og fór í innanverðan jakkavasann
og dró fram ávísanahefti og skrifaði út umbeðna
upphæð.
Á þessum tíma er margt að gerast í málefnum
fólks með þroskahömlun. Landssamtökin
Þroska hjálp eru stofnuð árið 1976, sem hafði
mik il áhrif. Félag þroskaþjálfanema átti aðild að
Þroskahjálp og fulltrúi nema sat í stjórn sam-
takanna. Það er líka að koma til landsins, sér-
staklega frá Norðurlöndunum, fólk sem margt
hvert hafði stundað nám þar og kynnt sér það
sem var þar efst á baugi. Þetta er tímabil mikilla
norrænna áhrifa og menn eins og Nirje, Kylen,
Grunewald og Bank-Mikkelsen eru leiðandi á
heimsvísu. Orð eins og „normalisering“ og „in-
tegrering“ fara að heyrast og í takt við íslenska
málverndarstefnu er byrjað á því að ræða hvað
þetta eigi að heita upp á íslensku frekar en að
huga að innihaldinu. Normalisering verður með
tíð og tíma hugmyndafræði um eðlilegt líf og in-
tregrering hljómar sem blöndun og síðar sam-
skipan.
Hingað til lands koma síðan höfundar bók-
arinnar um ADL-þjálfun, þær Axenheim og
Lijerot, en sú bók hafði verið þýdd á íslensku.
Menn eru svo lánsamir að ADL-skamm stöfunin
hljómar ágætlega á íslensku sem athafnir dag-
legs lífs svo það er hægt að fara strax í að tileinka
sér innihald hugmyndarinnar. Þetta varð síðan
upphaf að þrepaskiptum þjálfunar áætlunum
sem var um tíma skrásett vörumerki þroska-
þjálfa.
Innleiðing ADL-þjálfunar skipti miklu máli.
Bæði var að það sem verið var að þjálfa er
mikilvæg færni, einnig að nú var farið að nota
gagnreynd og mælanleg vinnubrögð við þjálf-
un. Framfarir urðu einnig miklar þar sem flestar
stofnanir voru fullar af fólki á öllum aldri sem
hafði farið á mis við skipulega þjálfun af nokkr-
um toga.
Hugmyndafræði eðlilegs lífs leiðir síðan til
fyrstu herbergjasambýlanna árið 1975 þar sem
það er viðurkennt að eðlilegt umhverfi sé ein
af forsendum fyrir því að efla fólk og fyrir inni-
haldsríku lífi. Sumir voru samt efins um ágæti
þessa og allavega að allt fólk með þroskahömlun
gæti lifað við slíkar aðstæður og til varð hugtak-
ið sambýlishæfur.
Samskipan leiddi síðan til umræðna um að á
hvoru tveggja væri þörf; aukinni færni fólks með
þroskahömlun en ekki síður væri þörf á því að
samfélagið gerði ráð fyrir því að allt fólk ætti að
eiga heima undir sama himni og þyrfti því að
aðlagast þeirri staðreynd. Norræna tengslamód-
elið verður til.
Eins og hér hefur verið rakið voru þessi ár
á seinni hluta áttunda áratugar síðustu aldar
ár mikilla breytinga. Þroskaþjálfanemar og
þroskaþjálfar tóku fullan þátt í öllum þessum
breytingum og voru sífellt tilbúnir til þess að
endurskoða vinnubrögð sín og vinnuumhverfi.
Umfram allt var spennandi að vera ung
manneskja á þessum árum. Allt var mögulegt
og ekkert var manni óviðkomandi. Ef til vill var
líka hollt, eins og í öllu góðu námi, að læra hvað
maður vissi lítið og fram undan beið manns starf
sem byggðist að langmestu leyti á því að hlusta á
og aðstoða hvern og einn miðað við hans þarfir
og óskir.

Höfundur er þroskaþjálfi á eftirlaunum.
Efri röð frá hægri: Sigríður Bjarnadótt­
ir, Sigrún Jensey Sigurðardóttir, Anna
Jóna Árnadóttir, Þórhildur Svan­
bergsdóttir, Þórdís Guðmundsdóttir,
Ingibjörg Einarsdóttir, Sveinbjörg Krist­
jánsdóttir, Fanný Fjóla Árnadóttir og
Ingibjörg Margrét Ísaksdóttir. Neðri röð
frá hægri: Guðbjörg Eva Kristjánsdótt­
ir, Inga Sigurðardóttir, Friðrik Sigurðs­
son, Hansína Guðrún Skúladóttir og
Hólmfríður Björg Jónsdóttir.