Mímir - 01.06.1967, Page 50

á samtíð Hjálmars. Höfundarnir lýsa honum á
síðustu æviárum, þegar fátækt og basl leika
hann grátt. Tilhneiging er einnig til að taka til
meðferðar síðustu ár hans, þegar hann er flutt-
ur í beitarhúsin frá Brekku.
B. Kvæði, sem beint styðjast við sögu Hjálm-
ars eða eru lögð honum í munn.
Til þess flokks tel ég:
1. Andrés Johnson: Forspjallsorðahryða og
Bólu-Hj áimarskviða
2. Indriði Þorkelsson: Bólu-Hjálmar
3. Magnús Gíslason: Bólu-Hjálmar
4. Halldór Helgason: Bólu-Hjálmar við hörp-
una
5. Ingólfur Davíðsson: Skáldið í kotinu
6. Davíð Stefánsson: Askurinn
7. Davíð Stefánsson: Bólu-Hjálmar kemur til
beitarhúsanna.
I B-flokknum ber meira á utanaðkomandi á-
hrifum. Höfundar hafa verið vel kunnugir
sögu Hjálmars og færa sér hana í nyt á beinni
hátt. Helztu heimildir um Hjálmar, sem þar
koma til greina, eru:
Formáli Hannesar Hafsteins að Kvæðum og
kviðlingum. Formáli Jóns Þorkelssonar að Ijóð-
mælum Hjálmars og Bólu-Hjálmars saga Sím-
onar Dalaskálds, sem er full af frásögnum og
munnmælum, sem gaman er að, þótt sjálft ritið
sé slæmt að heimildagildi og skekkjur margar.
í heild er Hjálmar vel sæmdur af þessum
ljóðum. Á þeim 88 árum, sem liðu milli elzta
og yngsta kvæðisins, eru menn sífellt að minn-
ast alþýðuskáldsins, sem sjálfur veitir svo mörg-
um ánægju með Ijóðum sínum. Vel fer á því
að minnast erindis Þorsteins Erlingssonar úr
kvæði hans, Þín heift vœri betri, sem er sann-
kallaður samnefnari allra kvæðanna.
En þiggirðu í auðmýkt þinn ákveðinn skamt,
þá úldnaðu þegjandi, en mundu það samt,
að dýr eru geitunum griðin.
Og vittu þó heimskínginn hræki á þann svörð,
þar Hjálmar á Bólu er geymdur í jörð,
að konúngur liggur þar liðinn.
HJÁLMAR JÓNSSON
Fyrsta erfiljóðið um Hjálmar Jónsson birtist í
Norðlingi 14. október 1875. Nafns höfundar
er ekki getið, en undir er prentað J. J. Mun höf-
undur vera Jónas Jónsson frá Hrafnagili. Finn-
ur Sigmundsson segir svo í æviágripi Hjálmars:
„Síðar um haustið (14. október) birtist í blað-
inu Norðanfara á Akureyri kvæði um Hjálmar
eftir Jónas Jónsson, sem þá mun hafa verið ný-
kominn í skóla, en varð seinna prestur á Hrafna-
gili í Eyjafirði og þjóðkunnur maður."1
Sem Norðlendingi munu Jónasi hafa verið
vel kunnar sagnir af Hjálmari og hann ef til vill
þekkt hann sjálfur. Fátækur unglingspiltur, ný-
kominn í skóla, hrífst auðveldlega af styrk og
viljafestu alþýðuskáldsins. Einbeitni Hjálmars
og barátta gegn þröngsýni samtíðarinnar snerta
viðkvæma strengi í brjósti unglingsins, sem
elst upp á tímum fátæktar og skilningsleysis.
Kvæði Hjálmars og kviðlingar voru löngu
þekkt manna á milli og gengu bæ frá bæ, þótt
ljóðmæli hans væru ekki prentuð fyrr en árið
1879 fyrir forgöngu þeirra Jóns á Gautlöndum
og séra Arnljóts Ólafssonar. Kvæði Jónasar ber
með sér, að höfundur er ungur að árum og ekki
fastmótaður í ljóðagerð sinni. Það er fremur
stutt, eða 48 braglínur alls.
Fyrsta erindið lýsir viðbrögðum náttúrunnar.
Aldan, er skellur á hömrunum, árnar í fjalla-
hlíðunum, fossinn í gljúfrinu, allt ber vitni um
drunga og sorg:
Dynur nú hrönn á hömrum blá
háum og myrkum sorgarómi
Orðin falla mjög vel að efninu og ná þeirri
duld, sem yfir erindinu á að hvíla. Sögnin dynj'a
og lýsingarorðin myrkur, dimmur, svartur og
gráhvítur gera lýsinguna áhrifamikla og ógn-
andi og boða dapurlegan atburð.
Annað erindið er byggt á spurningum. Hvar
er hetjan, sem sló á gýgju Braga?
Hetjan, er kvað um hæð og eng,
hvar sem bragnar voru staddir,
og úr titrandi töfrastreng
tröllauknar nísti goðaraddir?
50