Fróðskaparrit - 01.01.1954, Page 2

8
Fólkatalið um 1600
lýsir hesin listi umframt festigjaldið og skattin“) til 'kongs
(ríkið) markatalið, ið hvor einstakur hevði í festi av ikongs-
jorðini (herundir prestagóðsið og logmannsgarðurin3). Fyri
óðalsbondurnar er uppgávan frá einum soguligum sjónar-
miði tíverri ikki 'so fullfíggjað — her verður bert (kongs-
s'katturin* 2) nevndur og einki 'sagt um stoddina á teim ein-
stoku óðálslutunum, sjálvandi av teirri orsok, at hetta
seinasta var óneyðugt, tá listin jú bert umfatar tað góðsið,
ið hoyrdi undir kong.
Viðvíkjandi festarum eru tað bert tílíkir, ið fest hovdu
kongsgóðsið, ið jarðabokurnar ummæla. Eitt slag av fest-
arum fanst tó afturat — teir sonevndu »aðalsbondurnir«,
ið hovdu ognina hjá tveimum donskum og norskum aðals-
ættum í festi. Henda jorð var sostatt ikki kongsjórð, og
festararnir av benni mugu tí ætlast at vera nevndir millum
óðalsbondurnar, tí skatt tilkongs skuldu allir gjalda, annað-
hvort teir vóru kongsbóndur, aðalsbóndur ella óðalsbóndur.
Hetta verður viðgjórt seinri.
undan 1584 er til skjals og jarðabókin 1584 sostatt tann elsti, ið til er. —
Tær jarðabókurnar upp til 1655 (tá Kristoffer Gabel fekk oyggjarnar í len),
ið eru varðveittar frá tíðini eftir 1584, eru nú — so nær sum tríggjar, ið eru
í Oslo — í Ríkisskjalasavninum. Tann elsta er, sum sagt, fyri 1584, so koma
fyri 16. óld tvær afturat, fyri árini 1588 og 1590. Frá 17. óld eru varð-
veittar fyrst tær fyri árini 1600—01, 1601—02 og 1602—03 (roknskapar-
árið fyri roknskapirnar eftir 1600 gongur frá Philippi Jacobi degi. 1. mai);
síðan er eitt 10 ára millumbil, sum vit ongar jarðabókur vita frá. í 1613 taka
tær við aftur og eru nú til skjals fyri hvórt ár frá 1613—14 til (og við)
1615—16. 1616—17 er ikki til, men frá 1617—18 halda tær áfram uttan steðg
upp til 1624—25: 1625—26 er ikki til, og halda tær so fram aftur heilt upp
til 1641—42. Fyri 1642—43, 1643—44 og 1644—45 eru aftur ongar, men síðani
eru tær við undantóku av 1646—47 varðveittar til 1652—53. Tær tvær síðstu
upp til 1655 eru ikki at finna. — Tær nevndu tríggjar, sum eru í Oslo,
eru rokn»kapirnir fyri árini 1645—4-6, 1647—48 og 1648—49.
2) Kongsskatturin varð goldin bæði av kongsbóndum og óðalsbóndum.
Viðvíkjandi kongsskattinum sæst av jarðabókunum, at hann hevur ikki
verið líknaður eftir stóddini á festunum(ein maður við t. d. 8, 10 ella 20
mk. í jórð kann væl hava sama skatt, 1 gl. t. d., sum ein annar við t. d. 1
ella bert */2 mórk). Tað sama mugu vit halda viðvíkjandi óðalsbóndunum. —
Skatturin má sostatt vera líknaður uttan mun til fíggjarligar umstóður og
mest vera at sammeta við koppskatt.
3) Og sjúkrahúsjórðin á Argjum (sb. s. 21 og 46).