Fróðskaparrit - 01.01.1954, Síða 51

Fólkatalið um 1600
57
Tó mugu vit gera okkum greitt, at tey nevndu tólini fyri
óðalsbóndurnar noyðast at verða tikin við nókrum fyrivarni,
um nýtsla skal kunna verða gjórd av teimum. Tí sum nevnt
var ein partur av óðalsjórðini á fremmandum hondum, og
tað at festararnir av hesum parti, aðalsbóndurnir, eru tiknir
við millum óðalsbóndanna í uppgerð okkara, í sambandi
við at aðalsjórðin var ispjadd um allar oyggjarnar, ger, at
tey nevndu miðaltólini koma at liggja hægri bæði fyri tær
einstóku oyggjarnar og allar oyggjarnar60) undir einum,
enn tey í roynd og veru vildu blivið, um gjórligt hevði verið
at skilja aðalsbóndurnar út frá óðalsbóndunum — nakað,
vit sum nevnt ikki eru fór fyri.
Nókur fá orð skulu at enda verða sógd afturat um ta
gjaldfríu (beneficeraðu) jórðina. Sum áður nevnt var hon
128^/g merkur til stóddar í 1584, og býtingin av henni er
umródd undir teim einstólku oyggjunum. — Prestarnir, 7 í
tali,61) sum jú sótu við tí mesta av hesi jórð, hava allir
so nær sum ein (Sandoy) umframt prestajórðini sitið við
antin óðalsjórð ella kongsjórð ella báðum. Samanlagt fyri
allar oyggjarnar hevur festijórð teirra verið 69 mk., og alt
í alt hava teir sitið við 178^/g mk. av ríkisins jórð, umframt
óivað heldur ikki smávegis av óðalsgóðsi.
Hvussu leingi kann nú ognarbýtingin sigast at hava havt
gildi, soleiðis sum hon her er vorðin lýst? I fyrstu syftu má
hon hugsast at hava staðið við 16. óld út, tí somu nóvn og
bú-'stódđir eru við bert fáum undantókum eisini at finna í
teimum báðum jarðabókunum, ið til eru afturat fyri 16.
60) Umframt lá tað blandað saman við bæði óðals- og kongsgóðs, soleiðis
at tá tað skuldi verða selt til vmsar, máttti tað verða býtt frá (sb. N. Andersen,
s. 335). Fleiri av bæði óðalsb. og kongsb. kunnu tí væl samstundis hava
verið festarar undir teim tveiimum aðalbornu stórognarmonnunum.
61) Verunliga 8, men hin 8., Christen Pedersen Morsing, hevði sum hjálpar-
prestur einki beneficarium (sb. viðm. 22),