Fróðskaparrit - 01.01.1954, Qupperneq 65

Lámíh dhearr í føroyiskum máli
71
stovninum í »cadláamor«, t. e. orð gjørt á sama hátt sum
orðið »høgrhentur«, er skilligt av tí, at vit í royndum hava
sumstaðni havt eitt orð, har -hentur adj. var seinni liður.
Dr. Jakobsen hevur hetta orðið úr Suðuroy, og hann skrivar
tað (tíverri við ongari týðing): kjadlhentur. Orðið cadl-
hentor hevur verið til longu í 18. øld, tí Nicolai Mohr
hevur tað í sínum handriti av Svabo-orðabókini: »Kjadl-
hendtur adj. en som er kejthændet, læva præ dextera utens«.
Orðið er í síni gerð eitt dømi um »skeivan frádráttur«, aftan
á at hjáljóðasamruni (assimilatión) hevur farið fram. Av
dømum av hesum slagnum 'í føroyskum kunnu vit nevna,
at samanseting ,sum karrotin (t. e. kavrotin) hevur drigið
eftir sær eitt orð sum karbleytur, og at mortítlingur, mor-
eyglittwr og tílík orð, sum hava mor- í framliði, øll hava
fingið sín form av tí, at orðið mó-reyður adj. tíðliga í tíðini
fekk sniðið morreyður.
Nú er at spyrja: Hvat er fyrri liður í orðinum cadláamor?
Er hann norrønur? Ella er hann keltiskur eins og orðið
lámr? Vit fara at vita.
Vit spyrja fyrst: Hvat hava norðanmál av orðum, sum
merkja »vinstra hond« ella »vinstrhentur«? Eg skal geva
eitt stutt yvirlit. í fornum íslendskum skriftum eitur vinstr-
hentur ørvendr adj., sama orðið, sum nú verður nýtt í ís-
tandi við sniðinum orfhendur, -hentur, órvhendur (Blond.).
í Noregi eitur sama orðið orvhendt (eisini: ár-, aur-, aurg-).
Sum Ture Johannisson (Verbal och postverbal partikelkom-
posdtion ii de germaniska ispráken. Lund 1939) hevur víst
á, er framliðurin í íslendsk-norska orðinum hitt germanska
forskoytið uz- (sbr. úr, ór præp.) og seinni liður lýsingar-
hátturin vendr (av venda v.); longu Torp (NEO) hevði
nakað somu meining. Orðið merkir »øvutur, øvut vendur«,
men tíðliga er tað vorðið sett í samband við »hond, -hentur«;
tað hevur einki samband við ór f.»ørv, píl«. — Vinstra
hond eitur á íslendskum: vinstri hónd, rasshónd, eisini (sí
Freysteinn Gunnarsson, Donsk orðabók, 1926): verri hónd.
— í norskum eitur vinstra hond (umframt orvhand í Norð-